Een nieuw magazine verrijkt onze tijdschriftschappen: OMG. Het fundament is een bezield leven, de werktuigen zijn zingeving & spiritualiteit. Nu puilen de overvolle schappen niet uit met deze formule, welkom dus! Bij de naam denk je niet direct: o ja! Daarvoor moet je verder lezen: Other – Me – God. Een toelichting voor deze keuze wordt voor zover ik weet niet gegeven, dus daar mag je heerlijk je fantasie op loslaten.
Ik stuit op het artikel ‘Als de ziel uit het leven gaat...’ van Rutger Vahl. Het onderwerp: de wens van een aantal ouderen om los van ondraaglijk lijden, bij ‘een voltooid leven’ hulp bij zelfdoding te krijgen. Misschien interpreteer ik de titel verkeerd, maar no way dat als dat voltooide gevoel zich aandient, de ziel uit het leven is. Alsof het lichaam zielloos door kan gaan. Ook opmerkelijk, de ziel komt in het hele stuk niet voor, terwijl zij spiritueel gezien de belangrijkste actor is bij het bepalen van het moment van de dood.
Eens met de bevinding dat ‘voltooid leven’ een te positieve klank heeft, dat erachter een veel minder harmonieuze wereld schuil gaat. Onderzoeker Els van Wijngaarden sprak met 25 ouderen met een actieve doodswens. Er is sprake van eenzaamheid, financiële problemen, angst voor verhuizing, voor aftakeling, angst om anderen tot last te zijn. Huisarts Roger Damoiseaux vindt een ‘voltooid leven wet’ gevaarlijk. Ouderen kunnen subtiel onder druk gezet worden.
Prima allemaal, maar daaronder ligt toch het argument dat de mens het juiste moment niet kent. Dat bepaalt de ziel, zij weet wanneer je niets meer te zoeken hebt op aarde en dan heb je geen hulp nodig om dood te gaan. Hoe dan ook, laten we vooral bezield het nieuwe jaar ingaan!

Alledaagse Wijsheden

“Toeleven naar de dood, de negende levensfase, is de ultieme oefening in loslaten en zelfacceptatie. We moeten in het reine komen met onze eenzaamheid en tot het laatst toe contact houden met de wereld waarin we leven. Die worsteling kan tot iets moois leiden, maar is misschien wel de moeilijkste strijd die we als mens te voeren hebben.”

Rutger Vahl

“Proost op het leven, op elkaar en op een geweldig nieuw jaar.”

Nieuwjaarskaart

We mogen wel uitkijken dat de brexit niet verzeilt in een reeks zeeoorlogen, zoals in de 17^e en 18^e eeuw. Met fris onbegrip lees ik over de Britse wateren en wat de beperkte rechten van andere landen zijn aldaar. Nu vind ik nationale landgrenzen al niet bevorderlijk in het licht van de algemene mensen- rechten, maar het verdelen van de zeeën is een ware gotspe. Laat die wateren zichzelf toch zijn, niemands eigendom.
Ik word daarbij gesteund door de beroemde rechtsgeleerde Hugo de Groot, blijkt uit een verhandeling van historicus en econoom Lodewijk Petram. In 1609 kwam het traktaat ‘Mare Liberum’ (De Vrije Zee) van De Groot uit. Wie de zeeën gaat verdelen schendt het natuurrecht van de mens om handel te drijven met wie hij wil, betoogde hij. Interessant is zijn argument dat God dit zelf bevestigt bij monde van de natuur. God had gebrek en overvloed gecreëerd op verschillende plaatsen in de wereld. Hij wilde volkeren stimuleren vriendschappen te sluiten en goederen uit te wisselen. Waar God zich al niet mee bezig houdt.
De Groot had vermaarde voorgangers met deze visie. De Romeinse wijsgeer Seneca beschouwde het als de hoogste weldaad der natuur dat afgelegen volkeren dankzij de wind naar elkaar toe konden reizen. Zo konden de ongelijk verdeelde gaven herverdeeld worden. Het gesteggel over (on)vrije zeeën duurt tot op de dag van vandaag door. Een geaccepteerd handelsakkoord, nog steeds een harde brexit, zal dat niet oplossen voor de toekomst.
Ach, ik ben geen deskundige, ik buig me maar weer over een onderwerp dat me in positieve zin intrigeert: de verborgen boodschap van symbolen. Ronald Bos, die de verbindende kracht van symboliek onderzoekt, stuitte op veel oude wijsheden die verwijzen naar het goddelijke licht in ons eigen lichaam. Mooi.

Alledaagse Wijsheden

“When the next storm brews, and it certainly will, it will be too late. So let's throw off the bowlines. Sail away from the harbour. And catch the trade winds in our sails.”

Jean-Claude Juncker

“Mijn boek ‘Dansen als een edelman’ gaat over beeldtaal in z’n algemeenheid. Dat kunnen logo’s van bedrijven zijn, maar ook feestdagen als kerstmis of de dagen van de week. (...) Oude kennis en wijsheid mag niet verloren gaan. Want het is juist dáár dat we de verbinding vinden, dat we de polarisatie en strijd van de moderne tijd kunnen overstijgen.”

Ronald Bos

Door Johannes opgetekende woorden van Jezus: “Ik ben het licht voor de wereld. Wie mij volgt loopt nooit meer in de duisternis, maar heeft licht dat leven geeft.” Ik denk dat licht zijn voor de wereld voor alle mensen geldt, maar dat er ook nog veel duisternis is. Die levensvonk kan meer of minder versluierd zijn, kan zwak tot helder schijnen. Dat verandert in de loop van het leven. Er zijn heel wat lichtwerkers op aarde, mensen die hulp bieden bij het proces van licht vermeerderen.
Die lichtwerkers zijn vaak hooggevoelige mensen, hulpverleners die in de maatschappij als coach of psycholoog volwaardig werkzaam zijn. De tijd van de heksen verbranding is gelukkig voorbij. Zo’n lichtwerker is holistisch therapeut Marjolein Berendsen. Ze gaat ervan uit dat je als mens uit vijf niveaus bestaat. Hoe gezonder je deze niveaus houdt, hoe meer je holistisch in balans bent, hoe meer licht. Het fundament is liefde voor jezelf.
Je kunt er dus bewust aan werken. Allereerst op het fysieke niveau, wat alom ook aangeraden wordt. Gezond eten, bewegen, genoeg slapen. Het tweede niveau betreft de mentale gezondheid. Je gedachten op afstand gadeslaan, doorgronden. Waar komen ze vandaan, waar heb je geen baat bij en hoe kunnen die gedachten losgelaten worden. Het derde niveau zijn de emoties, bewust zijn van alles wat je voelt. Positief of negatief, het zijn even zovele levenslessen.
Op de vierde plaats staat de energiehuishouding. Goed geaard zijn en af laten vloeien wat te veel energie kost. Het meest essentieel is ten slotte het spirituele niveau. De mooiste versie van jezelf creëren, zijn zoals je werkelijk bent, in contact met je ziel. Al met al heel wat werk aan de winkel
voor degenen die naar verlichting streven — wat we in wezen, bewust of onbewust, allen doen.

Alledaagse Wijsheden

“Wie probeert met het innerlijk oog te zien, ziet dat de Christus er allang weer is.”

Joseph Beuys 

“Je hoeft de wereld niet op je schouders te dragen: een holistisch leven draagt jou! Het is een levenswijze waarin je bewust bent, verbonden met alles om je heen en bovenal: met jezelf. Van daaruit straal je licht en liefde uit!”

Marjolein Berendsen 

“In het diepste donker het licht vinden, is met verwondering het leven ontdekken.”

Patrick Mundus

Met het boek ‘Niet gezwicht voor de wereld’ van Ivo Valkenburg raak ik aardig in de kerstsfeer. Als je een verhaal vertelt in de voetsporen van Kahlil Gibran, aan de hand van zijn wereldwijd veel gelezen boek ‘De profeet’, raak je wel de kerstboodschap van liefde en medemenselijkheid. De schoonheid die Gibran schildert wordt nog te veel  verwaarloosd, vindt Valkenburg, maar er zijn altijd mensen die niet zijn gezwicht voor het ‘normaal’ van de wereld. Met een aantal van deze mensen, die hun werk in dienst stellen van hun medemens, de natuur en de samenleving voert hij een gesprek.
In het voorwoord haalt Jaap Hiddinga Gibran’s verhaal aan over de gestolen maskers. Een man zette elke dag een ander masker op, hij had er veel verzameld. Op een dag waren ze verdwenen. In paniek rende hij naar buiten; ‘Waar zijn de vervloekte dieven?’ Toen voelde hij hoe de zon op zijn onbedekte gezicht kuste. Nooit eerder had hij zoiets ervaren. Zijn boodschap veranderde in ‘Gezegend zijn de dieven die mijn maskers stalen.’
Ja, we gebruiken veel maskers, als ouder, als leerling, als vriend, als collega, waarmee we geleidelijk afleren onszelf te zijn en de ‘geboden’ van de cultuur opvolgen. De ziel wordt niet meer gehoord. Maar de geïnterviewde mensen leven wel vanuit hun zielsopdracht. Ik ben benieuwd hoe zij authentiek blijven, zonder maskers en ook zonder in een hutje op de hei te gaan zitten. Actief zijn, compassie en empathie aan de dag leggen in een wereld vol met maskers.
Het ideaal van Kahlil Gibran waait als een frisse wind door het boek heen, wordt in het begin beloofd. Verder lezen dus, laat de kerst maar komen, ik ben er in de stemming voor.

Alledaagse Wijsheden

“Gibran spreekt in diepste wezen over het leven zoals dat zou moeten zijn. Over het leven zoals ook wij zouden willen dat het was, maar waarin wij door datgene wat we in de ons omringende wereld waarnemen, niet meer kunnen geloven. Wij zijn gezwicht, maar Gibran niet.”

Aleid C. Swierenga

“I have a dream that one day Mankind will become known as Kindman and that throughout the Universe Planet Earth wil become known as Planet of Kindness.”

White Bull

“We leven in een oorlogssituatie”, zei Neelie Kroes. Ze herhaalde het tot drie maal toe in haar gesprek met Twan Huys, om aan te geven dat pijnlijke maatregelen zijn toegestaan. Ik houd niet zo van die oorlogsmetafoor, maar ze zei er niet bij wie de vijanden of aanvallers waren. En het is eigenlijk ook wel duidelijk. Wij mensen met onze leefwijzen en gewoonten zijn die aanvallers, met name in het Westen. Prima oorlogsmetafoor, ongewoon strenge maatregelen zijn nodig om die vijand te verslaan. Oftewel, no way terug naar het oude normaal.
Wat zijn onze kansen om van ons te winnen? Er is een verandering gaande die ons in de strijd tegen onze gewoonten kan helpen. Het is het afnemende geloof in marktwerking, toenemende behoefte aan een overheid die drastische economische maatregelen kan nemen op consumptiegebied richting versoberen. Reclame verbieden, om maar eens wat te noemen. De meeste consumenten willen deugen, stelt Sebastiaan Aalst van campagnebureau Food Cabinet, vrij naar Rutger Bregman’s ‘De meeste mensen deugen’.
Aalst signaleert dat het beeld van de de consumerende mens schril afsteekt tegen dat van de burger-mens. De mens lijkt geëvolueerd te zijn van jager-verzamelaar tot koopjesjager. Prijsbewuste voedsel- consumenten, die geen waarde hechten aan duurzaamheid. Het schalt door de supermarkt, ‘bewezen de goedkoopste’, en als je er twee van koopt, ben je goedkoper uit. Verbieden die praktijken, ook voedsel weggooien moet tot het uiterste worden tegengegaan. Moeilijk, in tijden waarin alles voor de wind gaat en duurzaamheid een ver probleem is, noodzakelijk in oorlogstijd.
Ook ik ben ervan overtuigd dat de meeste mensen willen deugen, maar je moet dan ook echt wel resultaten kunnen zien. Een sterke overheid die al dergelijke uitwassen met kracht aanpakt is daarvoor noodzakelijk. Adieu reclames en marktwerking, we krijgen de aanvallers wel onder de knie.

Alledaagse Wijsheden

“Overschatting van de factor prijs lijkt gelijke tred te houden met de onderschatting van andere principes die medebepalend zijn voor de pluriforme voedselkeuzes die consumenten maken.”

Hans Dagevos

“Het wordt tijd dat onze omgeving als voedselconsumenten politieker wordt gemaakt. Die omgeving is geen natuurverschijnsel, maar een optelsom van eindeloos veel politieke keuzes. (...) We moeten onze omgeving en de overkill in het aanbod en de marketing van zoet, zout en vet eten beschouwen als een politieke keuze, waar een alternatief voor is. Dat lukt alleen als we de sociale norm doorbreken, omdat die keer op keer dwingender blijkt dan onze eigen behoefte aan gezond en duurzaam.”

Sebastiaan Aarts

In 2017 (26/11) memoreerde ik dat onderzoekers positiviteit koppelen aan extraverten (die vooral energie krijgen van gezelschap). Ze zouden makkelijker positief denken en een positieve stemming kunnen vasthouden dan introverten (die goed alleen kunnen zijn). Daar had ik al wat bedenkingen bij. In 2019 (4/8) sprak ik mijn verbazing uit dat de voorkeur voor extraverten gekoppeld zou zijn aan een verbetering van de oude dag. En die eenzaamheid dan, die voor extraverten emotioneel veel pijnlijker is dan voor introverten? Dit jaar (11/4) kon ik Gert Goeminne al aan het woord laten met zijn lofzang op zijn eigen introverte karakter. Maar het was dus het geluid van een eenling, geen wetenschappelijk onderzoek.
En nu... Psychologie Magazine kopt op de cover: ‘2021, het jaar van de INTROVERT’. Corona had haar werk grondig gedaan. Redacteur Dagmar van der Neut laat wetenschappers introverte karaktertrekken bejubelen, onderbouwd met (internationale) onderzoeksresultaten. Zo past de wetenschap zich razendsnel aan de nieuwe omstandigheden aan. Niet de introverten moeten hun plek zoeken in een wirwar van communicatie mogelijkheden, maar de extraverten moeten leren genieten van de weg naar binnen, van alleen zijn, van relatieve rust. Heel wat mensen blijken de alleen-tijd nu trouwens ook te waarderen Het kan verkeren.
Voor mensen die in groepsverband wonen en waarbij de spanningen oplopen, heeft Psychologie Magazine bij monde van Sarina Wijnen ook nog aardige tips om je te verontschuldigen voor je fouten. Niet wezenloos ‘sorry’ zeggen, al helemaal niet ‘Ik zei toch sorryyy’ of een semi-sarcastisch ‘Je hebt gelijk schat’. Maar aandachtig luisteren naar de beleving van de ander. Dan voelt hij/zij zich gehoord, emoties kunnen afzwakken. Overigens mag de gekwetste zelf ook wel naar binnen kijken om de wortels van de pijn te achterhalen, leerzaam om in het vervolg minder snel in de kwetsuurval te trappen.

Alledaagse Wijsheden

“Introverten worden eigenlijk een beetje gediscrimineerd of in elk geval onderschat. Er zijn veel vooroordelen over rustige mensen. Het wordt haast als ongezond gezien als je je in je eentje goed vermaakt of niet zo veel zegt. Maar introverte mensen zijn niet schuw, asociaal of onderdanig en als je ze leert kennen, zijn ze niet afstandelijk.”

“We zouden als samenleving andere woorden kunnen kiezen voor introverte eigenschappen. In plaats van ‘geremd’ zou je ook ‘kalm’ kunnen zeggen. En ‘bedachtzaam’ of ‘ingetogen’ in plaats van ‘gesloten’.”

Bertus Jeronimus (persoonlijkheidsonderzoeker RUG)

“Er bestaat niet zoiets als een puur introvert of extravert. Zo iemand zou in het gekkenhuis zitten.”

Carl Jung 

“Het moet écht anders, vindt de elite.” Bij zo’n krantenkop krijg ik het al benauwd. Het blijkt om de bestuurlijke elite te gaan, een onderzoek ter gelegenheid van het verschijnen van de 15e Volkskrant Top 200 van de invloedrijkste Nederlanders. Hoewel de naam anders suggereert, is deze krant ook een elitekrant. Goed, vierhonderd invloedrijke mensen zijn geïnterviewd en dan ben ik toch benieuwd, want wát moet anders?
Dan blijkt dat bijna driekwart van deze mensen door de coronacrisis anders is gaan denken over maatschappelijke vraagstukken, zoals armoede, arbeidsmarkt, zorg, duurzaamheid, Europese samen- werking. Het goede nieuws: de openheid voor een fundamentele herstart is groot, de elite heeft een bocht naar links gemaakt. SCP directeur Kim Putters, nummer 1 op de Top 200, zegt: “We moeten onze crisisbestrijding meteen koppelen aan lange termijn doelen, bijvoorbeeld steunmaatregelen aan duurzaamheid en inclusiviteit.” De toelichtingen zijn bemoedigend, breken met de groeiobsessie, stoppen met roofbouw op de natuur, enzovoort.
Maar dan volgt een domper. De vraag wordt gesteld of die grote reset zich ook echt gaat voltrekken. Slechts een minderheid van de pleitbezorgers gelooft erin, oude patronen en belangen zullen het tegenhouden. Au! Je hebt namelijk niets aan goede ideeën zonder er ook echt in te vertrouwen, zonder een intens verlangen te koesteren een onderdeel te zijn van die verandering. Gá ervoor! Zoals Martin Luther King al zei: “Als je vertrouwen hebt, hoef je niet de gehele trap te zien om de eerste stap te zetten.”
Toch verwacht ik nog wel wat van deze elite groep, mede omdat de samenstelling ervan is veranderd. Er zijn in de Top 200 meer vrouwen en jongeren, het beeld van de witte oude mannen macht neemt af. Dat zal de slagvaardigheid vergroten.

Alledaagse Wijsheden

“Verbeeldingskracht is belangrijker dan kennis.”

Albert Einstein 

“Dromen worden werkelijkheid voor hen die sterk genoeg zijn om erin te geloven.”

Colin Wilson

Waar een klein land klein in kan zijn: woordjes. Thijs Broer rapporteert dat wij als enige land in de wereld een stortvloed aan coronawoorden hebben ontwikkeld, van bierviltjesvirologie, fabeltjesfuik, tot virusswappie en lockdownfeestjes. In het buitenland wordt deze aparte gewoonte al beschreven in termen als skinhunger en coronajerks. Volgens Ton den Boon, hoofdredacteur Dikke van Dale, bezweren wij onze angst met taal. Ik zie er vooral creatieve relativering in. Niet overdrijven, doe maar gewoon dan doe je al ge genoeg. Dus gaan we de feestdagen ervoor zorgen dat het geen feestdagen voor het virus worden (Hugo de Jonge).
Er wordt wat af gedebatteerd in de Tweede Kamer. In een of ander praatprogramma hoorde ik hoe Geert Wilders minister De Jonge met de grond gelijk maakte. Wat lijkt me dat vermoeiend als je altijd anderen moet beschimpen. En je hebt jezelf ermee, want die energie nestelt zich in je lijf. Hij voldoet met zulk gedrag ook zeker niet aan de visie van Machiavelli die een half millennium geleden vond dat een politicus zich zou moeten laten leiden door deugd.
Nu was ik wel verbaasd dat Machiavelli, die geassocieerd wordt met manipulatie en bedrog, dit idee koesterde. Het beeld dat velen van deze Italiaan hebben, klopt niet met de werkelijkheid, vertelt filosoof Tinneke Beeckman aan Marnix Verplancke. Spinoza was bijvoorbeeld een groot bewonderaar van de Italiaan, omdat hij zich inzette voor de vrijheid van ieder mens.
Die deugd betekent ontplooiing van je potentieel, proberen voortreffelijk te zijn. In het politieke spel houdt het in dat je empathisch naar je tegenstander luistert, dat je leert om te gaan met schijn en bedrog, die bij het politieke spel horen. Niet zo’n gek idee voor Wilders om zich hier eens in te verdiepen, bijvoorbeeld aan de hand van Beeckman’s boek ‘Machavelli’s lef’.

Alledaagse Wijsheden

“Wat Machiavelli had ontdekt, is dat de grootste bedreiging voor de republikeinse vrijheid het wangedrag van de elite is. Die reserveert steeds meer middelen voor zichzelf, waardoor de inspraak van het volk te veel beperkt wordt. Terwijl een gezonde pol. juist steunt op een conflict tussen volk en elite.”

Tinneke Beeckman

“Een heerser dient rustig, bedachtzaam en menselijk te werk te gaan en ervoor op te passen dat teveel vertrouwen hem niet onvoorzichtig en te veel wantrouwen hem niet onverdraaglijk maakt.”

Niccolò Machiavelli 

In Buitenhof, gepresenteerd door Twan Huys, komt Henk Kamp (68) aan het woord, tegenwoordig de voorzitter van ActiZ, de branchevereniging van zorgorganisaties. Hij legt uit dat de toekomst van de verpleeghuizen heel zorgelijk is. Er zijn nu al vijftigduizend zorgmedewerkers te weinig en dat aantal zal fors oplopen door de toename van het aantal ouderen met dementie. ‘Wat moeten we doen?’, vraagt Huys terecht.
Allereerst de administratieve druk op zorgmedewerkers verminderen, vindt Kamp. Prima, dan komen
er vanzelf meer handen aan het bed. Verder: dezelfde aandacht voor dit probleem als voor energie en klimaat. Met deskundigen om de tafel gaan zitten en zorgdoelen stellen. Ja, maar wat voor doelen zijn dat, alleen materiële vrees ik. Kamp licht zijn ideeën hierover niet toe.
Het belangrijkste lijkt mij dat er gewerkt wordt aan een grondige vermindering van de angst voor de dood. Momenteel zien we wat die angst tot gevolg heeft, de maatschappij wordt op de kop gezet om kwetsbare ouderen te redden. Medisch ethicus Heleen Dupuis (75) vindt dat je die solidariteit niet eindeloos moet oprekken. Volkomen gelijk, zet haar maar aan zo’n tafel. Solidariteit moet trouwens van twee kanten komen, dus ook van ouderen met jongeren en jonge ondernemers.
Dupuis signaleert dat er in de oncologie wel héél lang wordt doorgegaan. (Voor kinderen begrijpelijk, getuige ook de reportage ‘Pauw komt binnen’ in het prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie.) Op een diner met oncologen zei de ethicus eens stoutmoedig: “Volgens mij is jullie probleem dat jullie bang zijn voor de dood.” Tot haar verbazing zeiden ze: “Volgens mij heb je gelijk.” Dus aan de slag met het verminderen van die angst, ook bij medici!

Alledaagse Wijsheden

“In de coronacrisis wordt door politici te veel op het niveau van de individuele patiënt geredeneerd. (...) Je moet naar de hele bevolking kijken. Je moet kunnen zeggen we accepteren een aantal doden in de groep ouderen om de jongeren meer ruimte te geven. Bijvoorbeeld dat je boven de 75 jaar niet op de intensive care komt bij een besmetting.”

Heleen Dupuis

“Wanneer we God waarlijk leren kennen en daardoor dichter bij hem komen, krijgt het leven zijn diepste betekenis: de angst voor de dood wordt geheeld en het bestaan van de ziel bevestigd.” 

Deepak  Chopra

(vervolg)

In feite is die vierde dimensie al door velen doorzocht. Goed voorbeeld: via transcendente meditatie (TM). Grondlegger van de beweging in het midden van de vorige eeuw is de Indiase leraar Maharashi. De techniek behelst een persoonlijke mantra, die herhaald wordt totdat de filters van het verstand hun werk niet meer doen. Zo beland je in een ongekende wereld, met een hoger, zuiver bewustzijn. Enkel verbondenheid, liefde, je ervaart je ware aard.
Van top tot teen zijn de gevolgen van het regelmatig beoefenen van deze mystieke meditatie onder- zocht. De positieve effecten op zelfbewustzijn, gezondheid, creativiteit, concentratie zijn groot. De toestand in je lichaam vertoont tegenovergestelde symptomen als bij stress. Begrijpelijk, want TM bevordert lichamelijke ontspanning. Als je dit alles leest, zou je denken dat er in coronatijd veel aandacht is voor deze vorm van meditatie. Angsten en eenzaamheid verminderen. Maar nee, nog geen expert van TM aan een talkshow tafel gezien.
Een andere manier om het universele veld van bewustzijn te bezoeken, is het gebruik van psychedelica. Hoofddocent psychologie (universiteit Leiden) Michiel van Elk legde aan studenten uit wat er in het brein gebeurt tijdens zo’n ervaring, maar had het zelf nog nooit ervaren. Hij probeerde het onder deskundige leiding uit met het geestverruimende drankje ayahuasca-thee. Een wondere wereld opende zich voor hem. Telepathisch, gedachten lezend en ten diepste begrijpend hoe de werkelijkheid in elkaar zit. Kortom overweldigend.
Doorgewinterde ‘psychonauten’, ontdekkingsreizigers in de menselijke geest, spreken over ego-dood, verbondenheid, vertelt Van Elk. Uiteraard zijn de verslavingsgevaren ook bekend. De effecten van meditatie zijn minder chaotisch en beklijven beter, stelt filosoof Aidan Lyon. “Psychedelica werken als een versterker waarvan de volumeknop in één keer op snoeihard gaat.” Tja, dan moet je sterk van geest zijn om daar niet aan onderdoor te gaan.

Alledaagse Wijsheden

“Naargelang al de kwaliteiten van het verenigd veld, of de oceaan, meer en meer aanwezig zijn bij een persoon, kan minder en minder deze persoon nog uit zijn evenwicht brengen. Innerlijk geluk wordt onoverwinnelijk, geen enkele gebeurtenis van buitenaf kan het nog beïnvloeden.”

Genootschap TM

“De ervaring met ayahuasca was overweldigend en stelde mij in staat om mijzelf en de werkelijkheid op een nieuwe manier waar te nemen. Bij veel mensen roepen psychedelica een mystieke ervaring op. Kenmerkend voor zo’n ervaring is dat ze onuitspreekbaar is; ze onttrekt zich aan onze begrippen en taal. Tegelijkertijd biedt ze inzicht: je hebt het gevoel dat je iets over jezelf en de wereld hebt geleerd.”

Michiel van Elk

Had ik het eind juli al over de vijfde dimensie, nu stuit ik op de vierde dimensie in het gelijknamige boek van Hans Peter Roel. Het onderwerp blijft dit jaar mijn pad kruisen. Eind januari verdiepte ik me in de visie dat onze fysieke werkelijkheid het resultaat is van vernuftige computersimulatie, met een Schep- per of Opperprogrammeur. De invalshoeken zijn verschillend, maar een fundament is steeds dat tijd in wezen niet bestaat, dat verleden, heden en toekomst samenvallen. Het universum werkt niet lineair, maar circulair. Roel spreekt aangaande de vierde dimensie over een wereld achter de driedimensionale wereld waarin wij dagelijks verblijven.
De vierde dimensie zorgt voor verandering, zij is automatisch verbonden met synchroniciteit, toeval
met betekenis. Aangesloten op deze dimensie groeit je bewustzijn en gevoeligheid om zulk toeval te herkennen. De Steen der Wijzen is een metafoor waarmee het zinvolle toeval wordt benoemd. Dat toeval helpt je bij de reis naar binnen. Daar vind je de weg naar de ziel en ben je niet meer afhankelijk van bezit of status.“Zo krijgt elk leven een gouden randje.”
Om de vierde dimensie beter te begrijpen moeten alle vooroordelen over hoe de wereld in elkaar zit overboord worden gegooid. Het betekent dat je je kan verbinden met ‘Het Veld’, ook wel God genaamd, een onzichtbaar collectief bewustzijn, de dimensie van onze ziel. Het zorgt ervoor dat mensen voorgevoelens hebben en synchronisch toeval aantrekken.
Zo, ik heb nog een half boek te gaan en er zullen nog wat heftige noten worden gekraakt. Ja, het is allemaal moeilijk voor te stellen, maar om met Roel te spreken had een eeuw geleden maar eens gezegd dat mensen op de maan zouden landen, of had een halve eeuw geleden een voordracht gegeven over de werking van het world wide web. Je was voor gek verklaard.     Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Er zijn maar weinig mensen die zich bewust zijn van dat alles om ons heen energie is en dat er een vierde dimensie bestaat. De wereld is in de ban van epidemie die ‘hebzucht’ wordt genoemd.”

“Vergeet de wereld zoals je hem nu ziet en stel je open voor de wereld van onze geest.”

“Het leven beweegt zich tussen de leegte en de liefde.”

Hans Peter Roel

“Rede, jij zult altijd half verblind zijn.” Dit wist de Middeleeuwse filosofe Marguerite Porete. Haar trof geen vrolijk lot, melden Simone Bassie en Michel Dijkstra. Haar visie dat de mens tijdens dit leven één kon worden met God door de rede los te laten en zich helemaal te verlaten op de liefde van God, viel in zeer slechte aarde bij de inquisiteurs. Ze mocht tot inkeer komen, wat ze weigerde en werd daardoor met haar boeken levend verbrand. Toen deze straf over haar uitgesproken was, wist ze nog te melden dat de inquisiteurs verblind waren door hun eenzijdige ratio.
Dan haal je toch even opgelucht adem dat je in de (eenen)twintigste eeuw leeft/hebt geleefd. Op grote schaal wordt verkondigd dat de Goddelijke energie door alles en iedereen heen trekt. Dat mag zomaar. Terwijl onderwijs en kennis een hoog aanzien genieten, wordt regelmatig ook verkondigd dat we veel te veel gebukt gaan onder de ratio. Bijbelkenner A.F. Feith gaat zelfs zover dat hij het alleen gericht zijn op kennis als een groot gevaar beschouwt. Daardoor stopt onze innerlijke ontwikkeling, zij kan zelfs achteruitgaan.
Op zondagschool hoorde ik over Eva, Adam en het eten van de boom der kennis. Daarmee was het kwaad geschied. Ik begreep het niet, wat was er nu zo mis met kennis? Maar een Bijbelkenner ben ik niet geworden. Feith legt het als volgt uit. Voor kennis moet je nadenken, het wordt geen onderdeel van je wezen. Wijsheid verkrijg je door ervaringen, belevingen. Niet voor niets is de uitdrukking dat je door schade en schande wijs geworden bent. Het weten dat hieraan verbonden is, nestelt zich in je ziel, bij het aardse sterven gaat het niet verloren. We kunnen ervan uitgaan dat Marguerite Porete een oersterk weten bezat.

Alledaagse Wijsheden

“We kunnen veel meer dan dat we denken, zolang we bereid zijn ons niet te laten leiden door angst, ego of beperkende overtuigingen. We zijn hier immers om onszelf te herinneren aan het God-zijn, dat in momenten van liefde en toewijding naar boven komt. (...) We zijn meesters in creatie, geen slachtoffer van gebeurtenissen. In alles wat ons lijkt te overkomen, zijn we zelf degenen die het tij kunnen keren.”

Janosh 

“Hoeveel van ons lopen niet vast in het denken? In het willen begrijpen, in het eindeloze geredeneer? In het doormeten en verifiëren en controleren? Waar is de beleving gebleven? Het gevoel? De passie? We zien het terug in de kilheid van de systemen, in de angsten in onze harten. Wij mensen zijn geen robots, maar lichtwezens, omhuld door vlees en bloed.”

Niels Brummelman

Baudet wil toch blijven als leider van het Forum voor Democratie. Ik hoor het net, ben benieuwd wanneer dit nieuws alweer zwaar verouderd is. De duidingen van de gebeurtenissen in deze soap buitelen over ons heen, ik ga daar niet nog een aan toevoegen. De pers doet zijn best om met rake bewoordingen een levendige plaatjes te schetsen. Zo zei Margriet van der Linden dat het erop lijkt dat ze bij het Forum een partijtje verplassen doen over ‘wie de baas is over wat’. Visueel raak getypeerd. Veelzeggend vind ik ook de uitdrukking dat Baudet een vlucht naar voren maakt, temeer omdat dit ook van Trump wordt gezegd. Gewoon, agressief erin knallen bij tegenslag.
Zo, genoeg over Baudet. In mijn blogs is hij slechts twee keer zijdelings aan bod gekomen en laat ik dat vooral zo houden. Ik doe niet graag mee met populisten alle aandacht geven. Iets anders: het corona virus viert deze week zijn verjaardag, tenminste, als je uitgaat van de markt in Wuhan. Terwijl onder- zoekers alle krachten inzetten om een werkend vaccin te vinden, kwam ik onderzoeksresuktaten tegen waarmee je een andere, niet materiële weg kunt inslaan.
In het algemeen zet ik wel vraagtekens bij wetenschappelijk bewezen oorzaak/gevolg relaties. Voor je het weet worden ze onderuit gehaald en komt de volgende waarheid op tafel. Maar geinige samen- hangen laat ik natuurlijk niet liggen. De Amerikaanse celbioloog Bruce Lipton heeft aangetoond dat spirituele overtuigingen een rechtstreekse positieve invloed hebben op de werking van het endocriene en het immuunsysteem. Laat nu juist dit laatste belangrijk zijn om corona buiten de deur te houden.
Is het niet een aardig idee om de 12+ bevolking te verplichten om overtuigd spiritueel te worden, een soort psychisch vaccin....

Alledaagse Wijsheden

“Spirituele patiënten laten duidelijk betere indicatoren zien van de immuunfunctie, zoals grotere aantallen witte bloedcellen en antilichamen, en krijgen duidelijk minder vaak een infectie. Zij vertoren ook lagere niveaus van stresshormomen van de bijnieren, zoals cortisol en adrenaline, dan niet-spirituele patiënten.”

Bruce Lipton 

“Bron- en contactonderzoek — Kunnen jullie achterhalen in welke kroeg ik m’n jas ben vergeten.”

Loesje 

Cadeau idee: een hobby. Nee, geen computergames of groepsspelletjes, maar een hobby waar je volledig in kunt opgaan. Het zijn handen hobbytijden. De NRC besteedde ruim dertig bladzijden aan de vele mogelijkheden, van beitelen tot breien, als je jzelf er maar in verliezen kan. Mindfulness en yoga verhuizen wat naar de achtergrond, de flow moet komen van eigen werk in opperste concentratie. De bladen staan er vol van, Psychologie Magazine besteedt in haar gids voor een langzaam leven ook royaal aandacht aan hobby’s. Kortom, een hobby is rustgevend en verhoogt het geluksgevoel, is het eigentijdse devies. 
Ik vind het prachtig en hopelijk houdt deze positieve aandacht stand als corona daar niet meer bij helpt. Want het wijst op een cultuuromslag, van druk-druk-druk naar relax!!, laat de tijd vervagen. Het maakt het acceptabel om naar een werkweek van dertig uur of minder te gaan. En bovenal betekent het een verschuiving in de scheve status van hoofdwerk versus handenwerk. Wat zou het mooi zijn als de
hoge status van de eerste categorie wat kelderde en die van het handenwerk fors steeg, ook in het beroepsleven.
Dagmar de Neut weet te melden dat we onszelf tekort doen met de grote aandacht voor de telefoon. “Actieve hobby’s hebben namelijk aantoonbaar positieve effecten op onze psyche.” De Amerikaanse hoogleraar psychologie Sonja Lyubomirsky probeert de hoge status van denkwerk nog wat te onder- steunen met de constatering dat je van opgaan in je hobby een mentale time-out krijgt. “En dat is heel gezond voor je brein.” Anderen laten de geest vrijelijk dwalen tijdens het borduren, deeg kneden of tekenen. Prima, zo krijgt ieder wat wils, als de trend zich maar voortzet.

Alledaagse Wijsheden

“Handwerken had – op breien na misschien ­­– de afgelopen decennia een vrij oubollig imago. Haken, borduren, met de naaimachine aan de slag. Het klonk allemaal nogal tuttig, een beetje oude- mevrouwerig. Maar dat was vóór corona. Nu snakken we ernaar om me onze handen bezig te zijn.”

Sarah Ouwerkerk

“We hebben twee dingen nodig voor ons welbevinden, zegt de positieve psychologie: plezier en voldoening. Plezier zit in het vermogen om te genieten. Voldoening is het gevoel dat je een zinvol leven leidt omdat je goed bent in wat je doet.”

Sterre van Leer

Het blijft een gevoelig issue, spotprenten over de profeet Mohammed, knipoogjes naar het lijden van Jezus in het Sinterklaasjournaal. Sjoerd Mulder bevraagt rabijn Lody van de Kamp en predikant Bas van der Graaf erover. Beiden geven aan dat humor belangrijk is, de een binnen de orthodox-joodse gemeenschap, de ander verwijst naar het boekje ‘Humor in de Bijbel van Okke de Jager. Humor kan lucht geven, een tegenhanger zijn voor zwaarwichtige tradities.
Osho gaat verder, hij koppelt humor aan oprechte religiositeit. In zijn boek ‘Het kleine ABC van liefde’ stelt hij dat alleen iemand die positief in het leven staat religieus genoemd kan worden. Én: “Een werkelijk religieus mens heeft gevoel voor humor.” Zover gaan de rabbijn en de predikant niet, maar ze zien humor wel als een soort overlevingsmechanisme. Wat ze ook zien is dat de waarde van die humor afhankelijk is van de context.
In de blog van 13/12/2017 schreef ik dat grappen in de jaren zestig van cabaretier Fons Jansen over de katholieke kerk erg goed scoorden onder katholieken. Dat kon omdat de verbeten geloofsstrijd tussen de zuilen afnam én omdat Jansen zelf katholiek was. Van de Kamp ervaart dat ook. Grappen die je over jezelf vertelt of over het jodendom zijn niet bedoeld om God of de bijbel belachelijk te maken. Ze worden echter pijnlijk als een buitenstaander het doet. Overigens kan humor wel nuttig zijn als je op zoek bent naar de waarheid, zoals Luther en Calvijn deden (citaten hieronder).
Nu wordt er bij de recente voorbeelden formeel op de vrijheid van meningsuiting gewezen, inhoudelijk voegen ze weinig toe aan de discussie. Van de Kamp blijft wel van mening dat goede humor onderdeel kan zijn van een gezonde spiritualiteit.

Alledaagse Wijsheden

“Luther zette humor in als een fel wapen, en ook Calvijn kon meedogenloos spotten met de katholieken - die dat overigens ook terugdeden. Humor kan dus relativerend zijn, maar het kan ook dienen om er een waarheidsclaim mee te maken: juist als je overtuigd bent van je eigen gelijk kun je spotten met andermans overtuigingen.”

Bas van der Graaf 

“Bij de huidige cartoonrel zie ik die waarheidsvinding jammer genoeg niet terugkomen in het debat. Het is volgens mij heel belangrijk dat het gesprek toch ook inhoudelijk ingaat op de boodschap van die cartoon: wat is precies de boodschap, en wat betekent het dan dat je die in een klaslokaal ophangt waardoor leerlingen zich in een beschuldigde positie bevinden? Want inderdaad, een grap relativeert niet alleen, maar kan ook echt een punt maken.”

Lody van de Kamp 

Het Vaccin... De wijze waarop erover gesproken wordt, neemt menigmaal religieuze proporties aan. Met het vaccin als God en het virus als de duivel. Dan is het prettig om het onderwerp weer eens van een andere kant belicht te zien. Dat doet de jonge arts Richard de Leth. Met zijn bedrijf Oersterk wil hij mensen weer leider maken over hun eigen gezondheid. Hij vindt dat de coronacrisis de gebreken van ons gezondheidsstelsel, met zijn nadruk op het bestrijden van symptomen, op pijnlijke wijze aan het licht brengt. Handen wassen, mondkapjes, afstand houden beschouwt hij als schijnveiligheid. We zouden juist nu moeten inzetten op het versterken van ons immuunsysteem, gezond eten, lichaams- beweging, veel sociale en fysieke contacten.
Prachtig, maar de psychische component blijft nog wat buiten beeld. Want als je innerlijk van slag en kwetsbaar bent, heeft dat invloed op je immuunsysteem. Daar valt niet tegenaan te eten en bewegen. Inzetten op veel sociale contacten, zoals Van Leth voorstaat, is in zijn werking op het immuunsysteem afhankelijk van de kwaliteit van die contacten.
Het zijn juist de relaties met familie en netwerk die de in Curaçao geboren psychiater Glenn Helberg centraal stelt in zijn werk. Hij heeft niet veel op met ‘de witte blik van de hulpverlening’. Het individu
en rationele verklaringen zijn te sterk het uitgangspunt. Gewone, belangstellende vragen stellen en luisteren, de ander serieus nemen. Als een patiënt naar een geestuitdrijving wil, zegt hij: “Dat lijkt me interessant, kunt u mij daarna vertellen hoe het was?” Zo leren mensen je te vertrouwen. Helberg was medeoprichter van de transculturele psychiatrie in Nederland.
Zo ploeteren we verder, met allerlei nieuwe standpunten die meer of minder aan heiligverklaring doen. Maar als je het woord God toch wilt weggeven, schenk het dan maar aan je eigen lichaam.

Alledaagse Wijsheden

“Ziekte is een signaal dat je als mens uit balans bent. Dat kun je alleen oplossen door de balans te herstellen. (...) Je gaat niet dood aan het virus, maar aan je gebrek aan weerbaarheid.”

Richard de Leth

“Gelijkwaardigheid is de basis. Ik weet het als psychiater niet beter dan jij, ik respecteer jouw cultuur, jouw manier van leven.”

Glenn Helberg 

“We moeten nu leren met dit virus te leven. Dus is het belangrijk hierover na te denken. Zoals ik op posters in de stad lees: ‘We kunnen niet terug naar normaal, want normaal was juist het probleem’. We moeten het besef van onze kwetsbaarheid niet langer wegdrukken of ontkennen, maar ermee leren omgaan.”

Birgit Meyer

Twee mannen, beiden midden zestiger, met verschillende verhalen. Operazanger Ernst Daniël Smid die de ziekte van Parkinson heeft, probeert nog steeds het trillen en ‘gekke loopje’ te verbergen, bang dat mensen denken dat hij niet goed wijs is. Zijn stem doet niet altijd wat hij wil, wat voor paniek zorgt. ‘Ik bén mijn stem, het is mijn leven’.’ Hij heeft er moeite mee positief te blijven. Hij is populair, maar mist de erkenning binnen de kunstelite. De kop van het artikel in gesprek met Gudo Tienhoven: “Ik had meer uit het leven kunnen halen.”
Dan de caberetier. De kop van zijn artikel, voortkomend uit een gesprek met Iris Pronk: ‘Jeroen van Merwijk had kanker niet willen missen’. Het verschil in energie die beide koppen uitstralen spreekt boekdelen. Van Merwijk is ongeneeslijk ziek en zegt dat hij gelukkiger is dan ooit. Rust om hem heen, schilderen, geen gejacht, hij geniet ervan. Hij heeft wel een zeurende pijn, maar geestelijk gaat het heel goed. Hij schreef het boek ‘Kanker voor beginners’, openhartig én geestig.
Wat zijn de krachten achter deze belevingsverschillen? Bij Smid lijkt zijn faalangst (citaat hieronder) een vruchtbare ondergrond voor geestelijke instabiliteit. Maar hij blijkt zijn werk beslist wel positief te kunnen beoordelen. Bij Van Merwijk valt vooral zijn wilsbesluit op. De inhoud ervan luidt dat je de zaak op een rijtje zet en zegt: ‘Ik ga tevreden op mijn leven terugkijken, en de rest is onzin.’ Dat neemt niet weg dat hij niet zo lollig in het leven heeft gestaan en bij de kankerdiagnose dacht: “Hè, hè, dan ben ik van dat gezeik af.” Zo complex zijn de innerlijke werkelijkheden. Het nemen van een positief wilsbesluit bij de terugkijk op je leven spreekt me aan.

Alledaagse Ervaringen

“Weet je, ik had altijd veel last van faalangst. Als ik nu met mijn vriendin luister naar opnames van mezelf, denk ik: waarom was ik toch zo bang? Ik kon eigenlijk best heel goed zingen. Carnegie Hall in NY, de Notre-Dame in Parijs, toeren door Italië: dat heb ik verdorie toch mooi gedaan allemaal. Niet slecht voor iemand die nooit iets afmaakte. Toch is er dat gevoel: ik had meer uit het leven kunnen halen.”

Ernst Daniël Smid

“Ik heb de kankergerechtigde leeftijd al een poosje bereikt.” 
“Daar had ik erg naar uitgekeken: de leverpunctie. Sommige dingen moet je een keer meemaken in je leven."
“Mijn lichaam reageerde heftig op die troep van de chemo-kuur. Na zo'n infuus kwam ik uit de auto als een oud mannetje van 83. Dat werkt op mijn lachspieren, dan zie ik mezelf lopen: daar gaat Van Merwijk hoor, de gevierde cabaretier.”
“Ja, je gaat dood ja, maar dat wist je van tevoren. Had je maar niet geboren moeten worden.”

Jeroen van Merwijk

Het ontroerde me echt, de beelden van die uitzinnig gelukkige mensen in de straten ven New York en andere delen van het land. De gekozen aanstaande president Joe Biden hield een speech en het leek wel of je door zijn woorden weer gewoon kon ademhalen. Een onwerkelijk gevoel drong zich op, hoe heeft het toch zover kunnen komen met Donald Trump als president? Menigeen heeft zich over die vraag gebogen. Natuurlijk, materiële ongelijkheid, media met een overdadige aandacht voor Trump’s onemanshow, populisme dat nog welig tiert in westerse landen. Maar toch, een echt bevredigende visie op de gekte waarin de Verenigde Staten de afgelopen jaren verzeild zijn geraakt, ben ik nog niet tegengekomen.
De VVD neigt in ons land ook wat naar een ondersteuning van het populisme. Maar deze partij blijkt toch ook open te staan voor verschuivingen naar links. Een sterkere overheid, doorgaans niet het stokpaardje van deze partij, is niet meer onbespreekbaar. In het nieuwe verkiezingsprogramma komen een hoger minimumloon, en lastenverlichting voor de middenklasse en midden- en kleinbedrijf aan bod. Wat de redenatie achter een bonus voor voltijdswerkers (mijn spellingscontrole wijst dit woord af) waar journaliste Welmoed Boersema gewag van maakt, is voor mij volstrekt onduidelijk. Geef dat liever aan deeltijdwerkers (dat woord komt wel door de controle). Maar wel mooi, deze kritische blik op het eigen beleid van de afgelopen jaren.
Ten aanzien van migratie en veiligheid schuift de VVD echter wel verder richting populisme. De selectie van vluchtelingen moet strenger en bij een nieuwe vluchtelingencrisis vindt de partij het sluiten van de grenzen acceptabel. Het inspelen op angsten en bijbehorend buikgevoel onder de bevolking siert een volkspartij voor vrijheid en democratie natuurlijk niet. Maar een economische draai in de goede richting doet dat wel.

Alledaagse Wijsheden

“De voorbije dagen zagen we die werkelijk ijzingwekkende hallucinante beelden van de huidige Amerikaanse president die even kwam vertellen dat het tellen van de stemmen moest gestopt worden. Je kon daar een bang narcistisch kind zien, in een existentiële paniek. Je kon ook de keten van gebeurtenissen zien, de jaren daarvoor opgebouwd, maandenlang aangekondigd. Je kon een mogelijk kantelpunt zien, live op de televisie. Je kon zien waarom er in een democratie veiligheden zijn ingebouwd om dat wat kwetsbaar is, te beschermen tegen de tirannie.”

Jan Mertens

“Als liberaal geloof ik erg in kansengelijkheid en het idee van sociale stijging. Maar om de sociale banden en het onderlinge begrip te vergroten, is meer nodig dan het faciliteren van een gelijk speelveld. Een samenleving is immers geen markt. Traditionele of conservatieve gemeenschaps- waarden zijn nog altijd heel bruikbaar om de segregerende werking van de meritocratische sorteermachine af te vlakken.”

Sander Schimmelpenninck

Zoals we weten is koorts geen ziekte, maar een gezonde reactie van het lichaam om een ziekte- verwekker te bestrijden. De huidige opwarming van de aarde kun je ook in dit licht beschouwen, een gezonde reactie van Moeder Aarde: ze wil van ons af. Cabaretier Theo Maassen op zijn best, met zijn humor kan hij rake dingen zeggen. Want ja, een groot en ook groeiend deel van de mensheid gedraagt zich als het virus van Moeder Aarde.
Wat Maassen in een enkele zin aanraakt, brengt bioloog David Attenborough uitgebreid in beeld. Hij gaat ervan uit dat de natuur wel weer zal opkrabbelen, met of zonder ons. Van de mensheid kan hij dat nog niet zeggen. In feite gaat zijn verhaal ook niet over het redden van de planeet, maar over het redden van onszelf. Toch eindigt hij met zijn film ‘The life of our planet’ redelijk optimistisch. Het herstellen van de biodiversiteit is mogelijk, op kleine schaal is dat al gelukt. De overgang op hernieuw- bare energie is zijn andere centrale punt. Willen we het overleven, dan moet er een versnelling aangebracht worden  in de maatregelen.
In die zin komt het corona virus ons te hulp. Het is niet ondenkbaar dat de angst voor het virus de gretigheid waarmee we lange tijd van onze welvaart hebben genoten heeft aangetast, zegt journalist Ruben Mooijman. Dat is voorzichtig gesteld. Meer kracht spreekt uit zijn opmerking dat de zorgeloze consumptie waarmee we de groei hebben aangejaagd nu al een verre herinnering lijkt. Aan de slag dus, niet te veel praten en veel doen. En vooral niet praten op een wijze die cabaretier Herman Finkers zo fraai verwoordt: “Meneer de voorzitter, het is allesbehalve onjuist dat ik ontkend heb dat ik niet tegen het verbod op het embargo ben.”

Alledaagse Wijsheden

“Rijkdom die geen grenzen kent, is grote armoede.”

Epicurus

“De Club van Rome voorspelde begin jaren zeventig al dat, als we in de westerse maatschappij in hetzelfde tempo bleven consumeren, de rek er binnen honderd jaar uit zou zijn, met alle gevolgen van dien. Hoewel ons steeds werd aangepraat dat groei het allerbelangrijkste was, was ik er altijd van overtuigd dat al die groei ook zijn prijs heeft. Natuurlijk is dit (corona) een heel bijzondere prijs die we moeten betalen voor onze spilziekte en onnadenkendheid.”

Hedy d’Ancona

Psychiater Damiaan Denys wil even zijn punt toelichten en zegt tegen de interviewer dat als hij dit gesprek had afgebeld met het argument dat hij wat verdrietig is, dan zou dat op onbegrip zijn gestuit. De ander had het echter volledig begrepen als hij had gezegd: ‘ik heb een depressie.’ Zie daar, voor ongenoegens en stemmingswisselingen worden krachttermen gebruikt. Gevolg: tekorten in onze geestelijke gezondheidszorg vanwege grote toeloop van mensen die deze zorg eigenlijk niet nodig hebben.
Terwijl Denys pleit voor minder geestelijke zorgverleners, houdt de Hilversumse pastoor Jules Desmé juist  een pleidooi voor meer inzet om de geestelijke gezondheid te bevorderen. Dat lijkt tegenstrijdig, maar het vult elkaar juist goed aan. Denys wil dat psychiaters en psychologen zich gaan richten op de groep mensen met zware geestelijke problemen, die werkelijk deskundige hulp nodig hebben en niet op mensen met eenvoudige klachten.
De groep die Desmé voor ogen staat, is veel breder. Voor hem zijn de huidige verwarrende tijden het uitgangspunt, verwarring die tot positieve vernieuwing kan leiden. Naast het OMT wil hij een ‘taskforce voor geestkracht’ opzetten, met trainingsmethoden op geestelijk vlak. Dat vraagt om inspelen op de kracht van gemeenschapsvorming. Minder focussen op welvaart, meer op het realiseren dat jij verbonden bent met jezelf, met elkaar, met een groter bewustzijn.
Je leert bijvoorbeeld dat stilte niet vernauwt, maar juist verruimt. Dat de mens een religieus wezen is betekent voor hem: ‘altijd op zoek om te verbinden.’ Het is nu nodig dat we focussen op de vraag hoe we dat aanpakken, wat verbindt ons in de kern? Desmé: “Geven we geestkracht de kans om ons in beweging te houden en ons uit te tillen boven een beperkend belang, zodat we elkaar weer kunnen vinden? Dat is voor mij de grote vraag.”

Alledaagse wijsheden

“In de Bijbel staat: er zijn periodes van groei en dan wordt voor een korte tijd de satan losgelaten. Dan vertaal ik satan niet als een bokkenpoot met hoorntjes en een gespleten staart, maar de kern van wat duivel in de grond van het woord is: verwarring.”

“Als de corona crisis de trigger is om op zoek te gaan naar wat we onderweg hebben laten liggen omdat we te veel gefocust waren op andere zaken, dan vinden we ook iets terug. En dan zal daardoor ook de harmonie weer groeien. Het gaat altijd schoksgewijs. Je moet eerst geschokt zijn over wat je ziet alvorens je je afvraagt: wat mis ik? Dat is een enorm zoeken, en dat maakt het hoopvol. In elke crisis zit de hoop: dat je daarin kunt vinden wat je bent kwijtgeraakt.”

Jules Desmé

Een interessant en in feite nietszeggend woord: denker. Nietszeggend, want iedereen denkt toch.
Maar nee, de denker is een hoogstaand figuur als hij of zij in een adem wordt genoemd met filosoof. Bovendien hebben we ook nog de Denker des Vaderlands die voor ons allen denkt. Een gelauwerd mens dus. Maar het blijft nietszeggend, want we praten bijvoorbeeld ook over complotdenkers, die door de mainstream juist worden verguisd.
“Wie zeker is de juiste weg te hebben gevonden is al verdwaald.” Met deze uitspraak haalt filosoof Ludo Abicht rabijn Heschel van Apta aan. Zowel in de filosofie als in godsdiensten wordt zelftwijfel vaak als groot goed gezien. De Nederlandse filosoof Alicja Geschinska wijdt er een column aan. Het is volgens haar een blijvende universele waarheid, het grootste obstakel in de zoektocht naar waarheid is de overtuiging dat men haar gevonden heeft. (Wat ze overigens als een vaststaande waarheid presenteert, maar dat terzijde.)
Zelftwijfel is het motto, niet-weten is de motor van alle vooruitgang. Socrates zei al dat een intelligent mens weet hoe weinig hij weet. Het wordt dus uitgelegd op het denkniveau, ‘de gebrekkigheid van ons eigen verstand’ en daarmee ben ik het volledig eens. De ultieme waarheid kennen we op aarde niet. Je mag dan niet overtuigd zijn van een bedachte waarheid, je kunt in mijn ogen wel overtuigd zijn van het goede gevoel dat je bij een bepaalde ‘waarheid’ hebt en haar daarom met kracht aanhangen. Dan accepteer je dat er evenveel ‘waarheden’ als mensen zijn.
Wil je weten of je eigen waarheid een zekere algemene geldigheid heeft, dan vraagt dat om kritisch zelfonderzoek. Wat zijn de achtergronden van dat goede gevoel? Hoe minder het om ego, angsten, (materieel) eigenbelang gaat, hoe constructiever de eigen op verstand én gevoel gebaseerde waarheid is.

Alledaagse Wijsheden

“We zouden wat vaker aan onszelf mogen toegeven dat op de grote sociale, politieke vragen geen pasklaar antwoord bestaat. Dat we het niet zeker weten. Laat die kleine woordjes ‘ik weet het niet’ hun vleugels maar uitslaan.”

Alicja Geschinska 

“De waarheid is als een geslepen diamant, ze heeft vele facetten.”

Joannes Marijnen 

“De hele waarheid bestaat meestal uit twee halve waarheden.”

Mwah

Zo’n drieduizend jaar geleden hadden ze in het oude India nog wel een adviesje voor ons. Probeer in zware tijden niet aan het lijden te ontsnappen, maar diagnosticeer het. Wat zijn de grondoorzaken? Dat is nu precies wat de Nederlandse vereniging voor reisondernemers niet doet. Laten we aannemen dat het waar is wat ze zeggen, dat velen snakken naar wat vakantie, leven zonder buitenlandse vakantie wordt beschouwd als lijden. Dus de vereniging is woedend op de overheid vanwege het negatieve buitenlandse reisadvies. Maar wat zijn de grondoorzaken van deze misère?
In de vedische en boeddhistische traditie worden aan de lijden vijf hoofdoorzaken verbonden. 1. Je ware identiteit niet kennen. 2. Vastklampen aan onveranderlijkheid in een wereld die intrinsiek veranderlijk is. 3. Angst voor verandering. 4. Identificatie met het sociaal opgelegde waanbeeld dat we het ego noemen. 5. Angst voor de dood. Terwijl het leven sindsdien ingrijpend veranderd is, zijn de bronnen van lijden hetzelfde gebleven volgens Deepak Chopra.
De nummers 2. en 3. zijn voor notoire en nu smachtende vakantiegangers duidelijk van toepassing. Denken in verworven rechten waarbij een reële kijk op veranderlijkheid ontbreekt, vraagt om lijden. Op een dieper niveau zijn de nummers 1. en 5. ook zeer relevant. Je ware identiteit huist binnenin, van daaruit voel je verbondenheid en kun je iedere verandering aan. Bij de angst voor de dood moeten  bij leven en welzijn zoveel mogelijk plezierige ervaringen worden verzameld.
Columniste Sheila Sitalsing signaleert een belangrijke morele kwestie. Als je reist naar een relatief corona-geel land en je komt uit een corona-gitzwart land, wat richt je daar dan aan? Sitalsing: “Reizen willen organiseren vanuit een dergelijk gebied en ‘woedend’ zijn als de autoriteiten daar dringend tegen adviseren: ergens moet iets gruwelijk mis zijn gegaan met het afstellen van het morele kompas.”

Alledaagse Wijsheden

“Jijzelf verdient jouw liefde en genegenheid evenzeer als ieder ander in het hele universum.”

Boeddha 

“De oosterse wijsheid wijst vier waarden aan die uiterst harmonisch voor de menselijke existentie zijn. Ze vertegenwoordigen het hoogste niveau van het gevoel. Deze kwaliteiten van het hart zijn: liefdevolle vriendelijkheid; medeleven; blijdschap over het succes van anderen; gemoedsrust, vrede.”

“We zijn allen met de bron van de schepping verbonden. De oude wijzen hebben ons daar een prachtig beeld van geschonken: een heiligdom in het hart, met daarin verbonden een kleine kaars met daarin verborgen een eeuwig brandende vlam. Als je deze vlam vindt, vind je verlichting en kun je de duisternis van twijfel, woede, angst en onwetendheid van je afwerpen.”

Deepak Chopra

De helden en antihelden lijken steeds verder uit elkaar te liggen in deze coronatijd. Een van de helden
is intensivist Diederik Gommers die via instagram geduldig vragen beantwoordt van enthousiaste fans. Evenzo aan heldenverering doen coronasceptici. Willen Engel heeft als anti-maatregelen-activist die status bereikt. Wat voor de ene groep een held is, is voor de andere groep een onbetrouwbare antiheld. Laten Engel en Gommers eens om de tafel gaan zitten voor een leerrijk debat met een aandachtig luisterend oor voor elkaar.
Want wat is waarheid? Pieter Jan Hagens zegt in gesprek met de Israëlische historicus en futuroloog Yuval Harari dat het er naar uitziet dat er geen algemene waarheid meer is. In mijn ogen bestaat die ook niet op aards niveau. Harari ziet er een probleem van alle tijden in. Alarmerend vindt hij echter dat de nieuwe technologieën het voor het eerst mogelijk maken om iedereen de hele tijd te volgen. Dat je zoveel data kan verzamelen over iedereen dat je de mens kunt hacken. Je kunt hem beter kennen dan hij zichzelf kent.
Een fraai pleidooi voor grondige zelfanalyse. Wie ben ik, wat zijn mijn intenties, hoe werken mijn denk- en gevoelswereld? Te meer, omdat Harari stelt dat als de technologie je gedachten kunnen voorspellen, je zwaar manipuleerbaar bent. Hij ziet het gevaar vooral in het verstrekken van de gegevens aan bedrijven en regeringen. De dictatuur ligt op de loer.
We moeten verstandig omgaan met technologieën die via een biometrische armband constant kunnen monitoren wat er in je lichaam gebeurt. Het is fraaie toekomstmuziek, zo voorkom je pandemieën,
maar er zitten valse noten bij. Zo’n apparaat meet ook emoties, boosheid, verveling, tevredenheid.
Dat moeten we niet willen, het leven is een leerschool en daar horen eigen unieke emoties bij.

Alledaagse Wijsheden

“Corona versnelt het proces van digitalisering en automatisering. Het legitimeert het proces van massa surveillance, zelfs in democratische landen. Het maakt dat surveillance onder je huid gaat zitten.”

Yuval Harari 

Pieter Jan Hagens: “Hoe zetten we de middelen op een verstandige manier in, hoe voorkomen we misbruik?”

Yuval Harari: “Concentreer niet te veel macht op één plek. Het is wel erg efficiënt om dat te doen, maar dan steven je af op een digitale dictatuur. Als je meer toezicht krijgt op individuen, moet je tegelijkertijd het toezicht op overheid en bedrijven vergroten, zodat wij inzicht krijgen in wat zij doen met ons geld en onze gegevens.”

Ze straalt opgewekte rust uit. Voor Happinez doet ze haar verhaal. Gewoon omdat  ze het fijn vindt om als 77-jarige haar ervaringen door te geven, omdat ze het hier op aarde goed heeft. Mieke Kosters heeft in de loop van haar leven geleerd om steeds verder los te laten. Het ego moet eraf. Daarvoor moet je vertrouwen hebben in het grote geheel.
Je laat de ballast los, wordt steeds lichter. Ze was een pleaser, zorgde voor iedereen, ging de hulpver- lening in. Ze vindt zorgen nog steeds fijn, maar niet ten koste van haarzelf. “Ik ben nu onvoorwaardelijk lief voor mezelf.” Haar levensfase noemt ze zweven tussen hemel en aarde. Niet treurig, uitermate interessant, nieuwsgierig wat er aan gene zijde is. Ze maakt er soms contact mee als ze naar muziek luistert. “Ben ik in de kosmos?” Na afloop moet ze dan weer landen.
De dood wandelt je hele leven met je mee, maar ze denkt er nu lieflijker over dan vroeger. Dit komt mede doordat haar man twee jaar geleden overleed, dat maakt het hemelen makkelijker. Hij is in haar armen gestorven en ze mocht een stukje meereizen. “Mieke, het is hier zalig.” Ze voelde dat hij naar een andere dimensie ging.
Ze mist hem, maar voelt ook dat het goed is zo. Na zijn overlijden belandde ze in een nieuwe fase, ze werd weer de kleine Mieke die diep in haar zit. Gebreken kent ze ook, zoals slechthorendheid. Ze daalt daardoor steeds dieper in zichzelf, voelt veel meer kracht. Ze vertrouwt op wat van binnen zit, want alles wat je nodig hebt, zit al in je.
Zo’n gemoedstoestand in de laatste levensfase wens je iedereen toe en het zou mooi zijn als het oog van de media zich vaker richt op dergelijke levenswijsheid.

Alledaagse Wijsheden

“Fysieke beperkingen en een dieper besef dat het leven eindig is, maken het makkelijker om te worden wie je bent. Er is steeds minder ruis op de zender. Dat is positief aan ouder worden.”

Mieke Kosters 

“Strijk niet ieder plooitje glad, plamuur niet elke scheur.
De mooiste dingen zitten vaak verborgen achter een verweerde deur.”

Tara Schmid

(vervolg)

Het denken over een verschillende benadering van jongeren en ouderen is onder druk komen te staan op basis van aannames over discriminatie. Ethicus Frits de Lange vindt bijvoorbeeld dat het apart behandelen van de groep ouderen bij corona gerelateerde gedragsregels discriminatie is, te vergelijken met racisme en seksisme. Een soort ageism of agisme Hij verwart daarmee gelijkwaardigheid met gelijkheid. Ja, alle mensen zijn evenveel waard, maar ze zijn feitelijk niet gelijk.
In dit verband is interessant dat in de medische wereld tegenwoordig het omgekeerde vaak als discriminatie wordt betiteld. In de wetenschap wordt te veel uitgegaan van de man als mens. Er zou meer bekend moeten worden welke symptomen voor vrouwen niet stroken met dit man-mensbeeld. Vrouwen zouden in een aantal gevallen een andere aanpak moeten krijgen. Dat geldt bij corona dus voor ouderen, hierbij gaat het ook om feitelijkheden.
Ethicus Heleen Dupuis trekt hard van leer tegen Frits de Lange in hun schriftelijke ‘Twistgesprek’. Zonder twijfel zijn ouderen kwetsbaarder voor dit virus en bij besmetting zijn de gevolgen ernstiger. Ouderen apart zetten in het debat over corona is dus juist wenselijk, positief. Samen met haar man deed ze bij de eerste lockdown al een voorstel voor een intelligente ‘open-up’. Laten wij ouderen zoveel mogelijk het publieke domein mijden, uit eigen beweging inventief zijn in veilige sociale contacten, zodat jongeren de ruimte hebben.
Filosoof Marli Huijer stelt dat de huidige gedeeltelijke lockdown niet gebaseerd is op een visie over wat een goed leven is. Het betreft een interpretatie van data en feiten, op basis daarvan wordt er een waarde aan toegekend. Ze zou het reëel vinden als de regering meer zou uitdragen dat we voor een probleem staan dat niet zomaar op te lossen is. Misschien gaat het virus nog jaren mee, wie zal het zeggen.

Alledaagse Wijsheden

“Overigens vind ik de onderliggende verlangens van de jongere die zegt 'ik doe niet meer mee', heel begrijpelijk en legitiem. Dat is van alle tijden. Waarom probeert de overheid niet op een creatieve manier meer ruimte te geven aan die verlangens, aan de behoefte om van het leven te genieten?”

“De paradox van het onbezorgde leven is: hoe minder gevaar het leven kent en hoe meer zorgen er zijn weggenomen, des te slechter we met de dreiging van gevaar kunnen omgaan. Dat is wat je nu ziet, de onzekerheid maakt ons angstig, panisch. (...) Een risicovrij leven is totaal oninteressant. Niet alleen op individueel maar ook op collectief niveau.”

Marli Huijer

Volhouden, niet opgeven wordt als karaktersterkte gezien. Maar, zegt journaliste Anne Wesseling, weldoordacht opgeven van een doel en je verlies nemen getuigen van wijsheid. Het kan iets simpels zijn, een legpuzzel niet afmaken, maar het kan ook je relatie betreffen, terwijl je ‘tot de dood ons scheidt’ hoog in het vaandel had staan. Peg Streep en Alan Bernstein schreven het boek ‘Weten wanneer je moet stoppen’. Dat is niet gemakkelijk als je ergens veel in geïnvesteerd hebt, dan kan de neiging om tegen beter weten in door te draven groot zijn.
Sta stil bij je verlies, is het advies, maar blijf niet hangen in spijt en besef dat er ruimte is voor iets nieuws. Je weet nu beter waar je niet gelukkig van wordt. Dit is op het individuele vlak onderzocht, maar het is goed te vertalen naar het collectieve front, waardestelsels, politieke stromingen. Neem het neoliberalisme, het allesoverheersende marktdenken, terugdringen van de overheid. Al jaren weten we dat het ons niet gelukkig maakt, dat er grote haken en ogen aan zitten, maar we denderden door met dit vehikel wat eens een sprookje leek. Van onverwachte zijde hebben we nu hulp gekregen. De coranacrisis leidt ertoe dat van de staat forse hulp wordt verwacht. Maar of die invloed blijft, is de vraag, de investering in het afschuiven op de markt is groot geweest.
De bestrijding van het corona virus is ook een terrein waar de afweging van al dan niet doorgaan met bepaalde handelwijzen een rol speelt. Een voorheen onbekend probleemveld waarop nu binnen de kortste keren duidelijke doelen zijn geplakt met daarbij behorende wegen om te bewandelen. De openheid voor fundamentele achterliggende vragen, creatieve oplossingen slibt daardoor dicht.                                                                                                        Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Als je erop let zijn er elke dag duizenden mogelijkheden om de mantra ‘neem je verlies’ zachtjes als aanmoediging tegen jezelf te prevelen. (...) Van een afstandje lijkt de vraag ‘stoppen of doorgaan’ eenvoudig te beantwoorden: je moet stoppen als een doel onbereikbaar is. Maar dat gaat voorbij aan de kern van wat het zo’n moeilijke keuze kan maken: het is alleen gemakkelijk om je verlies te nemen bij dingen waar je weinig om geeft.”

Anne Wesseling

“De staat moet volgens het Internationaal Monetair Fonds de leiding nemen in het herstel tijdens en na de corona- en klimaatcrisissen, als regulator maar ook als investeerder. Wat we voor onze ogen zien gebeuren, is een ideologische verschuiving van formaat: het neoliberalisme wordt ten grave gedragen, een soort van neokeynesianisme is terug van weggeweest.”

John Vandaele

‘Het geheim van Elysion’ (blog 2/10) is indrukwekkend met zijn afwisseling van beschouwingen en ‘Nabij-de-Dood’-Ervaringsverhalen (NDE). In Nederland werd grondig wetenschappelijk onderzoek ernaar verricht door cardioloog Pim van Lommel (blog 21/3/’15). Een belangrijke Amerikaanse onderzoeker op dit gebied is Bruce Greyson, hoogleraar ‘psychiatrie’. Door zich te richten op de nawerking van NDE’s toont hij overtuigend aan dat het verschijnsel niet in verband kan worden gebracht met psychische en emotionele stoornissen. Het goede nieuws: zijn informatie dringt door
in brede lagen van de gezondheidszorg.
Een van de drijvende krachten achter het Elysion project is cultuurfilosoof Rinus van Warven. Ook hij is iemand die langs veel informatielijnen de acceptatie van de NDE met overtuiging bevordert, mede op basis van meerdere eigen NDE’s. Zijn kritiek op onze samenleving is niet mals. Zij zou in een zielloze haast terecht zijn gekomen, “voortgestuwd door de blinde macht van technologie en economische ontwikkelingen en de nooit eindigende vraag naar de bevrediging van steeds weer nieuwe behoeften.” De coronacrisis is hier trouwens wel een aardige streep doorheen aan het trekken. Er is wel een nieuwe behoefte die groeit, namelijk mondkapjes.
Van Warven laat ook Osho aan het woord. Bewustzijn zonder liefde is onzuiver, liefde zonder bewustzijn is geen liefde, eerder iets van lust (of afhankelijkheid, lijkt mij). “Als plotseling vanuit het niets, vanuit het centrum van je liefde, een vlam van bewustzijn begint te branden, dan weet je het zeker, Wees blij: je bent thuisgekomen.” Fraaie inzichten, maar ik denk wel dat het leven zonder die verbinding met het universele een belangrijke ontwikkelingsfase in de geschiedenis van de mensheid is. Dat de acceptatie van NDE’s groeit, wijst op een vernieuwende, geïndividualiseerde verbinding met het geheel.

Alledaagse Wijsheden

“Onsterfelijkheid is niet een voortzetting van het sterfelijke en oneindigheid is niet een verlengstuk van het eindige. Voorbij de sterfelijkheid en het eindige dat hetgeen je werkelijk bent aan deze tegenstellingen ontstijgt.”

Leo Hartong

“De dood is niet het doven van het licht, maar het uitblazen van de lamp omdat de dag is aangebroken.”

Rabindranath Tagore 

We zijn toch een apart volkje. Zo’n zeventig procent vindt dat mondkapjes in openbare ruimtes verplicht moeten zijn. Je zou dan toch verwachten dat als je in een supermarkt komt ongeveer zeven van de tien klanten zo’n kapje draagt. Nu ben ik in verschillende winkels geweest en hooguit één op de tien droeg het. Indachtig de opmerking van countryzangeres Dolly Parton: “Je kunt niet weten wat je niet weet, maar zodra je beter weet, dan moet je daar wat mee doen.” zou je verwachten dat je op je eigen oordeel vertrouwt en niet op de autoriteiten gaat zitten wachten.
De opmerking van Dolly Parton werd aangehaald door epidemioloog Carla Janssen. In haar NRC column zet ze uiteen dat wetenschappelijke onderbouwing van de maatregelen niet voldoende is. “Effectieve pandemiebestrijding vraagt ook om empathie.” Ja, dat had intensivist Diederik Gommers wel laten zien in zijn contact met vlogger Famke Louise, zijn begripvolle aanpak pakte prima uit. Maar aan de andere kant doen we pas mee als Pa Rutte het dwingend oplegt, inclusief een strafmaat als het bevel niet wordt opgevolgd.
Wat empathie betreft, het zal moeten gaan om onbevooroordeeld, aandachtig luisteren naar anderen. Want empathie beschouwen als meeleven is mooi, maar de keerzijde is vreemdelingenhaat, weet Rutger Bregman. Dat is wat absoluut gesteld, maar feit is wel dat je nu eenmaal niet met iedereen kunt meeleven, dan ben je snel door je energie heen. Iets anders is compassie, geraakt zijn door het leed van anderen, iets willen doen om te helpen. Dat geeft energie.
Dus de autoriteiten kunnen het beste aan de slag gaan met compassie, zorgzaamheid, niet de angsten verder opjagen, wel constructief omgaan met uiteenlopende meningen. Nee, deze mensen hebben bepaald geen gemakkelijke baan gekozen. 

Alledaagse Wijsheden

“Empathie zit vergeving in de weg, omdat mensen die zich sterker inleven in de slachtoffers ook harder generaliseren over hun vijanden. Eigenlijk is het mechanisme steeds hetzelfde: we zetten een felle schijnwerper op onze naasten en raken verblind voor het perspectief van onze vijanden. Zo beginnen ruzies, breken oorlogen uit en vallen samenlevingen uiteen.”

Rutger Bregman 

“Trainen van compassie, zodat je wel een gevoel van zorgzaamheid ervaart, maar niet de (negatieve) emoties overneemt. Meditatie kan daarbij helpen, omdat het je doet inzien dat je gedachten hébt en niet bént. Zo voorkom je dat je wordt meegesleept door angstige of verdrietige gevoelens die voortvloeien uit die gedachten.”

Marjon Bohré 

(vervolg)

Socioloog Pepijn van der Gulden gaat in het tijdschrift Quest uitgebreid aan de slag met de vraag hoe terecht het is dat wij mensen onszelf boven dieren plaatsen. Ook hij constateert dat dieren om elkaar geven, wat in rouw kan resulteren. Olifanten bijvoorbeeld leven in familieverband, delen emoties en ontwikkelen eigen vormen van communicatie. Van der Gulden sprak met heel wat biologen en hij constateerde dat ook daar het idee groeit dat de verschillen tussen mensen en andere siersoorten niet zo fundamenteel zijn.
Het kan niet enkel aan onze processorkracht liggen dat het gerechtvaardigd zou zijn om ons hoger te plaatsen dan andere soorten met zorg voor elkaar. Want of het nu om baby’s gaat of om demente ouderen, beide groepen met  geringe processorkracht, wij stellen niet de ene mens boven de andere. Binnen de soort is de gelijkwaardigheidsgedachte de norm. En wat dat brein betreft, dieren hebben weer andere capaciteiten waar het mensenras niet aan tippen kan.
‘God schiep de mens naar zijn evenbeeld.’ Ja, als je deze bijbeltekst letterlijk neemt, kun je gaan denken dat het terecht is om onzelf als de heersers te zien. Maar van dat simpele godsbeeld zijn de meesten wel afgestapt. Questredacteur Emmeke Bos kaart het leven van huisdieren aan met zijn beperkingen. Ik noem maar wat, wandelen aan de riem, het zal geen pretje zijn. Helemaal niet als je een soortgenoot ontwaart waarmee je wilt spelen en je weggetrokken wordt.
Voor het gebruik van dieren in ons eigen gewin bedacht filosoof Peter Singer het woord ‘speciësisme’. Discriminatie op basis van soort, te vergelijken met racisme en seksisme. En in wezen draait het toch allemaal om liefde, zowel dieren als mensen kunnen bijdragen aan het vermeerderen van liefde op aarde, ook in hun samenwerking. 

Alledaagse Wijsheden

“Het is heel gek dat we de ene diersoort behandelen als een soort kind en de andere een kiloknaller noemen. Ik zie niet hoe je kunt beargumenteren dat je wel een varken mag eten, maar geen hond. (...) Ik zeg niet dat je je even hard moet bekommeren om de pandabeer als om je broer. Maar we kunnen wel onze mindset veranderen, dat we proberen ons niet alleen respectvol te gedragen richting mensen.”

Emnée van den Brandeler (dierethicus) 

“Het huisdier heeft geen keuze, dus wij hebben de verantwoordelijkheid om de kans dat het niet goed met hem gaat zo klein mogelijk te maken. (...) De huisvesting is vaak bedacht vanuit mensen. Stel je hebt een niet al te grote achtertuin en je wil vier konijnen, wat zou de ideale huisvesting zijn? Vanuit de konijnen gedacht moet je misschien je halve achtertuin opofferen.”

Franck Meijboom (dierethicus)

Nu we het toch over bewustzijn en eenzaamheid hebben (vorig twee blogs) en we in het sociale media annex coronatijdperk leven, is de visie op stilte van de ondogmatische stroming ‘Quaker Faith and Practice’ relevant. “Stilte stelt ons in staat om ons bewustzijn van het hogere te verdiepen en zo de innerlijke bron van onze kracht te vinden.” Als je niet op alles reageert en de leegte ingaat, gebeuren er wonderbaarlijke dingen. (Happinez) Trots maakt plaats voor dankbaarheid, troost van anderen prima, maar je bent er niet afhankelijk van. Zoals eerder gezegd, niet reageren, de stilte in voor authentieke verbondenheid met jezelf, met anderen.
Over naar kraaien. Al langere tijd verbaas ik me over de behendigheid van deze dieren om in dicht- bevolkte gebieden tussen de mensen te leven. Leuk als dan een kraaienkenner je pad kruist, via een interview van journaliste Elke van Riel. Het betreft de Australische filosoof en bioloog Thom van Dooren. (Op 19-jarige leeftijd vestigde zijn Nederlandse vader zich in Australië, vandaar deze Hollandse naam.) Als je de kraaienwereld aandachtig bestudeert, laat zij geen spat heel van het idee dat de mens de norm is, het middelpunt van de aarde.
Van Dooren komt niet met cijfers om uitstervende dierenrassen onder de aandacht te brengen, hij vertelt het verhaal. Dat maakt meer indruk en kan mensen er beter van doordringen dat het idee dat mensen een uitzonderingspositie hebben niet klopt. Proberen andere soorten te begrijpen in deze gedeelde wereld is essentieel. Hij weet bijvoorbeeld te vertellen dat kraaien razend intelligent en sociaal zijn, ze kunnen samenwerken, het gedrag van andere kraaien inschatten. Kraaien rouwen ook, bij dode soortgenoten zijn ze zichtbaar gestrest, de prijs van gehechtheid. Er zijn ook kraaienbegrafenissen beschreven. Ze tonen op deze wijze de verwevenheid van mensen met andere soorten op deze planeet.

Alledaagse Wijsheden

“In mijn filosofie gaat het om universeel respect. Als we vanuit dit uitgangspunt denken en alles
dat we tegenkomen in de wereld waardevol vinden en zien als iets dat ons respect verdient, wordt de wereld niet alleen een prettigere plek, maar het is ook een transformatieve gedachte. Als we ontvankelijk zijn voor het andere, verandert dat ons namelijk en krijgt het andere meer kansen zich optimaal te ontplooien, waardoor wij de waarde ervan nóg beter zien.”

“De laatste tijd ben ik wat optimistischer door de toenemende betrokkenheid van jongeren,
de groeiende klimaatbeweging en de internationale opkomst van zogeheten extinction rebellion,  groepen die geweldloos actievoeren tegen de ecologische crisis. Ook groeien overal groene partijen en hebben steeds meer landen een politieke partij voor de dieren. En er is sinds enkele jaren een ‘Remembrance Day for Lost Species’ op 30 november.”

Thom van Dooren

“Mensen moeten proberen in de gemeenschap van het leven te passen.”

Val Plumwood

Ondergedompeld in de bijna-doodervaringen besef ik eens te meer hoe indrukwekkend, diepgravend en uitgebreid dit onderzoeksmateriaal is. Ik lees het boek ‘Het geheim van Elysion’, samengesteld door leden van de ‘nabij-de-dood-ervaringen’ (NDE) verenigingen in België en Nederland. (De diepere betekenis van de naamsverandering ontgaat me wat, ik zie vooral een lettergreep omdraaiing van het woord ‘bijna’. Voordeel is wel dat de afkorting nu hetzelfde is als in de Engelse taal, Near-Death Experience.)
De Belg Raymond Saerens, die ruim een halve eeuw zich verdiepte in de parapsychologie, kwantum- fysica, relativiteitstheorie en kosmologie, heeft een belangwekkende bijdrage geleverd over de ervaring als bron van kennis. Zijn vraag die eraan ten grondslag ligt is: Wordt Wetenschap Wijsheid? De conventionele wetenschap heeft op basis van zintuiglijk waarnemen en logisch denken de afgelopen eeuwen veel bereikt. Maar die successen hebben ook geleid tot een blind geloof in deze aanpak, als zijnde de enige echte kennisbron.
Mensen krijgen echter veel inzichten door directe externe en interne openbaringen, zoals door dromen, bijzondere bewustzijnstoestanden. De conventionele wetenschap is niet in staat om het abstracte karakter van bewustzijn en geest te ontrafelen. In de psychologie is bewustzijn een verdacht woord geworden, daar kun je niets mee. Objectiviteit, algemene geldigheid, betrouwbaarheid zijn de toverwoorden. En langs die weg wordt de NDE wegverklaard.
De grondlegger van de kwantumfysica Max Planck zei reeds: “Bewustzijn is de basis, materie is daar een afgeleide van.” Volgens de kwantumlogica zijn NDE’s reële belevenissen van de menselijke geest
als spiritueel wezen in andere werkelijkheidsgebieden. Het brein is een instrument van bewustzijn. Het reduceren van de menselijke geest tot een bijverschijnsel van het brein leidt tot mislukking. Saerens: “Wanneer wetenschap ook de mentale/spirituele empirie insluit, kan vooruitgang worden geboekt.”
Dan is er sprake van een holistische wetenschap en kan zij wijsheid worden.

Alledaagse Wijsheden

“In een coma liggen heeft me voorgoed veranderd. Ik ben ‘ergens’ geweest, ik heb ‘iets’ ervaren waardoor ik niet meer bang ben om te sterven. Ik ben de doodsangst voorbij.
(Is er leven na de dood?) Dat weet ik niet. Maar ik weet nu wel hoe het voelt om op de rand tussen leven en dood te staan. Het was alsof ik me in een stil, wit vacuüm bevond, vol liefde en warmte.”

Michèle Anne De Mey

“Wat er na de dood gebeurt, is zo onuitsprekelijk groots, dat onze verbeelding en onze gevoelens er zelfs bij benadering geen idee van kunnen hebben. (...)
Maar in deze werkelijkheid weten we weinig of niets over deze zienswijze. En wat zullen we na de dood nog weten van de aarde? De ontbinding van onze tijdelijke vorm in de eeuwigheid brengt geen verlies aan betekenis met zich mee. Integendeel, de pink weet dan dat hij deel is van de hand.”

Carl Gustav Jung (Hij kreeg op 69-jarige leeftijd na een hartaanval een NDE.)

De Britse econome en activiste Noreena Hertz wijdt een uitgebreid artikel aan eenzaamheid. De wereldwijde lockdown kwam volgens haar arm in arm met een onafwendbare vorm van eenzaamheid. Ze gebruikt zware woorden: ‘thuis vastzitten’, ‘veroordeeld zijn tot...’, ‘knettergek ervan worden’. Ze is echter wel van mening dat de eenzame eeuw niet in het voorjaar van 2020 begon. “Tegen de tijd dat covid-19 toesloeg, voelden velen van ons zich al geruime tijd eenzaam, geïsoleerd, een splintertje.” In deze 21^e eeuw, ‘de eenzaamste eeuw ooit’, ‘een geesteljke gezondheidscrisis’, nestelt de eenzaamheid zich in álle bevolkingsgroepen.
Ze licht haar stellingnames toe met een overweldigende reeks cijfers. Drie op de vijf mensen in de VS beschouwen zich eenzaam, in Duitsland bijna zeven op de tien. De cijfers ratelen verder, begeleid door louter negatieve bewoordingen. Haar definitie van eenzaamheid is zwaar en breed, ook maatschappelijk geëngageerd (zie tweede citaat hieronder). Het gaat om een basaal en onbevredigd verlangen naar verbondenheid. Bij de schuldvraag komen alleen anderen aan bod, verwanten, collega’s, politici, etc. Machteloosheid alom.
Als die eenzaamheid zo’n omvang heeft, kun je haar ook in een ander, meer positief daglicht zetten. Het zal dan een noodzakelijke fase in onze veranderende wereld zijn. Een fase waarin mensen moeten leren om hun geluk niet van anderen afhankelijk te maken. Die weg naar binnen gaat natuurlijk met vallen en opstaan, maar is wel bedoeld om tot een authentieke verbondenheid te komen met mensen, met de natuur.
De antroposofische arts Karel Freeve (1948-2014) beschouwde eenzaamheid, de fase waarin we zitten, als iets noodzakelijks. Dat groeiende individualisme is nodig om ons uit vrije wil weer te kunnen verbinden met het geestelijke. En daarmee met elkaar, in breed verband.

Alledaagse Wijsheden

“In onze tijd zijn veel mensen eenzaam. Maar je kunt ook zeggen: in onze tijd leren veel mensen wat autonomie is – de kudde achter je laten. Alleen, maar ook op eigen benen volwassen en verantwoordelijk in de wereld staan. (...) Op dit moment in de geschiedenis hebben we de bodem bereikt en bewegen we ons weer van een uiterst materialistische en op de buitenkant gerichte cultuur naar een meer spirituele levenshouding.”

Happinez 

“Een belangrijk verschil tussen mijn definitie van eenzaamheid en de traditionele definitie is dat ik eenzaamheid niet alleen beschouw als een gebrek aan liefde, gezelschap of intimiteit. Noch gaat het er alleen om dat je je genegeerd, over het hoofd gezien of niet gewaardeerd voelt door degenen met wie je regelmatig communiceert: je partner, familie, vrienden en buren. Het gaat er namelijk ook om dat we ons niet ondersteund en niet gewaardeerd voelen door onze medeburgers, onze werk- gevers, onze gemeenschap en onze overheid. Het gaat erom dat we ons niet alleen los voelen staan van degenen met wie we ons intiem verbonden zouden moeten voelen, maar ons ook los voelen staan van onszelf. Het gaat er niet alleen om dat je geen steun ervaart in een sociale of familiecontext, maar ook dat je je in politiek en economisch opzicht buitengesloten voelt. Ik definieer eenzaamheid zowel als een interne toestand als een existentiële situatie – in persoonlijk, maatschappelijk, economisch en politiek opzicht.”

Noreena Hertz 

De met potlood getekende mannetjes staan beiden bij de grens, de ene aan de ene kant ervan, de andere er tegenover aan de andere kant. Zegt de een tegen de ander: “Is dit jouw grens of mijn grens?” Kamagurka op zijn best op de cover van zijn nieuwe boek ‘Voorbij de grenzen van de ernst’. Met deze simpele vraag overstijgt hij de dualiteit, het oneigenlijke ik/jij denken en de illusie van grenzen. Mooi, ik houd wel van een dergelijke versimpeling.
Wie ook de dualiteit wil overstijgen, maar minder simpel, is Janosh. (Er waren zoveel Jan-nen in
zijn familie, dat ze die kinderen van jongs af aan ieder een bijnaam gaven. Die voornaam is nu zijn handelsmerk bij zijn spirituele arbeid.) Zijn uitgangspunt is geometrie, vertelt hij aan Karin Karsten.
Het is de taal van de ziel. Hij werkt met zelfgemaakte geometrische afbeeldingen, die hij innerlijk doorkrijgt. Nieuwsgierig ging ik ze bekijken op internet en ja, ze zijn werkelijk indrukwekkend, je
wordt erin gezogen.
Volgens Janosh komt die energie zuiver binnen, niet gefilterd of beïnvloed door herinneringen uit het verleden. Langs die weg verbinden je linkerhersenhelft en je rechterhersenhelft zich. Door deze basisdualiteit te overstijgen sta je steviger in je schoenen bij het volgen van je roeping. Waarden en normen van buitenaf drukken je niet meer van je pad af. Het is de beweging van angst naar liefde, integer leven vanuit het hart.
Een andere manier om innerlijke blokkades weg te werken verwoordt psychologe en muzikante
Evelien Fokker. Er heeft zich energie opgehoopt in het lichaam, waardoor het leven niet meer stroomt. “Met muziek stuur je golven door iemands lichaam heen, waarbij de hogere frequentie het altijd wint van de lagere.”

Alledaagse Wijsheden

“Met oordelen, verwijten en overtuigingen houd je de ander op afstand. Kijk voorbij de dualiteit naar het onderliggende proces.”

“Blijf liefde sturen. Speel als een kind, spiritualiteit is fun.”

Janosh 

“Als kind droomde ik ervan mensen blij te maken door hun harten te opereren. Nu heel ik harten zonder te snijden. Waarbij muziek een middel is en niet het doel.”

Evelien Fokker 

Wederom zo’n ‘vrolijkerd’. Maar ditmaal, anders dan bij Michael Sandel (vorig blog) die de nadelen van de meritocratie ernstig bracht, is er bij historicus en filosoof Philipp Blom in gesprek met Pieter Jan Hagens een gulle lach op zijn gezicht. Dat terwijl hij de laatste fase van ons grote verhaal aankondigt. Wij mensen hebben de aarde beheerst en gedomineerd, en dat alles werkt niet meer. De neveneffecten zijn schreeuwend. Wat hij illustreert met angstaanjagende voorbeelden, zoals: elke minuut verdwijnt tropisch regenwoud ter grootte van dertig voetbalvelden. (Op internet lees ik dat het tien voetbalvelden zijn. Hoe dan ook, dat blijft waanzinnig veel).
Het verhaal over eeuwige groei en vooruitgang nadert zijn eindfase. De primatensoort mens zal ervaren dat hij niet boven de natuur staat, maar en er middenin zit. De coronaschok geeft een klein zetje, maar de natuur heeft nog meer verrassingen voor ons in petto, verwacht Blom. Dat is belangrijk, “want wij leren niet door goede argumenten, maar door ervaringen, ook door collectieve ervaringen.” In zo’n overgangsfase naar een nieuw verhaal, speelt iemand als Greta Thurnberg een belangrijke rol, zij brengt de boodschap op straat, bij de mensen thuis, het levert discussie op.
We hebben nu een maatschappij zonder toekomst in Europa. Statusbehoud is onmogelijk. Belangrijk voor de democratie is dat we onze maatschappij een toekomst teruggeven, een mooi collectief project waar we aan kunnen werken. Dat is de opgave van vandaag en daarvoor moet de verbeelding worden ingezet. Blom brengt het uitdagend. Ja, zo’n opgave is een grondige, creatieve overpeinzing waard, individueel en in groepen door het hele land heen. Want het moet op straat komen, voordat de natuur met al te grote verrassingen komt.

Alledaagse Wijsheden

De grootste kracht die ieder mens heeft, is zijn verbeelding. Die kan je nooit worden afgenomen -
je kunt een arm of been verliezen, of je vrijheid wanneer je in een cel belandt, je familie kan wegvallen, maar altijd heb je je verbeelding. Het is de mentale ruimte waar je naartoe terug kunt om te dagdromen. Daar haal ik mijn grootste geluk uit, ik blijf me over onze verbeeldingskracht verbazen.

Maud Vanhauwaert

“The planet doesn’t need any more successful people, the planet desperately needs more peacemakers, healers, restores, storytellers and lovers of any kind.”

Dalai Lama

Verder bladerend in Quest History tref ik een artikel aan met de intrigerende titel: ‘Wat zeg jij?’. Het gaat om uitdrukkingen die we regelmatig gebruiken, maar waarvan we weinig weten over de herkomst. Zo moet je bijvoorbeeld ‘stront aan de knikker’ letterlijk nemen, knikkerende kinderen in de 18^e eeuw, toen er veel meer poep op de weg lag dan tegenwoordig. Interessant, eens wat anders tussen die zware kost.
De vermaarde Amerikaanse filosoof Michael Sandel richt zich wel op zware kost. Hij mag dan ‘de rockster van de moraal’ en de ‘Bob Dylon van de politieke filosofie’ genoemd worden, veel vrolijkheid levert dat niet op. Journalisten Laura de Jong (Volkskrant) en Stevo Akkerman (Trouw) interviewde hem ter gelegenheid het uitkomen van zijn boek ‘De tirannie van verdienste’.
Maatschappelijk succes is niet altijd een kwestie van verdienste en dat wordt wel gesuggereerd Sandel doet een aanklacht tegen de hedendaagse meritocratie. De eigen inspanningen zouden je plaats bepalen. Maar rijke ouders en talenten doen een aardige duit in het zakje. Liggen jouw talenten al dan niet goed in de markt? Wat is hoog en laag? In coronatijd zie je dan ook dat vitale beroepen lang niet altijd de hoog opgeleiden zijn. Daarmee hekelt hij ook het verheerlijken van ver doorgevoed voortgezet onderwijs; hoe hoger, hoe beter.
Gevolg zou volgens Sandel zijn dat de elite zich verheven voelt boven de rest van de bevolking. Dat is vernederend, creëert verongelijktheid in het arbeidersmilieu en leidt tot populisme. Dat een hoogopge- leide elite met goedbetaalde banen neerkijkt op de arbeidersklasse is maar ten dele waar. Meer blaam treffen bijvoorbeeld hoog opgeleiden in het bankwezen en in andere weinig vitale sectoren. Treffend vind ik trouwens zijn opmerking: “Hoe rijk Donald Trump ook is, hij kan op authentieke wijze een sentiment van vernedering uitdrukken.”

Alledaagse Wijsheden

“Linkse partijen zijn de steun van kiezers zonder universitaire opleiding kwijtgeraakt. Stemden mensen zonder opleiding vroeger steevast op linkse partijen en mensen met meer opleiding op rechtse partijen, tegenwoordig is het haast andersom. (...) Ik denk dat het vooral ingrijpende gevolgen heeft gehad dat linkse politieke partijen de afgelopen vier decennia het marktdenken en het neoliberalisme zo enthousiast hebben omarmd.”

Michael Sandel 

Stevo Akkerman — “Een andere veelgebruikte slogan die u citeert, is ‘What you learn is what you earn.’ Dat sluit aan bij de neiging van veel landen, niet alleen de VS, om te hameren op onderwijs, onderwijs en onderwijs. Daarbij wordt vergeten dat voor twee derde van de bevolking hoger onderwijs helemaal niet is weggelegd.”

Michael Sandel —“Inderdaad, de hoogopgeleide elites in de VS, maar ook in Nederland en de rest van Europa, zullen zich waarschijnlijk verbazen over dat gegeven. Omdat ze de afgelopen decennia vervreemd zijn geraakt van de rest van de samenleving. Daarom waren ze ook zo geschokt door brexit, de winst van Trump en het succes van verschillende populisten in Europa. Ze waren zich niet bewust van de belediging die besloten lag in hun meritocratische model, namelijk dat wie niet omhoog klimt, dat aan zichzelf te wijten heeft. Ze zagen niet hoe neerbuigend ze waren.” 

Een aparte gewaarwording als ik het magazine Quest Historie lees en stuit op het artikel: ‘De vergeten kernreactor; Waarom stond er in de jaren 60 een kerncentrale in de bossen bij Wageningen?’ Nu woon ik vanaf begin jaren zestig in deze plaats en nooit over een kerncentrale gehoord. Maar ik blijk dus niet de enige te zijn geweest. In de bossen, zo’n vier kilometer waar vandaan ik woonde, stond zestien jaar lang een reactor die gewassen en voedsel bestraalde. “En geen haar die er naar kraaide,”, merkt Mark Traa op.
Dat waren dus andere tijden, nu zou de wereld op haar kop staan als er aan de rand van je woonplaats een kernreactor wordt gepland. Maar destijds werd erop gewezen dat er ‘minutieuze veiligheidsmaat- regelen’ waren genomen en de ‘pioniersgeest’ van de betrokken onderzoekers werd geprezen. Het was de eerste kernreactor die helemaal in Nederland was ontworpen en gebouwd, dus trots alom. Onderzoek naar het verbeteren van gewassen zou er wel bij varen. Maar als er een serieus ongeluk zou gebeuren, waren de gevolgen niet te overzien, meldt Traa.
Geen riemen in de auto en wat dies meer zij aan veiligheidsmaatregelen, wat een onbezorgde tijden. Maar de twijfels sloegen in de jaren zeventig wel toe bij de Wageningse onderzoekers. Een promotie- onderzoek van Lidwine Dellaert gaf in 1980 de doorslag. Zij toonde aan dat je hetzelfde effect kon bereiken door chemische stoffen in combinatie met gammastoffen te gebruiken. Dat was veel goedkoper en minder risicovol. Datzelfde jaar ging de reactor dicht. De antikernenergie beweging deed ook nog een duit in het zakje. Maar kernenergie is geen taboe geworden, blijkt ook uit het pleidooi van filosoof Maarten Boudry en bio-ingenieur Jan Deschoolmeester in de Volkskrant van vandaag (citaten hieronder)

Alledaagse Wijsheden

“Wie inzet op een elektriciteitssysteem met een groot aandeel hernieuwbare energie, moet dringend werken aan innovaties die meer flexibiliteit en stabiliteit bieden, zoals batterijopslag. Zelf hopen wij op de ontwikkeling van kleine modulaire kernreactoren (SMR's) die extra stroom produceren wanneer zon en wind het laten afweten, en die door hun extreem hoge energiedichtheid veel natuur kunnen uitsparen.”
 

“Als we onze klimaatdoelstellingen echt willen halen, is inzetten op ‘honderd procent hernieuwbaar’ een wilde gok. Geen enkele slimme belegger brengt al zijn kapitaal onder in één aandeel. We hebben een divers energieportfolio nodig, dat risico's spreidt. Elk land moet daarbij pragmatisch denken: hoe kunnen we zoveel mogelijk uitstoot vermijden per euro die we uitgeven? Wie op meerdere technologieën tegelijk inzet, verhoogt zijn slaagkansen. Dat betekent dat iedereen wat water bij haar of zijn (ideologische) wijn zal moeten doen. Waarom geen gezonde mix van hernieuwbaar en nucleair?”

Maarten Boudry & Jan Deschoolmeester

Column schrijfster Naima Charkaoui licht haar stilte over sommige actuele onderwerpen toe met onder andere de reden dat ze soms met stomheid geslagen is, zo heftig zijn de gebeurtenissen, ze voelen als een stomp in je maag. Die stilte drukt geen onverschilligheid uit, maar een mengeling van verontwaar- diging en machteloosheid. Ik kan me dat gevoel wel voorstellen, bijvoorbeeld als ik over de migranten in Lesbos lees en hoor. Zoals het artikel van Marije Vlaskamp. Ja, het was bekend, kamp Moria was al een hel. Maar het blijkt nog erger te kunnen na de branden van vorige week.
Dertienduizend totaal ontheemde mensen die op asfalt slapen. Wat doe je dan als rijk land om niet machteloos toe te kijken? Je neemt contact op met twaalf andere rijke Europese landen en spreekt af dat elk land duizend mensen gastvrij zal ontvangen. Maar dat is buiten de politieke werkelijkheid gerekend, blijkt ondertussen. Met moeite honderd mensen, die we terugverdienen om in ander verband honderd mensen minder toe te laten. Filosofe Marli Huijer noemt het een vreselijke koopmansgeest, waarmee de rechten van de mens met voeten getreden worden.
Overigens zal het laatste woord hierover nog niet zijn gezegd. Met name vanuit de achterban van regeringspartijen CDA, D66 en Christenunie komen duidelijke tegengeluiden. Partijgenoten met regeringsverantwoordelijkheid worden opgeroepen dit aantal van honderd alsnog te verhogen in deze bijzondere situatie, zonder het elders weg te halen. Maar ja, het is de vraag of ze de meerderheid van het volk achter zich krijgen, daar ziet het voorlopig nog niet naar uit. En de politieke leiders voelen de hete adem van de verkiezingen in de nek. Maar, om met Marli Huijer te spreken: “We weten allemaal dat de meerderheid het bij het verkeerde eind kan hebben.”

Alledaagse Wijsheden 

“Doordat ik lang in de politiek heb gezeten, weet ik dat je mensen hooguit kunt verleiden om anders te kijken. Ik hoop én denk dat door deze corona crisis mensen gaan inzien dat we het slachtoffer zijn geworden van een wereld die totaal aan het overkoken was. Of je nu aan het klimaat denkt of aan de onrechtvaardige verdeling van rijkdom en zorg, de toenemende privatisering heeft ons echt de verkeerde kant op gestuurd.”

Hedy d’Ancona

“Het is tegen de natuurlijke orde dat de meerderheid regeert en de minderheid geregeerd wordt.”

Jean-Jacques Rousseau

(vervolg)

De drie prominente beta’s, zoals Matt Dings ze aankondigt in deze ‘gouwe ouwe’ van HP/De Tijd, blijken vrijdenkers te zijn in wetenschapsland. Barendregt is van mening dat wetenschappers voortdurend geloven, maar er wordt wel naar bewijzen gezocht. De hele wetenschap is in zijn ogen irrationeel. Als je een keuze maakt voor een onderwerp doe je het nauwelijks met je verstand, maar vooral met intuïtie. Achteraf moet je dat rationeel onderbouwen.
Zaanen ziet bij natuurkundigen vaak een element van mystiek beleven. Toen hij de relativiteitstheorie van Einstein ten volle doorkreeg, liepen de koude rillingen hem over de rug. Aanbidding, verroering; emoties die religieuze mensen ook hebben. Hij denkt dat heel diep in onze genen geschreven staat dat we willen geloven. Terzijde, ik blijf van mening dat overtuigde atheïsten ook gelovig zijn, omdat zij hun veronderstellingen niet zeker kúnnen weten. Feit is wel dat daar minder ontroering aan verbonden zal zijn. Zaanen gaat er trouwens wel vanuit dat de wetenschap een dempende invloed heeft op het instinctieve geloven.
Het geloof dat er een activistische god zou zijn die op basis van gebeden ingrijpt in de natuurwetten kan op basis van metingen terzijde worden geschoven Maar geloof beoogt meer, zegt Dijkgraaf, geloof gaat ook over al die vragen waar we (nog) geen antwoord op hebben. Daarom vindt hij de standpunten van vervent atheïst Richard Dawkins contraproductief, want deze auteur wekt de indruk dat het bestaan geheel en al in kaart is gebracht, en dat er geen open plekken meer zijn.
‘Leve de vragen’ lijkt een basisprincipe te zijn van deze drie wetenschappers. Waar kwam de energie van de Oerknal vandaan? Waarom bestaan er natuurwetten? Waar zijn de grenzen van het universum of het multiversum? Van de menselijke geest? Dat lijkt mij dan weer een gezonde manier van wetenschapsbeoefening

Alledaagse Wijsheden

“Het bestaan is onverdraaglijk omdat we het niet in de hand hebben. Mediteren helpt om het niet meer als onverdraaglijk te voelen. Zoals een parachutespringer in een lange training leert zijn angst voor het vallen te overwinnen, zo leer je in een meditatietraining zelfloosheid niet meer als angstig te ervaren. Wat mij betreft een tak van de wetenschap.”

Henk Barendregt 

“Fysicus Cees Dekker zegt dat het darwinisme zelf een geloof is geworden. Mainstream-biologen worden heel erg boos als je aangeeft dat Darwin allerlei zaken niet kan verklaren. Onder fysici is een hobby aan te treffen om biologen te pesten. In onze ogen is het darwinisme niks anders dan een directed random walk, het loopje van een dronken zeeman die een bepaalde kant uit is gestuurd. Wou je daarmee het sonarsysteem van vleermuizen verklaren, of de enorm ingenieuze mechaniekjes en organisaties in onze cellen?

Jan Zaanen

“Je kunt je heel veilig voelen op je eilandje van feiten, maar ondertussen kijk je uit over een oceaan vol onbekendheid. Dat duizelingwekkende, fantastische, grotendeels onbegrepen universum… ik kan het niet eens bevatten. Ik voel me ongelooflijk klein, maar ik weet me er ook onderdeel van. Ik ervaar een enorm ontzag en realiseer me tegelijkertijd dat wij mensen het oog vormen waardoor het universum naar zichzelf kijkt.”

Robbert Dijkgraaf

Goed nieuws: de vechtscheiding sterft uit, meldt David Bremmer. Tien jaar geleden moest de rechter nog bij één op de vijf huwelijken de beslissing nemen, nu is dat bij één op de zeventien. Het aantal mensen dat het lukt om zelf de knoop door te hakken groeit snel. Scheidingsbemiddelaar Saskia Brauns is niet verbaasd, in haar praktijk ziet ze dat ex-partners steeds bewuster zijn van de schade die zo’n slechte scheiding bij kinderen kan aanrichten. Daarbij komt volgens Nelly Snels, directeur Expertise- centrum Kind en Scheiding, dat echtscheiding meer uit de taboesfeer is geraakt, de schaamte erover neemt af.
Nog meer goed nieuws: co-ouderschap neemt toe en de minimale ouderschapsregeling is bijna verdwenen. Het mag dan wat tijd kosten om de heiligverklaring van het romantische huwelijk in de vorige eeuw af te zwakken, maar zo zie je toch maar dat het kan. Nu wacht ik nog op het normaliseren van goede scheidingsrituelen, waarbij ook familie en vrienden betrokken kunnen worden. In de ‘anderhalve meter samenleving’ kan dat op gepaste wijze, het wordt geen knuffelpartij. Goede herinneringen ophalen, positieve reflectie kan de kans krijgen.
Dan lees je zo’n bericht en wil je snel even je verheugenis kwijt aan het scherm. In feite stond ik op het punt om om me te buigen over het artikel in HP/De Tijd “Wij hebben een gen voor geloven”. Het betreft een driegesprek uit 2006, opgetekend door Matt Dings, dat ter viering van het dertigjarige bestaan van het tijdschrift van stal is gehaald. Het zijn niet de minste wetenschappers die aan het woord komen: Robbert Dijkgraaf, toentertijd hoogleraar mathematische fysica; Henk Barendrecht, hoogleraar grondslagen van de wiskunde en informatica; Jan Zaanen, hoogleraar theoretische natuurkunde. Het begin is pakkend, ik ben benieuwd of het verderop niet al te zware kost wordt.   —   Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Herinnering is een vorm van ontmoeting.”

Kahlil Gibran

(Vraag: Wat is mooier, zoeken of vinden?)
“De tocht is veel interessanter dan de aankomst. Zeker omdat antwoorden altijd maar tijdelijke antwoorden zijn, een soort rustpauzes. (...) Het zoekplaatjesgevoel. De mens die zijn weg zoekt door het universum, daar zit de betekenis in.”

Robbert Dijkgraaf

Het lijkt op een vergezochte de soap, meesterlijk gespeeld door de acteurs. Ach ja, ‘het leven is een schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel.’ Ferd Grapperhaus was bepaald niet blij met zijn rol van strenge coronaveiligheidsminister die op zijn bruiloft overtuigend zijn eigen regels overtrad. Het land was in rep en roer. Bij zijn verdediging in de Tweede Kamer hield hij het niet droog. Daarover wil hoogleraar emoties en welbevinden Ad Vingerhoets, die van tranen zijn levenswerk maakte, wel wat kwijt aan Ariejan Korteweg.
Huilen ziet hij als een signaal van machteloosheid. De emoties die daarbij horen, zijn schuld en schaamte. Bij schaamte wil je je klein maken, schuld zorgt ervoor dat je niet opnieuw dezelfde fout zult maken. In beide gevallen wil je de empathie vergroten, wat volgens Vingerhoets wel gelukt is in het geval van Grapperhaus. Maar tranen komen toch ook uit andere gemoedstoestanden, uit ontroering, afscheid nemen, mededogen.
Apart is dan ook dat de voorbeelden van huilende politici die later aan de orde zijn geen van alle met schuld of schaamte te maken hebben. Wiegel die in 1981 net weduwnaar was geworden en als politicus uit het publiek een vraag krijgt over weduwnaarspensioen, minister Pronk toen hij vertelde over de gruwelen tijdens de burgeroorlog in Somalië, Maxim Verhagen die tot tranen toe geroerd was op het partijcongres in Arnhem. Ik kon weinig schuld en schaamte ontwaren.
Waar ik trouwens nog weinig over gehoord of gelezen heb is de rol van aanwezige familie en vrienden. Ze kennen toch het werk van Grapperhaus. Opmerkelijk dat naar het lijkt niemand een stokje ervoor gestoken heeft om de minister te beschermen. Het ziet ernaar uit dat zijn regels met een korreltje zout werden genomen door zijn naasten en dat is weer zo’n vergezochte wending in de soap.

Alledaagse Wijsheden

“In de 18de eeuw vloeiden de tranen volop. Goethe, Voltaire en Rousseau waren grote huilers. Geleidelijk droogde de stroom op. Tot in de jaren vijftig was het in Nederland not done om publiekelijk te huilen. De eerste politicus die dat doorbrak was Hans Wiegel. (...) Vele politici zijn Wiegel gevolgd.

Ad Vingerhoets 

“Je kunt betogen dat Grapperhaus als bruidegom in coronatijd minstens vier dingen heeft onder- schat: de consequenties van zijn ministerschap voor zijn persoonlijk leven, de latente frustratie over ‘de anderhalvemetersamenleving’ bij mensen die na maanden lockdown op een leuke zomer hadden gerekend, de gevolgen van het digitale tijdperk én de erfenis van een egalitaire cultuur in het noord-westen van Europa. (...) De bruidegom Ferd Grapperhaus vroeg om #ophef.”

Olaf Tempelman

Wie zal niet eens gedacht hebben: kon ik mijn gedachte maar stilzetten, was daar maar een knopje voor. Eigenlijk verbazingwekkend dat je gedachten door kunnen draven, terwijl je dat niet wil. Grote wijsgeren hebben het mooi gezegd, zoals Lao Tse: “Als ik loslaat wie ik ben, word ik wie ik zou kunnen zijn.” Maar ja, die loslaatknop ontbreekt. Het lijkt ook het probleem te zijn bij mediteren. Maar dat ziet de voormalige boeddhistische monnik en meditatieleraar Andy Puddicombe, anders. Voor hem gaat meditatie juist niet om het stoppen met je gedachten, maar dat je leert op je gemak te zijn mét je gedachten. Mooi gezegd weer, maar dan moet je natuurlijk wel werken aan het verhogen van de kwaliteit van je gedachten.
De Chinese zenleraar Sengtsan is ook van mening dat als je probeert je gedachten tot rust te brengen, er dan juist meer activiteit ontstaat. Je wilt innerlijke stilte bereiken en het nastreven van dat doel brengt innerlijke onrust teweeg. Wat werkt dan wel? Happinez licht de woorden de van de zenleraar toe. Het antwoord op de vraag is dat vriendelijk opmerken wat er in je geest gebeurt de oplossing is. Volg je gedachten en misschien ook de pijn die ze veroorzaken. Laat het daarbij.
Ja, dat is een belangrijke spirituele wet. Als je het niet gadeslaat, blijft het doorwoekeren. Liefdevolle aandacht zorgt ervoor dat wat niet bij je past geleidelijk verdwijnt, wat passend is blijft. Dat is in lijn met de observatie van hoogleraar wijsgerige ethiek Joop Dohmen met betrekking tot ambitie. Hij plaatst gezonde ambitie, doorleefd en voortkomend uit wat je echt wilt, tegenover maatschappelijk gestuurde ambitie. Gezien worden, iets lijken, het ver brengen. Ook naar die ongezonde ambitie kun je natuurlijk liefdevol kijken.

Alledaagse Wijsheden

“Mediteren wil niet alleen zeggen: afwegen, overwegen, examineren, observeren, reflecteren; mediteren heeft nog een veel diepere betekenis: wording.”

Krishnamurti

Toen ik zes was, wilde ik kok worden. Toen ik zeven was, Napoleon. Mijn ambitie is alleen maar gegroeid; nu wil ik alleen Salvador Dali zijn en niets anders. Bovendien, dit is erg moeilijk, omdat, als ik Salvador Dali nader, loopt hij van mij weg.

Salvador Dali

(vervolg)

"In de loop van drie weken had ik geen enkel teken van leven waargenomen; geen mens, dier of vliegtuig gezien. Ik had ruim 500 kilometer gelopen en had nog ongeveer 800 kilometer voor de boeg. Kagge vertelt over zijn solotocht naar de Zuidpool. Antarctica, het koudste gebied op aarde, met temperaturen van min vijftig graden. Alleen maar ijs en sneeuw. Vijftig dagen onderweg, eerst leek alles plat en wit, geleidelijk aan ga je de kleine dingen waarderen, zoals talloze kleuren zien in de sneeuw."
Het is zijn ervaring dat gevaren en uitdagingen het leven een betekenis geven, je voelt duidelijk dat je leeft. Je komt dichter bij die innerlijke vonk. Wat veel mensen via meditatie, yoga, mindfulness en andere technieken proberen te bereiken, leven in het NU, gaat bij zo’n tocht vanzelf. “Verleden en toekomst doen er niet meer toe, het enige dat telt is de situatie op dat moment.“
Positief denken is een essentieel onderdeel van Kagge's voorbereidingen. Hij heeft zichzelf daarvoor een zelfverzonnen mantra aangeleerd. “Hier ga ik voor, met hart en ziel, totdat het tegendeel is bewezen.” Het getuigt van wijsheid om de kracht van het hart te verbinden met weloverwogen ideeën over wat (on)mogelijk is.
Twee regels die hij in de loop der jaren leerde, probeert hij constant na te leven. Ten eerste: Wees aardig! Want zelfs als je alleen op expeditie gaat, ben je afhankelijk van helpers ­­– sponsors, mensen die voor je koken, enzovoort. “Een van de verstandigste dingen die je kunt doen is ervoor kiezen vriendelijk te zijn.” Daar zet ik een klein vraagtekentje bij. Want energie komt over, kiezen voor vriendelijkheid is wezenlijk anders dan authentiek vriendelijk zijn, zonder achterliggend eigenbelang.
De tweede regel: zie citaat hieronder.

Alledaagse Wijsheden

“Dat is een regel die van toepassing is in de Noorse bergen en bossen. Het is een regel die ervan uitgaat dat je een kampeerplek of hut altijd in dezelfde of betere staat achterlaat dan bij aankomst. Ik denk dat dit de beste regel is die we in Noorwegen hebben. Het enige wat je achter moet laten is dankbaarheid.”

“Het is een heldere dag. De schoonheid van het landschap en de tinten van de sneeuw maken me gelukkig. (...) De stilte op Antarctica is krachtiger en duidelijker te horen en te voelen dan de meeste andere geluiden. De stilte spreekt een eigen taal.”

Erling Kagge

“We had seen God in his splendours, 
heard the text that nature renders. 
We had reached the naked soul of man.”

Ernest Shackleton

Als je daar klimt, heb je aan je linkerhand, richting Nepal, een afgrond van zo’n 2 km en aan de rechterkant een steile wand van zo’n 3 km. Het is een ijzingwekkend smal en moeilijk te beklimmen stuk. Ik zie het voor me, mijn maag draait zich om, waarom doen mensen dat? Daar geeft de Noor Erling Kagge antwoord op in zijn lezenswaardige boek ‘Filosofielessen voor avonturiers’. Direct wordt duidelijk dat dergelijke avonturiers verre van levensmoe zijn. Het doormaken en overwinnen van gevaren en intense situaties worden ervaren als een bevestiging van de eigen vitaliteit. Ook worden aandacht, liefde en ontzag voor de natuur ermee sterk aangewakkerd.
Kagge wordt vaak geprezen om zijn moed, maar daar is hij het niet helemaal mee eens. Wat is moed eigenlijk? Doe je het uit angst, behoefte aan erkenning, naïviteit, idealisme? Een feit is, lijkt mij, dat je iets pas moedig kunt noemen als er sprake is van angst. Als iemand geen angst hoeft te overwinnen, bijvoorbeeld om voor volle zalen te spreken, dan is dat niet moedig, terwijl een ander de rillingen krijgt bij de gedachte.
Aan de andere kant zijn er situaties waarin je zo snel moet reageren, bijvoorbeeld een kind uit het water redden, dat er geen tijd is om angst te voelen. Dat noemen we en masse wel moedig. Hoe dan ook, de ervaringen van Kagge zijn intrigerend, vooral zijn tocht zonder expeditiegenoten naar de Zuidpool. Relativeren kan hij trouwens ook goed. Zorgen voor anderen, spelen met kinderen, een goed boek lezen, allemaal gewone dingen die “net zoveel vreugde en betekenis aan het leven kunnen geven als aan een touw onder een bergtop bungelen...”   Wordt vervolgd 

Alledaagse Wijsheden

“Hoe meer afstand ik van de natuur neem en hoe beter bereikbaar ik voor anderen ben, hoe rustelozer ik word. En ongelukkiger. Ik ben geen wetenschapper, maar ik heb de ervaring dat onzekerheid, eenzaamheid en depressieve gevoelens vaak samenhangen met een wereld die steeds ‘platter’ wordt doordat we van de natuur vervreemden.”

“In de loop van mijn tocht werd me duidelijk hoe belangrijk het is in het middelpunt van je eigen leven te staan en je leven niet door anderen te laten leiden. (...) Net als veel anderen denk ik dat je niet op zoek moet gaan naar dé betekenis van het leven, maar dat je beter kunt zoeken naar een scala van betekenissen.”

Erling Kagge

Het is op ontelbare manieren gezegd, door alle tijden heen. Ken Uzelf. Neem je leven in eigen handen en wat gebeurt er? Iets vreselijks, je kan niemand de schuld meer geven. Deze ‘angstaanjagende ontdekking’ is afkomstig van Erica Jong. Als je jezelf verduidelijkt door middel van verwijten en beschuldigingen, maak je alleen maar een dikkere muur, waarschuwt Eva Pierrakos. Het koninkrijk
dat we ooit zouden bereiken is niet van deze wereld, het is een koninkrijk in jou, in mij, aldus Inez
van Oord. Wie zichzelf niet leeft, blijft leeg achter, wie zichzelf nooit bezocht heeft, raakt steeds in het terrein van de ander verstrikt, zegt Marieke de Vrij. Vier vrouwen die hetzelfde op een verschillende manier zeggen.
Eerlijk zijn tegenover jezelf, sommigen vinden dat het moeilijkste wat er is, moeilijker dan eerlijk zijn tegenover anderen, je naasten. Je gevoelens kunnen je een aanknopingspunt voor zelfonderzoek geven, maar het is wel zaak om naar je ware gevoelens te luisteren en niet naar een vervalsing door je verstand, is Neal Donald Walsch van mening. De kunst daarbij is ook om je goed te voelen met je onvolkomenheden, maar niet zelfvoldaan, zegt Pat Rodegast. En niet trots, waarschuwt Sandra Maiti (citaat hieronder).
Als je geen verwijten wil maken, hoe verduidelijk je jezelf dan? Door eigen gevoelens en behoeften, eigen indrukken en veronderstellingen te uiten. Als je dat doet zonder te pretenderen dat het de waarheid is, kun je tot echt begrip komen, vult Eva Pierrakos aan. Zo, dat was weer een eeuwenoude opfrisser. Want zeg nu zelf, wie wil niet tot een mate van innerlijke vrede komen, wie wil graag piekeren en adoreert het verongelijkte gevoel? Wie wil van de eigen verontwaardiging, boosheid een in steen gehouwen standbeeld maken? 

Alledaagse Wijsheden

“Trots is een kwestie van trots zijn op ons zelfbeeld in plaats van op wie we werkelijk zijn. Trots berust op een vervreemding van het zelf, die een kloof creëert  tussen onszelf zoals we zijn en het innerlijke beeld dat we van onszelf hebben.”

Sandra Maiti 

“Uitbundigheid en enthousiasme, de unieke mengeling van opwinding en innerlijke rust die een teken van spirituele gezondheid zijn, zijn het gevolg van innerlijke waarachtigheid.” 

Eva Pierrakos

Een Saar 70+ Magazine in de winkel, leuk, mijn nieuwsgierigheid is gewekt. Op bladzijde tien stuit ik op de tekst: “Pas op! ZWAK en KWETSBAAR! Gevaar voor de maatschappij! — Geen bezoek toegestaan! —“ De veelzeggende tekening erbij laat een sombere oudere vrouw achter tralies zien. Het blijkt een aanklacht tegen de houding van 70-minners te zijn.
Een supermarktmanager spreekt iemand aan met de mededeling dat er ook een ‘bejaardenuurtje’ is. Reactie: “Ik heb me nog nooit zo vernederd gevoeld.” Een ander vertelt over ‘machteloze woede’ omdat een oefenlokaal in coronatijd niet open is voor ouderen. Het voorstel dat jongeren voorrang zouden krijgen als IC’s overbezet zijn, kan rekenen op: ‘afgeschreven worden op zoiets arbitrairs als leeftijd’. ‘Gekleineerd voelen’, ‘betutteling’, het gejammer gaat maar door.
“Niets kan je kwetsen, behalve als je het de macht geeft om dat te doen.” (A Course of Miracles) Dat betekent, wat we natuurlijk allang weten, dat deze mensen zelf de deur open zetten voor hun negatieve gevoelsreactie. Een niet emotioneel geladen gesprek om bijvoorbeeld bevoogding aan de orde te stellen, is nauwelijks mogelijk. Het vindt plaats als je op een innerlijk pijnlijk punt wordt geraakt. In dit geval kan het om geen of een beperkte, acceptatie van je eigen leeftijd gaan. Dat leidt al gauw tot de invulling van de slechte bedoelingen van een ander.
Laten we wel wezen, juist ouderen hebben de mogelijkheid om op basis van zelfkennis dergelijke zaken naast je neer te leggen. Als je zelf je leeftijd en je lichamelijke mogelijkheden innig lief hebt, dan is er geen vuiltje aan de lucht. En als het tamelijk grof wordt, ouderen betitelen als ‘dor hout’, dan is dat het probleem van die ander (in dit geval Jort Kelder), niet het jouwe. A propos, het magazine was verder interessant.

Alledaagse Wijsheden

“Strijd voeren is: je ontevredenheid op de buitenwereld projecteren. De kern van elke strijd ligt in de mens zelf en de oplossing daarvan ook.”

Sun van Meijel 

“Het positieve overwint het negatieve, moed overwint vrees, geduld overwint woede en ergernis, liefde overwint haat.”

Swami Sivananda Sarasvati

“Wie niet de mentaliteit van zijn leeftijd bezit, heeft alleen maar de ongemakken ervan.”

Voltaire

Ons vermogen om te vergeten is de kracht van ons geheugen, aldus de eerder aangehaalde geheugen- deskundige Douwe Draaisma (20/9/'19). Dat klopt. Jarenlang reed ik naar mijn werk en parkeerde de auto op de grote parkeerplaats bij het gebouw. Uren later liep ik moeiteloos naar de plek waar mijn auto stond. Op een dag realiseerde ik me dat dit een onbewust proces was. Bijzonder werd het toen ik ook bedacht dat ik me met geen mogelijkheid kon herinneren waar ik de auto de vorige dag had neergezet. Die innerlijke delete knop werkt dus feilloos.
Volgens Draaisma wordt in het grijze veld tussen piekervaringen en nare gebeurtenissen drastisch geruimd. Dat is begrijpelijk, als je vele jaren naar hetzelfde vakantiehuisje gaat, kan dat zich in het geheugen samenvoegen tot een geheel. Draaisma beschrijft het als overlay photography, als je iets vaker doet, komen de foto’s over elkaar te liggen. Maar daarbij geldt natuurlijk wel dat gevoelens en emoties tijdens zo’n vakantieperiode de herinneringen kleur geven. Zouden die ook steeds min of meer hetzelfde zijn, ja dan wordt het een grijs veld.
Boeiend om die innerlijke processen af en toe bewust te volgen. Een ander terrein waar sprake is van een innerlijke klok betreft het slaapgedrag. Sinds jaar en dag wordt ons door gezondheidsorganisaties voorgehouden dat zeven à acht uur slaap bijdraagt aan een optimale gezondheid en goed functioneren. Ik heb dat altijd wat vreemd gevonden. Ik kijk dus niet raar op dat wetenschappers nu hebben achter- haald dat onze innerlijke lichaamsklokken sterk variëren. Voor veel mensen is kort slapen juist het optimum. Sterker nog, de levensverwachting van kortslapers is wat hoger dan die van langslapers.
En dan hebben ze dus ook nog het voordeel dat hun wakende dagen langer zijn, de bofferds.

Alledaagse Wijsheden

“There’s a clock in your heart, a clock in the lungs, a clock in the kidneys. Just about everything in the body— metabolism, hormones, the immune system, reproductive function and the way DNA is translated—is influenced by a circadian rhythm. And not everybody’s is the same. People’s internal clocks are often hours off from one another. The range of individual differences is much bigger than anyone really understands yet.”

Steven Lockley

“Veel mensen danken hun goede geweten aan hun slechte geheugen.”

Godfried Bomans

“Uit een recent onderzoek blijkt dat mensen gemiddeld zeven tot negen uur slapen. HaHaHa. OK. Weer zo’n onderzoek waar ik niet aan mee mocht doen.”

Darumi

“Wees onberispelijk in je woorden.” De eerste van de vier beroemde levensinzichten afkomstig van de Tolteken. Wees integer en positief in je woordgebruik. We kunnen wel vaststellen dat veel politici het niet ver brengen op dit gebied. Van Geert Wilders zijn we wel gewend dat hij niet hoog scoort, maar als je ook politici als Lodewijk Asher en Lilian Marijnissen hoort praten, zou je het idee kunnen krijgen dat ons land bestuurd wordt door een stelletje nitwits. 
“Vat niets persoonlijk op.”, de tweede wijsheid. Je zou kunnen zeggen dat de toonzetting vanuit de Tweede Kamer goedwillende bestuurders een geweldige kans biedt om op dit levensgebied te oefenen. Zeker als je ook nog zwaar vermoeid bent door het harde werken, is het een ware kunst. In het alge- meen zijn politici wel goed erin. Een ‘scheldkanonnade’, je loopt de raadzaal uit, klap op de schouder van je tegenstander, ouwe jongens krentenbrood, laten we een biertje drinken. Maar in coronatijd is dat politieke spel contraproductief.
“Ga niet uit van veronderstellingen.” Dat is precies wat aan de basis ligt van tussenmenselijke conflicten. Je bedenkt iets, en duikt op basis daarvan het harde debat in. In coronatijd, waarin niemand alwetend is, helpt deze houding ons niet verder. Tenslotte: “Doe altijd je best.” Geef jezelf volledig, met inachtneming van de eerste drie inzichten. Het proces van vallen en opstaan leidt geleidelijk tot ware wijsheid en dat kunnen we nu goed gebruiken.
Hoe mooi zou het zijn als we in deze coronatijd een landsbestuur hadden van wijze, dus niet per se hoog opgeleide mannen en vrouwen, met een natuurlijk charisma. Los van Tweede Kamer en politieke partijen. Een soort zakenkabinet met als belangrijkste taak om harmonisch samenwerkend zo wijs en creatief mogelijk met onwetendheid om te gaan. Ach, een mens blijft dromen.

Alledaagse Wijsheden

“Sterken vallen niet aan omdat ze daar geen behoefte aan hebben. Voordat het idee van aanval je mind binnendringt moet je jezelf als zwak ervaren hebben.”

A Course in Miracles

“We moeten leren omgaan met zekerheden zoals de dood en de onzekerheden die we op de weg daarheen tegenkomen.”

Jaap Goudsmit

‘Gebruik je gezonde verstand!’, was in deze corona tijd de boodschap van Mark Rutte aan het volk. Nu is het denken natuurlijk een secundair proces, eerst komt in een flits, uit het ‘niets’, uit de uithoeken van het onderbewustzijn het gevoel. Daar hobbelt het verstand dan wel achteraan of het besluit onder druk van de tijdgeest een andere weg in te slaan. Het gevoel blijft met zijn primaire signalen achter, wordt teruggeduwd in de krotten van het onderbewustzijn. Hoe dan ook, aandacht schenken aan het gezonde gevoel is beslist relevant.
De primaire werking van het gevoel komt naar voren in het verhaal dat advocaat Lisa-Marie Komp (32) aan Petra Vissers vertelt. “Toen ik begon met de zaak van Trudy Scheele-Gertsen, was dat vanuit een onderbuikgevoel. Ik had toen geen idee hoe de wet in 1968 in elkaar zat.” Ze heeft het over de vrouw die in de jaren zestig als ongehuwde haar kind moest afstaan en daarvoor nu de staat aansprakelijk stelt. Het gevoel van Komp lijkt mij zeer gezond, wat ook blijkt uit het onderwerp aan haar aanstaande promotie. Ze onderzoekt in hoeverre staten verantwoordelijk zijn voor migranten die op zee verdrinken. (Zie ook citaten hieronder.)
Een fraai voorbeeld  over fouten die gemakkelijk met het denken worden gemaakt, vertelt Ferdinand Grapperhaus (31, zoon van) aan Frank Hendrickx en Remco Meijer. Mensen denken lineair, exponentiële groei van het corona virus is moeilijk te bevatten. Stel dat je het Johan Cruijff-stadion langzaam vult met regendruppels. Elke seconde verdubbel je het aantal. Hoelang duurt het voordat het stadium vol met water zit? ‘Heel lang’, antwoorden de journalisten. Het antwoord: 56 seconden. Dan is het vol, bij 55 seconde is het halfvol, bij 54 voor een kwart, enzovoort......

Alledaagse Wijsheden

(Critici zeggen: het is achteraf makkelijk praten.) “Ook in 1968 schreef de wet al voor dat moeder en kind in principe bij elkaar horen. De overheid had ongehuwde vrouwen moeten beschermen tegen de tijdgeest die zich tegen hen keerde en hen moeten wijzen op mogelijkheden hun eigen kind op te voeden. De vrouwen om wie het gaat werden niet gewezen op hun rechten.”

“Zoals veel mensen nu met verbijstering luisteren naar verhalen van ongehuwde moeders die geblinddoekt moesten bevallen, zo zullen we over 50 jaar luisteren naar verhalen van migranten die in gammele bootjes de zee over moesten steken. Dat hoop ik tenminste, dat we dan zeggen: hoe hebben we dit kunnen laten gebeuren? Anders zou het echt beschamend zijn.”

Lisa-Marie Komp

“Het geweten is de meest verlichte filosoof.”

Jean Jacques Rousseau 

“De angst om open te staan voor de ideeën van anderen komt vaak voort uit onzekerheid over onze eigen opvattingen.” stelt theoloog Thomas Merton. Er valt ook veel voor te zeggen om je denken niet te veel te laten vertroebelen door gedachtespinsels van anderen. Dat is geen angst, maar efficiëntie om in je kracht te blijven staan. Merton zal bedoelen dat je luisterend je standpunten kunt toetsen en desgewenst bijstellen.
Een fraai voorbeeld kreeg ik voorgeschoteld door een tweegesprek tussen schrijver Peter Buwalda en psychiater Frank Koerselman, opgetekend door Jannetje en Rinskje Koelewijn. Vermeld wordt dat Koerselman begin dit jaar een pamflet heeft doen uitgaan met de titel ‘Ontvadering’. Hoe kan dat nu? De jaren vijftig worden juist in vergelijking met nu de vaderloze maatschappij genoemd. Mannen die hard moesten werken en bijklussen als eenverdiener in het gezin.
Vermeld wordt vervolgens dat het pamflet gaat over de rampzalige gevolgen voor gezin en samenleving van het ‘einde van de mannelijke autoriteit’. Ik vrees dat ik hier was afgehaakt, ware het niet dat ik nu een poging kon ondernemen om me open te stellen. De gelijkwaardigheid tussen man en vrouw deugt biologisch niet, aldus Koenselman, mannen hebben de behoefte om vrouwen te beschermen. Een man moet niet huilen. Een man die wil beschermen is bereid offers te brengen, hij domineert niet. “Een wijze vader is áárdig.”
Alsof dat door de eeuwen heen het geval is geweest en nu wij huilende mannen accepteren de gevolgen rampzalig zijn. De evolutionair-biologische manier van kijken zou toch op z’n minst een voortgaande evolutie moeten inbouwen, maar daar doet Koenselman niet aan. Experiment overleefd, ik ben volledig bij mijn zienswijze gebleven dat gelijkwaardigheid tussen vader en moeder een zegen is voor het gezin. Buwalda gaf trouwens goed tegengas, dat maakte het lezen leuk.

Alledaagse Wijsheden 

“Hoe banger mannen voor vrouwen zijn, hoe meer zij ze willen onderdrukken.”

Elisabeth Badinter

“Er zijn tranen en krokodillentranen: tranen die we plegen uit deernis en tranen die we storten omdat ons ego is gekwetst.”

Han F. de Wit 

“Een debat is een veelal verhit gesprek waarbij twee mensen tegen elkaar praten en naar zichzelf luisteren.”  Cees Buddingh

Kleine pleziertjes kunnen tegenwicht bieden aan de agressieve haastmaatschappij en het benauwende algoritme dat onze aandacht stuurt, schrijft Annemieke Leclaire. Sterker nog, ze zijn volgens haar cruciaal om een gelukkig leven te leiden, het is de smeerolie die de machinerie draaiende houdt. In het artikel dat ze hieraan wijdt, voert ze vijf wetenschappers en een dichter op. Laten dat nu allen vrouwen zijn, iets wat ik bij mijn weten niet eerder tegenkwam in een wetenschappelijk onderbouwd artikel. Het zegt duidelijk iets over het onderwerp, intens kunnen genieten van alledaagse dingen is een bij uitstek vrouwelijke kwaliteit.
Dit maakt het begrijpelijk waarom een dergelijk geluk veel gemakkelijker op oudere leeftijd te ervaren is dan in je jonge jaren. Vrouwelijke waarden worden in het algemeen belangrijker in de tweede leeftijdshelft, zowel voor mannen als voor vrouwen. Eerder zit het geluk of de vitale levenskracht veel meer in het ontdekken van jezelf, je omgeving, jezelf waarmaken. Ja, daarbij kan het ego een belang- rijke rol spelen, maar niet zelden zit daar ook een vitale zielskracht achter waarmee je naar aarde bent gekomen.
Dat betekent dat in coronatijd je aan bijbehorende leefregels houden voor ouderen makkelijker kan zijn dan voor jongeren. Aandachtig kijken, voelen, horen, ruiken, proeven zijn de kleine geneugten die het leven warm kunnen maken, ook zonder anderen om je heen, ook in tijden van verdriet. Dat nu dus weer de leefregels voor jongeren zijn aangescherpt, dat aankomende studenten niet massaal kunnen optrekken tijdens introductiedagen, is ronduit ingrijpend.
Tegen deze achtergrond is het voorstel van filosoof en psychiater Damiaan Denys zo gek nog niet. Laat alle festivals gewoon doorgaan met een leeftijdslimiet van dertig jaar, laat de jeugd elkaar massaal besmetten. Punt is dan wel dat ze uit de buurt moeten blijven van ouderen.

Alledaagse Wijsheden 

“Die pleziertjes zijn niet zomaar een doekje voor het bloeden, de zintuiglijke lichamelijkheid verstrengelt het je met de wereld. Plezier wordt vaak gezien als ontsnapping aan de realiteit, maar het is maar net wat je als realiteit ziet. Waarom zou de weerbarstige haastwereld een echtere zijn dan die van de natuur of van een muziekfestival? Zintuiglijke strelingen verknopen ons juist met de omgeving Het is een vorm van resonantie: als ik langs de zee wandel, vervlecht ik me met de golven, met de kleuren die het water aanneemt door de wisselende wolken, met de wind die het zand opstuift, de aangespoelde waterplanten. Door die ‘affectieve verbinding met materie’ voel ik me opgenomen in de omgeving. Het is alsof de wereld vriendelijk zijn hand opsteekt als ik langsloop.

Annemieke Leclaire 

“Genot begrijpen wil niet zeggen het verzaken. We veroordelen het niet, we zeggen niet dat het goed of slecht is. Maar geniet dan tenminste met je ogen open, wetend dat het voortdurend najagen ervan steeds wordt gevolgd door zijn schaduw: de pijn. Genot en pijn kun je niet van elkaar scheiden, ook al lopen we achter het genot aan en trachten we de pijn te vermijden.”

Krishnamurti

Hij studeerde westerse geneeskunde, acupunctuur, antroposofie, Egyptische heelkunde en is werkzaam als huisarts, spiritueel coach, leefstijlarts en arts-acupuncturist. Als je dat leest, spits je wel even de oren (aparte combi) om te vernemen wat arts Richard Hoofs te vertellen heeft. Hij is erg onder de indruk van de Oosterse esoterie en ervaart tegelijkertijd het praktische nut van de Westerse genees- kunde. De basis van zijn werk is dan ook de verbinding tussen Oost en West met behoud van het beste van beide.
Volgens oude Vedische geschriften leven we nu in de laatste fase van het ijzeren tijdperk (Kali Yuga)
dat gekenmerkt wordt door materialisme en egoïsme. Bewustzijn van onze onsterfelijke ziel is nagenoeg uit onze samenlevingen verdwenen, we zijn op grote schaal vergeten wie we wezenlijk zijn. Dit wordt gespiegeld door de hysterie rondom de coronagriep. “Een verlammende angst voor de dood zonder bewustzijn van onze onsterfelijke ziel zorgt voor isolatie, splitsing en eenzaamheid.” Daarmee sluit hij vanuit een ander uitgangspunt nauw aan bij de visie van Tijn Touber (vorig blog).
Wat is er nu gaande? De wereldwijde crisis rondom corona, met grote gevolgen voor de gezondheid en op sociaal en economisch gebied, vraagt om een betrokken levenshouding. Dat betekent om niet vanuit ons hoofd in paniek te schieten vanwege denkbeelden over een vijandige buitenwereld (een onzichtbaar virus) en ver te gaan bij onszelf. Het vraagt om gegrond aanwezig zijn, verbinding leggen vanuit het hart.
Waarop baseert Hoofs trouwens zijn optimisme voor de toekomst? Afgaande op de oude Vedische geschriften staan we aan de vooravond van een nieuw Gouden Tijdperk, waarin vanuit verruimd bewustzijn weer bezieling, verbinding en rechtvaardigheid terugkeren. Dat is een mooi vooruitzicht,
ik help het hopen. Nee, beter: ik heb er vertrouwen in.

Alledaagse Wijsheden 

“In de voetsporen van de oude meesters: ‘Alles is Een en de Ene is alles.’ De oud Egyptische heelmeesters hadden een hoog bewustzijn over leven en dood. Zij werkten vanuit een holistische visie en zagen het als hun taak de ander te helpen weer ‘heel’ te worden. Heling betrof lichaam, persoon en Ziel.”

“In verbinding zijn met het leven in onszelf en om ons heen. Verbinding maakt dat wij vertrouwen blijven houden. En vertrouwen optimaliseert ons zelfhelend vermogen. In tegenstelling tot het blokkeren van zelfgenezing door chronische ziekmakende angst.” 

Richard Hoofs

“Leren we leven in harmonie met elkaar en de planeet, of katapulteren we onszelf terug naar een stenen tijdperk?” Deze vraag laat meditatieleraar Tijn Touber de hoofdpersoon in zijn boek (‘Time Bender, de man die de aarde kwam redden’) stellen. Doe mij maar de eerste mogelijkheid en ik zal niet de enige zijn die voor harmonie kiest. We leven nu in de derde dimensie en we zullen daarvoor via de vierde in de vijfde dimensie moeten geraken.
Het betekent leren omgaan met ego, angst en afgescheidenheid, vooral vanuit het hart leven. Want het hart is anders dan de mind gericht op heelheid en een portaal naar hogere dimensies, hogere trillingen, meer licht. Ja, dat zijn van die stappen die niet even worden gezet. Maar Time Bender blijft optimistisch over onze mogelijkheden. Hij constateert ook dat wij vanuit de overheersende mannelijke energie lineair leven: verleden, heden en toekomst, terwijl deze in essentie niet bestaan. Geamuseerd voegt hij eraan toe dat de mens een van de weinige soorten is die een manier heeft gevonden om iets te meten dat niet bestaat.
Een eis voor de overstap is om niet te blijven strijden tegen denkbeeldige vijanden, zoals terroristen, virussen. Compassie ontwikkelen vanuit het besef dat alles uit dezelfde bron voortkomt. Die virussen vind ik wel een mooi voorbeeld. Hoe vaak mensen het niet hebben over de strijd tegen het virus, dat rotvirus, etc. Bedank het virus, want het hart is meer gaan spreken, adviseert Time Bender. Omarm de virussen, met eraan gekoppeld het vrolijk makende advies: “Knuffel ze dood.”
Dergelijke complexe theorieën zijn in de loop der tijden uit verschillende hoeken, ook vanuit de wetenschap, naar voren gebracht. Laten we hopen dat het optimisme gerechtvaardigd is en het hart meer invloed krijgt.

Alledaagse Wijsheden 

“5D is een dimensie waar saamhorigheid, compassie en vrede de nieuwe norm is.”

“De gebeurtenissen die zich momenteel afspelen, bevestigen wat Time Bender al voorspelde: het moet eerst donkerder worden. De hele wereld lijkt te sidderen van angst voor een virus, sluit zich op, scheidt zich af en hoopt dat ‘iemand’ het voor ons zal oplossen. (...) Wij zullen onszelf moeten redden, omdat we alleen dan onze lessen leren en naar een volgende level van het Spel van leven kunnen gaan.” 

Tijn Touber 

Als je het oude Chinese orakelboek I Tjing raadpleegt, wat auteur Hans Boering deed, dan kunnen de benauwenis, de uitputting van de corona tijd worden gesignaleerd. Het oordeel daarbij is ‘succes’, standvastigheid’. Boering verbindt hieraan de conclusie dat je er beter uit zal komen dan je erin ging. Je komt jezelf tegen, in plaats van in de buitenwereld werken, zal je naar binnen gaan, aan jezelf werken. In tijden van grote stress en angst kun je je innerlijke kracht ontdekken.
Lisette Thooft schrijft hier mooi over, met name ook de verschillende niveaus van onze ziel. Ernstige gebeurtenissen in ons leven gaan in de oppervlakte laag vaak gepaard met shock, gevoelsverlamming, verstarring. Angst en woede liggen dieper, ‘waarom ik?’, ‘waarom dit’. Als je die fase accepteert, de gevoelens die erbij horen, dan kom je dieper gelegen bij het verdriet. De verkramping is voorbij, je kunt huilen en van daaruit kan heling plaatsvinden.
Vanuit dat diepere niveau kun je ook naar de coronatijd kijken. Thooft haalt de Amerikaanse filosoof Charles Eisenstein aan. In zijn essay The Coronation’stelt hij dat als mensen zich bewust worden van hun angst, de volgende vraag altijd is: ‘Wat willen we bereiken, welke wereld willen wij scheppen?’
Deze tijd is in zijn ogen een inwijding, die gepaard gaat met pijn en angst. Zo kunnen oude patronen doorbroken worden, op weg naar een nieuwere, meer rechtschapen maatschappij. 
Velen vragen zich tegenwoordig af of we niet gewoon terugvallen in oude patronen en daar zijn duidelijk al aanwijzingen voor. De beurs is bijvoorbeeld alweer terug op de oude koers om de rijken rijker te maken, waardoor de armen vanzelfsprekend armer worden. Toch vertrouw ik erop dat de schok diepere sporen zal nalaten in de goede richting, maar wel op de wat langere termijn.

Alledaagse Wijsheden 

“Het innerlijke werk dat we doen – het helen van oude pijn en het loslaten van oude patronen die je niet langer dienen ­­– is de bron van een kracht om te gaan stáán in de wereld. Wie bereid is naar binnen te kijken, kan vanuit het hart tot actie te komen.”

Eveline Helmink

“Vertrouwen is een mysterie ­– het is de hoogste vorm van liefde, de essentiële kern van de liefde. Liefde is ook een mysterie, maar liefde is de omtrek, vertrouwen is het middelpunt, de ziel. Liefde is als een tempel en vertrouwen is het binnenste heiligdom van de tempel, waar God woont. Diep vertrouwen kan je hele leven transformeren.”

Osho

Heerlijk, een lofzang op de roes door schrijver en filosoof Jannah Loontjes. We zijn zo gewend geraakt aan dat puriteinse leven dat (wetenschappelijke) dominees ons proberen aan te smeren. Onmatigheid was een van de zeven christelijke hoofdzonden. De gelukzaligheid van de roes en vervoering zouden afleiden van godsvrees. In deze seculiere samenleving heeft de wetenschap deze rol vlekkeloos overgenomen, gestaafd door de vrees voor een vroege dood. Zonder overmatig drankgebruik te willen romantiseren, merkt Loontjes wel op dat veel schrijvers en mystici door de roes gestimuleerd worden tot kunstzinnige bevlogenheid. Enkel op de gevaren van genotsmiddelen wijzen getuigt in haar ogen van een armoedige kijk op leven en denken.
Ook over zelfbeheersing spreken hoogleraar rechtsfilosofie Andreas Kinneging en hoogleraar ethiek Joep Dohmen. Ze zijn het op veel gebieden oneens, leuk om te lezen. Zo vindt de laatste dat zelfbeheersing betekent dat je soms aan een verleiding moet toegeven. Want zelfbeheersing moet leiden tot innerlijke vrijheid, niet tot een dwangneurose. Onzin, vindt Kinneging. Menselijke driften en verlangens kunnen heel slecht uitpakken, daarom moeten ze worden gereguleerd door de rede.
Het brengt een glimlach op mijn gezicht, die versterkt wordt door Kinnegings visie op vreemdgaan. Als een man af en toe naar de hoeren gaat, is dat een minder groot probleem, dan als hij verliefd wordt op een ander. Want zo’n hoer brengt zijn huwelijk niet in gevaar, “mits hij het verzwijgt”. Oef. En dan te bedenken dat gevoelens van verliefdheid gewoon opkomen, niet met de rede zijn te reguleren. Verliefd- heid is een wake-upcall van de ziel, een machtig middel om van gebaande wegen af te wijken. Je kunt natuurlijk proberen er verstandig mee om te gaan, maar deze gevoelens kun je beter niet krampachtig wegdrukken. Aanschouw ze en kijk wat ze je te zeggen hebben.

Alledaagse Wijsheden 

“Als ik in de avond door het Vondelpark fiets en daar de toenemende hoeveelheid hardlopers en fitnessgroepjes bezig zie,vraag ik me toch weleens af of dit de bedoeling is. Hebben we dit leven gekregen om zo verbeten met onze gezondheid bezig te zijn, met als hoogste doel zo lang mogelijk op aarde blijven?

Jannah Loontjens

“Mensen willen dat hun lichaam ‘rein’ is, als je een keer een taartje eet heb je ‘gezondigd’. En je moet vooral aan het ‘hogere doel’ –­ dat gezonde, fitte lichaam – blijven denken. Massa’s mensen klampen zich aan deze trend vast. Voor mij is dat een teken dat wij moreel verward zijn geraakt.”

Richard David Precht

Verlangen kan zich op veel niveaus uitdrukken. Terwijl een aantal filosofen en ethici het levenslang streven naar het ‘hogere’ centraal stellen (vorig blog), kun je vanuit het boeddhisme en het stoïcisme een pleidooi voor verlangenloosheid beluisteren. Dat is minder tegenstrijdig dan op het eerste gezicht lijkt, de zienswijzen vullen elkaar min of meer aan. De eerste vorm van verlangen richt zich op de voortstuwende kracht vanuit de niet-aardse werkelijkheid. De tweede behandelt het gedrag binnen die aardse werkelijkheid, het lot bepaalt de gang van zaken en dus dien je dat lot te accepteren om in vrede te kunnen leven.
Filosoof en godsdiensthistoricus Frédéric Lenoir stelt dat de stoïcijnen verlangen vervangen door de wil. Aangestuurd door de logos worden onze blinde verlangens dan omgezet in gewilde en doordachte stappen. Daarmee wordt het verlangen niet uitgeschakeld, maar omgebogen tot een wil. In de boed- dhistische visie wordt ervan uitgegaan dat het onverzadigbare, aan het ego verbonden verlangen, het lijden voortbrengt. Diepe vrede en harmonie treedt op als je geen speelbal meer bent van aangename en onaangename gebeurtenissen. Daarbij wordt wel de mogelijkheid van nobele verlangens erkend, het streven naar verbetering en mededogen.
Zo vinden de diverse stromingen elkaar toch weer. Nogal bont maken Hans Achterhuis en Rutger Klaver het als ze het over onze materiële verlangens hebben. We zouden allemaal ontevreden zijn met ons eigen bezit als we constateren dat een ander meer heeft. We willen meer dan de buren of collega’s, wat leidt tot een dagelijks gevoel van schaarste. Ja, die concurrentiedrift kan de kop opsteken, maar heus niet bij iedereen en zeker niet dagelijks. En dat wordt wel gesuggereerd.
Dit alles verorbert hebbende ga ik nu het artikel van Jannah Loontjens lezen, met de uitdagende titel: ‘Geniet en drink zonder mate’.     

Alledaagse Wijsheden 

“De praktijk van het boeddhisme probeert ons af te brengen van de illusie van een stabiele identiteit, probeert ‘het ego los te laten’ en zo begrip te krijgen voor de ultieme aard van de geest:
een lichtende staat van pure kennis die elke vorm van conditionering overstijgt.”

Frédéric Lenoir                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

“Levensvragen. Ik richt me liever op het aanbod.”

Loesje

Een negatieve houding tegenover tieners kun je neuropsycholoog Jelle Jolles niet verwijten, zijn tienerbeeld is ronduit positief. Van het woord puber wil hij niet horen, vertelt hij aan Iantha Sahada, veel te nagatief. Desondanks gebruikt hij een aparte metafoor. Zie tieners als een ‘rups’, niet als een ‘kleine vlinder’, hij is nog niet ‘af’. Dat geeft mij het rare gevoel dat hij niet ‘af’ geboren wordt, maar ‘af’ moet worden gemaakt. Dat houdt dan in dat hij zich moet aanpassen aan de bestaande cultuur en niet zelden zijn unieke drijfveren moet wegmoffelen.
We moeten volgens Jolles erkennen dan een tiener ‘werk in uitvoering’ is. Is dat dan als twintiger en ouder klaar? Volgens mij is heel het leven ‘werk in uitvoering’, wat voor een deel loskomen van belemmerende indoctrinaties in de jeugd betekent. Dat zeg ik nu wel, maar elders beweert filosoof Leon Heuts dat als het leven louter wordt beschouwd als werk in uitvoering, iedere mogelijkheid ontnomen wordt om door het onverwachte te worden overvallen. Daar zit wat in, het is een te  kille duiding, de inspiratie, de liefde is eruit gehaald.
Heuts gaat uit van het verlangen, wat niet zomaar een behoefte is. Het impliceert iets wezenlijks, iets ‘hogers’, “een roep die we moeten volgen, omdat het appelleert aan iets dat altijd in ons aanwezig was.” Dat betekent dus ook dat de projectuitvoering van Jolles het er niet uit gekregen heeft. Die roep van het verlangen kan je volgens Heuts doen breken met een leefwijze die op dat moment best aangenaam is.
De ideeën over het ‘hogere’, zoals ook die van de Frans-Joodse filosoof Levinas, zijn beïnvloed door de theologie. We verlangen naar het licht, maar kunnen het niet naar beneden halen, want dan worden we verpletterd. Zo blijft dat verlangen levenslang een drijfveer.

Alledaagse Wijsheden

“Het staat vast dat wij niet iets nastreven, willen, verlangen of begeren omdat we van oordeel zijn dat het goed is, maar dat we integendeel daarom van oordeel zijn dat iets goed is, omdat we het nastreven, willen, verlangen of begeren.”

Benedictus de Spinoza 

“Deze wereld hoeft niet nu immers volmaakt te zijn, een spoor van perfectie is voor ons verlangen en onze verbeelding al voldoende. Plato gaat zelfs zover om te stellen dat absolute perfectie – wat hij ‘de idee van het goede’ noemt – ook nog de wereld van begrippen overstijgt. Deze idee overstijgt iedere ordening, bevindt zich aan ‘gene zijde van het zijn’.

Leon Heuts

Soms zijn landschappen zo eentonig dat je er langzaam doorheen moet reizen, was het advies van de Brit Wilfred Thesiger. Dat lijkt tegenstrijdig, maar het heeft de diepe kern van waarheid. Als je de tijd ervoor neemt, kun je op kleine details letten en een schoonheid ontdekken die je met voortrazen niet zag. Door te vertragen ervaar je dat de werkelijkheid verre van saai is.
Dat geldt ook voor de geest. Als hij vertraagt, leef je meer in het moment. Maar hoe doe je dat? Mindfulness en meditatie zijn natuurlijk beproefde methodes. Maar er zijn er volgens Anne Wesseling meer. Zij komt met een opsomming van 35 sleutels voor het leegmaken van je hoofd, vooreen lichter leven. Het kan daarbij gaan om een flow, waardoor je de tijd vergeet. Peinzen en piekeren stoppen vanzelf, omdat je ook jezelf vergeet.
Ik zal niet alle sleutels opnoemen, maar een aantal spreekt me aan. ‘Het vinden van stilte.’ Vertragen wat betreft het tot je nemen van informatie. Het kan bereikt worden door aandachtig wandelen, zonder iPhone, muziek, etc. Als je gedachten niet uit je hoofd krijgt, is ook het nuttig even rustig te gaan zitten en ze op te schrijven. Het geeft het geruststellende gevoel dat ze niet vervliegen, zodat je ze in je hoofd dus kunt loslaten.
Niet voor niets is de meest verkochte video die met een brandend haardvuur. Je kunt opgaan in de vlammen en ook een kaars heeft dat effect. De ultieme manier van je hoofd leegmaken is toch wel het puzzelen. Je hebt geen aandacht voor de rest, het eist je concentratie op. Een uurtje puzzelstukjes leggen voor je naar bed gaat en je slaapt als een roos.

Alledaagse Waarheden

“Stilte is de ruimte waar ik wakker word, waarin ik mijn ogen open en zie wat wezenlijk is.”

Anselm Grün

“Draai naar de zon. Het zonlicht dat tussen de bladeren door danst. Bloemen die opengaan en zich richten naar de zon. Stofjes dwarrelend op een zonnestraal. Sluit je ogen, draai je gezicht naar de zon. Al is het maar tien seconden. Een momentje tussendoor. Rust.”

Anne Wesseling

Dat wij nog leven hier in Nederland... Op Nu.nl valt mijn oog op een plaatje van Europa dat de kaart van luchtvervuiling weergeeft, vervuilende stoffen zoals stikstofoxide en fijnstof. Allemachtig, vuurrood is het in onze regionen. Samen met de Noord-Italiaanse Povlakte hebben wij de slechtste luchtkwaliteit van heel Europa. Oorzaken: dichte auto concentratie, intensieve veehouderij, zware industrie. Dit verwerkt hebbende, verbaast het aanvullende nieuws mij. De gemiddelde luchtkwaliteit is dan wel het slechtste, maar Nederlandse steden ontbreken in de top honderd van meest vervuilde Europese steden. Dus het is maar net van welke kant je het bekijkt, optimistisch of pessimistisch.
Veel wordt met niet altijd doorzichtige cijfers geduid en dat geldt ook voor burgers. Maar wij zijn geen data totaal, wij zijn mensen. Filosoof en schrijver Maxim Februari verzet zich tegen de overmacht van cijfertjes. We worden steeds meer gereduceerd tot ‘een bundeltje data’, vertelt hij aan interviewexpert Fokke Obbema. De mens is in zijn ogen zoveel meer dan wat anderen, met name in de politiek, geneigd zijn van ons te maken. De mens vervult niet alleen de rol van burger of consument, maar maakt deel uit van een groter geheel, het universum. Het is direct verbonden met de innerlijke rijkdom van mensen.
Februari noemt zichzelf religieus, niet gelovig of godsdienstig, maar vanwege het indringende besef van het grotere geheel. Hij heeft niets op met een opperwezen, maar ik vind zijn uitleg een indrukwekkende weergave van de goddelijke energie. Ach, gewoon een smaakverschil. Ondertussen moet ik met een glimlach denken aan Mark Rutte die tijdens een lezing zijn geloof indekt met de constatering dat hij voor 51% wel in God gelooft en voor 49% niet. Onze premier ten voeten uit.

Alledaagse Wijsheden

“We verkeren in een wereld waarin we denken dat het intellect zaligmakend is. Maar dat uitgangspunt is beperkt: je zit op een stoel, trekt een kringetje eromheen en roept 'hierbinnen weet ik alles'.”

“Het heeft geen zin ongelukkig te worden van het leed van de wereld, daar schiet niemand iets mee op. Maar je moet zeker ook geen cynische houding aannemen, want dat maakt alleen maar meer kapot. Cynisme moet je bestrijden. Mijn houding is dat je er vooral met tederheid naar het menselijk onvermogen moet kijken.”

Maxim Februari

‘Rutte, leider van het vrekkenverzet’. Dat vind ik een mooie, die had ik nog niet eerder gehoord. Zo voldoen wij toch weer aardig aan het stereotype dat lang geleden op ons werd geplakt: ‘Hollanders zijn gierig’. Regelmatig vergadert leider Rutte met zijn vrekkige vrienden: de premiers van Denemarken, Oostenrijk en Zweden. En volgens Marc Peeperkorn was Merkel in februari ronduit pissig over het kinderlijke gedrag van Rutte. Maar geen nood, Rutte wordt als dossierkenner en compromissenmaker behoorlijk gewaardeerd in Brussel. Dat zal ook wel bij een stereotypering van Nederlanders horen. Brave, harde werkers. Ik kan er nu wel luchtig over doen, maar ik ben ook niet blij als de EU-top mislukt en de gevolgen ingrijpend zijn. Uit elkaar vallen??
Gauw naar een vrolijk gezichtspunt en daarvoor kun je goed terecht bij econoom Thomas Piketty. Volgens hem illustreert de coronacrisis welke enorme gevolgen economische ongelijkheid heeft. Dus moeten we erin geloven dat het anders kan, vertelt hij aan Béatrice Delvaux en Jeroen Zuallaert. (Ik heb net gelezen dat de naam Jeroen in 2017 in Vlaanderen is uitgestorven, dus geen nieuwe Jeroentjes meer.) Piketty is van mening dat er een behoefte is aan democratisering in het economisch denken, nu ligt het teveel bij een kleine club specialisten. Die experts hebben door hun opleiding, werk, contacten met banken of grote bedrijven vaak een conservatieve visie op de economische ontwikkelingen. Ze zijn zelf gebaat met de materiële ongelijkheid.
Piketty’s plan om een progressieve miljonairsbelasting in te voeren verdedigde hij een paar jaar geleden. Nu gaat hij verder. Hij wil erfenissen volledig belasten en met de opbrengst van beide elke
25-jarige een startbedrag van 120.000 euro schenken. Dat is pas verfrissend denken over gelijke kansen, zonder totale economische gelijkheid te bepleiten.

Alledaagse Wijsheden

“De enige zekerheid die je in de economie hebt, is dat er geen zekerheden bestaan. Voor elke grote economische uitdaging bestaat een enorme waaier aan oplossingen.”

“Voor een dynamische economie heb je geen miljardairs nodig. Innovatie komt van kleine en middelgrote ondernemingen. De ideologie van hyperconcentratie om welvaart te garanderen in handen van enkele miljardairs vind ik een waanvoorstelling. Ze is totaal ongefundeerd.”

Thomas Piketty 

“We moeten kijken naar eigendom. Wie heeft het voor het zeggen in de economie? De macht moet niet bij bedrijven liggen, maar ook niet bij de staat. Werknemers moeten eigenaarschap krijgen in de economie. Ik denk dat we de komende dertig jaar geleidelijk zullen overgaan op een ander economisch model om het kapitalisme te overstijgen, meer decentraal te zijn, meer democratie in onze economie te brengen.”

Matthew Brown

Het vignet van Wageningen Universiteit  is een dikke groene omgekeerde U, maar dan volkomen rechthoekig. Behalve de kleur verwijst de beeltenis op geen enkele manier naar de natuur, maar vooral naar mannelijkheid. Pikante bijzonderheid is trouwens dat het gebouw lijkt op drijfzand te zijn gebouwd. Wat mij betreft mag dit symbool wel wat ronder, vrouwelijker worden gemaakt, zodat niet alleen de ratio wordt getriggerd, maar ook de verbinding, het gevoel. En maak dan van het drijfzand gelijk maar een stevige ondergrond. Het past meer bij deze tijd.
Van oudsher staat de cirkel voor verbinding en eenwording, het is het ultieme symbool voor liefde. Oude wijsheden worden herontdekt en volgens Angelique Heijligers ontstaan er daardoor in de wereld steeds meer cirkels van human connection, zoals de meditatiecirkels, ademcirkels, Bijbelse cirkels, schrijfcirkels en mannencirkels (vrouwencirkels zijn al veel langer beroemd en berucht.) De theateropstelling bij lezingen noemt ze typisch patriarchaal. Klopt, maar voor mij gold altijd wel dat ik de boodschap en de humor in zo’n setting beter kon overdragen dan in een cirkel. Een katheder heb ik nooit gewild, alsof alleen het hoofd, het intellect telt.
Het is waar, zo’n theateropstelling is hiërarchisch, de spreker wil de menigte overtuigen. (Humor
zwakt dat wel wat af) Dat neemt de menigte niet zomaar, dus er komen kritische vragen, die kunnen uitmonden in een fel debat. Voor de Tweede Kamer zou het beslist verfrissend zijn om in cirkels te werken. De intentie dat je het samen wil opknappen wordt ermee versterkt. De cirkel bevordert de authentieke nieuwsgierigheid, volgens Heijligers, het is een ‘wij’-plek. Zo worden de oeroude rituelen van inheemse stammen, zittend rond het vuur, in een eigentijdse jas weer in het leven geroepen.

Alledaagse Wijsheden

“Als je in de cirkel zit, hoef je niets anders te doen dan jezelf zijn om aandacht te krijgen. Wat daar ook bij hoort, is verantwoording nemen voor je eigen communicatie en het effect daarvan op de ander. Door dat spiegelen aan een ander worden blinde vlekken zichtbaar. Je ziet opeens wat bepaalde strategieën - waar je misschien al jaren aan vasthoudt - doen met een ander en hoe dat vervolgens weerkaatst op jezelf. Dat inzicht kan een reden zijn om patronen los te laten.”

Angelique Heijligers

“Spiritueel is er een tijd aangebroken waarin de vrouwelijke energie van verbinding terugkomt. Als je om je heen kijkt, zie je dat het klopt. We beseffen dat het niet over jou of over mij gaat, maar over óns en dat we samen verder moeten op deze planeet. Alles is met elkaar verbonden. We worden uitgedaagd om niet meer lineair maar circulair over onze toekomst na te denken.”

Sifra Nooter

Het is net geen literatuur, las ik in een boekrecensie. Dat intrigeerde mij, zijn die grenzen dan zo helder. Nee dus. Bij literatuur zou het verhaal je niet meer loslaten en bij lectuur (dus het mindere) ben je het gauw kwijt. Mijn geringe fictie ervaring is echter omgekeerd. Ik worstel mij door verklaarde literatuur heen, terwijl ik momenteel een ‘net geen literatuur’ fictieboek lees dat me onverbiddelijk het verhaal inzuigt.
Nu kunnen lezers en recensenten het ook behoorlijk unaniem eens zijn. Ik stuitte in ‘The New Yorker’ op een bizar en beeldschoon kort verhaal van de Japans Amerikaanse bestseller schrijver Haruki Murakami. Een van de weinige schrijvers die wereldwijd geloofd wordt en op basis van deze vertelling denk ik dat het de puurheid is, waarmee hij al schrijvend het gevoel raakt. Én het is goed leesbaar, geen complexe zinnen.
‘Confessions of a Shinagawa Monkey’ is de titel. Een man belandt in een herberg met de allure van vergane glorie. Op zolder krijgt hij een kamer voor de nacht en terwijl hij aan het baden is wordt er op de glasdeur geklopt en met een lage hoort hij: “Excuse me”. Hij gelooft zijn ogen nauwelijks, hij ziet een aap. Om een lang verhaal kort te maken, de beschaafd sprekende aap (leerling van een Japanse professor) legt hem zijn situatie haarfijn uit, vertelt ook hoe moeilijk het voor hem in de liefde is. Een diepgaand gesprek tussen de twee volgt.
De aap beschrijft de liefde als een onmisbare bron om verder te leven. Hij heeft intens van zeven mooie vrouwen gehouden (waar verder natuurlijk niets mee kon). Die herinneringen gebruikt hij als zijn eigen kleine brandstofbron, om zich warm te houden “terwijl ik leef wat er nog over is van mijn eigen persoonlijke leven.” Zijn visie volgt hieronder 

Alledaagse Wijsheden 

“Zelfs als de liefde verdwijnt, zelfs als het niet wordt beantwoord, kun je nog steeds vasthouden aan de herinnering dat je van iemand hebt gehouden, dat je verliefd bent geworden op iemand. En dat is een waardevolle warmtebron. Zonder die warmtebron zou het hart van een persoon - en ook het hart van een aap - veranderen in een bitter koude, dorre woestenij. Een plek waar geen zonnestraal valt, waar de wilde bloemen van vrede, de bomen van hoop geen kans krijgen om te groeien. Hier in mijn hart koester ik de namen van die zeven mooie vrouwen van wie ik hield.”

De aap / Haruki Murakami

“Pijn is onvermijdelijk. Lijden is een keuze.”

“If you can love someone with your whole heart, even one person, then there’s salvation in life. Even if you can’t get together with that person.”

Haruki Murakami

“We zijn het universum dat naar zichzelf kijkt.” Dat heeft de Amerikaanse wetenschapsjournalist Amanda Geffer (40) mooi gezegd. Op die leeftijd zou ik niet geweten hebben waar ze het over had. Nu wist is ook niet veel af van de kwantumfysica die aan dit idee ten grondslag ligt. Nog niet, maar het voelt als juist. Heel spiritueel vindt Happinez de uitspraak. We staan niet los van alles, ‘wij zijn stukjes van het universum, vluchtige patronen waarin het universum zich kortstondig uitleeft.’ En dus naar zichzelf kijkt en oneindig veel ‘werkelijkheden’ ervaart.
De begrippen nostalgie, betere en slechtere tijden zijn voor het universum natuurlijk niet relevant. Dat blijft rustig kijken. Wij mensen construeren het. Een mooie vind ik nog altijd de uitspraak van Jean-Jacques Rousseau. In zijn constructie leefde de mensheid vroeger in gouden tijden, volkomen in harmonie met de natuur, aldus Simone Bassie en Michel Dijkstra. Geen regels, wetten en ook niet onbelangrijk: iedereen was vegetariër. Vrijheid alom. De ellende begon toen een man een stuk grond ging omheinen en dat zijn bezit noemde. Iedereen wilde dat en ziedaar, de ruzie- en oorlogskiemen waren geplant.
Of dat leven in de natuur in de begintijd zo moeiteloos was, laat ik even in het midden, maar al heel lang vind ik het eigenaardig dat je kunt zeggen: mijn tuin, mijn bos, enzovoort. Rousseau was ook befaamd om zijn kijk op de opvoeding. Ook daarin moeten wetten en regels zoveel mogelijk vermeden worden, het gaat om de talenten, de natuurlijke aanleg van het kind. Dat vinden de meeste mensen tegenwoordig ook, maar och, wat zie je ouders vaak onnodige wetjes en regeltjes opleggen aan hun kinderen. Ze gaan dan prat op een ‘strakke opvoeding’. Een ‘soepele begeleiding’ zou het kind dichter bij zijn levensdoel brengen. 

Alledaagse Wijsheden 

“De mens wordt vrij geboren en hij ligt overal aan banden.”

“Als iedereen radicaal gelijk is, dan heeft zelfs de meerderheid niet het recht om macht over de anderen uit te oefenen, want wat is de wil van de meerderheid anders dan de optelsom van egoïstische belangen.”
 

Jean-Jacques Rousseau

Het is bekend. Juist als je aan alle kanten denkt vast te zitten, vanwege een relatie, baan, of wat dan ook, ben je in beweging. Dan is verandering mogelijk, je hebt er geen controle over, je wordt gedwon- gen te leven in het moment. Deze persoonlijke situatie kun je goed vertalen naar een samenleving in lock-down. Zoals journalist Bas Roetman constateert dat de wereld voor de coronacrisis is verdwenen, maar de wereld na de coronacrisis heeft zich nog niet aangediend. Nu is het dus zaak om de woorden van Churchill in acht te nemen: ‘Never waste a good crisis.’
Dat betekent de bestaande realiteit accepteren en knellende tradities loslaten. Roetman ging te rade bij het Tibetaans-Boeddhisme, verwoord door boeddhisme leraar Sebo Ebbens. We zitten als samenleving in een overgangsfase, zonder zicht op een nieuwe stabiliteit. Het is dan cruciaal dat je een poosje in dat niet-weten blijft hangen, niet direct een oplossing willen vinden. Dan forceer je niets, je maakt jezelf niet afhankelijk van het vinden. Vergelijk het met als je plots alleen komt te staan en niet weet hoe je
je leven inhoud moet geven. Accepteer deze tussenfase, dwing jezelf niet om versneld op zoek te gaan.
Je weet het gewoon even niet.
Dit geldt dus ook voor een samenleving. Het gevaar is volgens Ebbens dat je weer in oude patronen terugvalt, het nieuwe kan zich dan niet ontwikkelen. Schiphol is een voorbeeld waarbij we in deze valkuil lijken te trappen. De overheersende betekenis die gehecht wordt aan het economische verkeer
is zo'n stap naar het oude vertrouwde. Laat liever de storm gewoon uitrazen, zonder te proberen hem weg te drukken wordt. Gebruik de ontstane ruimte om er constructief, vernieuwend iets mee te doen, iets dat beter past bij de noden van deze tijd. 

Alledaagse Wijsheden 

“In deze coronatijd wordt de grond onder onze voeten weggeslagen, ik zie dat heel veel mensen daar moeite mee hebben. De een zegt dat het die kant op moet, de ander zegt dat het helemaal anders had gemoeten, weer een ander gelooft in complottheorieën. Dat zijn allemaal pogingen om houvast te creëren. In de zentraditie ontwikkel je het vermogen om zonder houvast te kunnen, om als het ware 'grondeloos' te kunnen leven.”

André van der Braak 

“In het boeddhisme ben je altijd op zoek naar het ‘innerlijke weten’. Bij alles wat we doen hebben we een innerlijk kompas, diep van binnen weten we of iets klopt, of het goed is wat we doen. (...) De zen kan je het vermogen geven om al die nieuwsberichten, meningen en complottheorieën door je heen te laten gaan, en je te realiseren: geen van die perspectieven is het hele perspectief. Zo ontstaat een enorme innerlijke ruimte.”

“We moeten durven om te stoppen met het managen van ons leven en onze emoties, en in plaats daarvan 'meestromen': door te luisteren, niet alleen met onze oren, maar met ons hart.”

Sebo Ebbens

Leuk, om weer eens over Roel van Duijn te lezen. Journalist Marco van den Berg interviewde hem over zijn roerige verleden. We zijn geboortejaargenoten, dus ja, ik heb daar ruim een halve eeuw geleden regelmatig over gehoord. Hij was als twintiger min of meer het opperhoofd van de provoceerders, kortweg provo’s genaamd. In de media werd hij beschreven als lastpost, rare kwast die met vreemde voorstellen op de proppen komt, zoals het witte fietsenplan, de kabouterbeweging. Met kornuiten dansen op het Spui en andere ludieke, licht agressieve acties, om maar aandacht te krijgen voor de missie: de wereld drastisch verbeteren.
Met de kennis van nu kunnen we zeggen dat hij volstrekt een voorloper was. Van den Berg noemt hem ’s lands eerste klimaatdrammer. Leenfietsen en deelauto’s zijn ondertussen een bekend verschijnsel. Biologische landbouw en streekmarkten zijn algemeen aanvaard. Pleiten voor minder auto’s, minder economische groei noemen we geen ‘sektarische gekkigheid’ meer.
Filosoof en auteur Van Duijn heeft nog steeds uitgesproken meningen over de gang van zaken. Het viel te verwachten dat hij verre van tevreden is. Wat zou hij nu aanpakken als Provo nog actief was? De luchtvaart, want die brengt veel meer vervuiling dan auto’s. En zoals vroeger heeft hij er gelijk een plan omheen bedacht. Eén Eoropese luchtvaartmaatschappij, ‘Euro Air’. Stop met de meeste toeristen- vluchten en gebruik zonne-energie of waterstofgas.
Toen hij in de jaren 70 als wethouder in Amsterdam gedwongen werd om op te stappen is hij boer geworden. “Ik moest eerst genezen van alle narigheid. We zijn zo vaak uitgelachen. Het maakt mij nog razend.” Dat laatste is jammer, want voor hetzelfde geld kun je tevreden zijn dat je hebt gedaan wat bij je past en niet met de meutes hebt meegelopen. Dat is op hogere leeftijd een fijnere innerlijke energie.

Alledaagse Wijsheden

“Mijn ouders waren theosofen met een sterk gevoel voor moraal. De mens leeft om beter te worden. Dat soort gedachten. Op de Montessorischool leerde ik onafhankelijk denken en gaf ik mijzelf de opdracht de wereld te verbeteren. Later hoorde ik: Provo's moeten naar een concentratiekamp op Terschelling! Die heftige emoties riep het op. Ik trok mij er niets van aan. De revolutie moest door, daar ging het om.”

Roel van Duijn  

“De logica is bijna dwingend: we gaan van een economie die gericht is op bezit naar een economie waarin delen centraal staat. Nu voelen we ons vooral veilig bij bezit, straks voelen we ons veilig door te delen. Dat is wennen. Het is ontwrichtend voordat het vernieuwend is. En ontwrichting doet pijn.”

Jeroen Smit

Heerlijk, wat een verademing, een vrouw die met kracht een hoge baan ambieert, en daar behalve de eigen kwaliteiten, ervaring en visie ook bij vermeldt dat er eindelijk eens een vrouw op deze plek moet komen. En niet met het door vrouwen uitgekauwde verhaal op de proppen komt dat ze niet wil gekozen worden om haar vrouw zijn. Ook haar moederschap ziet ze als voordeel om premier van Nederland te worden. Heel onorthodox en dat typeert Sigrid Kaag. Ik heb weinig mensen, zeker in de politiek, zo consequent de eigen lijn zien volgen. Veelzeggend is ook dat ze als enige D66-bewindspersoon de eed besloot met: “Zo waarlijk helpe mij God almachtig.”
Geheel consequent is ze niet. Elders lees ik dat ze op de vraag of haar vrouw-zijn meegespeeld heeft met haar ambities voor het lijsttrekkerschap antwoordt: “Nee, ik doe dit als mens. Op mijn CV staat niet: Sigrid Kaag, vrouw.” Wel wordt ze liever politica dan politicus genoemd. En er is natuurlijk een verschil tussen premierschap en lijsttrekkerschap. Wat de eerste functie betreft weet ze helder uit te leggen dat in landen met een vrouw als premier de aanpak van de coronacrisis succesvol is, juist ook omdat vrouwen vaak oog hebben voor mensen met gezinnen en zorgtaken.
Wat mij ook intrigeert is de autoriteit die ze uitstraalt, zonder daarvoor een rol te spelen. Het doet een beetje Obama-achtig aan, het is een natuurlijke autoriteit. Zulke autoriteit wordt ook gekenmerkt door heldere taal, pragmatisme en een integere belangstelling voor mensen. Natuurlijk, haar internationale CV is ook zeer indrukwekkend en het feit dat ze oorlogstijd moeilijke beslissingen moest nemen, weet ze zonder opsmuk voor het voetlicht te brengen. Met dit al en vooral ook met haar charismatische uitstraling heeft ze reeds vele fans, ook binnen andere partijen.

Alledaagse Wijsheden

“Ik vind het heel belangrijk om draagvlak te zoeken voor impopulaire standpunten: het belang van de Europese Unie, migratie en integratie, en verduurzaming − want de coronacrisis zal een golfje blijken te zijn in vergelijking met de tsunami van de klimaatcrisis die ons nog te wachten staat. (...) Verduurzaming is geen makkelijk verhaal, maar als je zegt: we moeten terug naar het verleden, dan zeg je eigenlijk dat stagnatie oké is.”

“Voor mij is politiek durven. Overtuigen. Niet schuilen achter draagvlak, maar het zelf creëren. Niet schreeuwen, maar luisteren. Niet volgen, maar leiden. Over de hele wereld heb ik dat gedaan.” 

Sigrid Kaag

(Sigrid Kaag steunt soms op inhoudelijke gronden een amendement van de oppositie.) “Ze maakt er geen strijd van. Haantjes zetten hun borst vooruit, zij doet dat niet. Kereltjes zoals ik kunnen daar moeilijk mee omgaan omdat zij een andere wedstrijd speelt. Ze trekt je op een ander schaakbord.”

Alexander Pechtold

De inkt van het vorige blog was nog niet gedroogd of er lag alweer een nieuw ‘juist nu verhaal’ op mijn bord. En het sloot naadloos aan bij de strekking van de voorgaande twee verhalen. In dit geval wordt gepleit voor een liefdevolle politiek, door de voorzitter van de Raad voor de Volksgezondheid Jet Bussemaker. Ze hangt daarbij inzichten aan van filosofe Marta Nussbaum, verwoord in het boek ‘Politieke Emoties’. Juist in deze versoepelingsfase moet mét burgers creatief gedacht worden over maatregelen, waarbij gevoelens en emoties een plaats krijgen. Kortom, politiek met liefde, vanuit het hart bevorderen.
De beroemde dichter Rumi omschreef de liefde als een adelaar, hoog in de lucht. Komt hij op aarde, dan verandert hij in een kippetje die net een beetje kan fladderen. Wij oefenen op aarde met enkele omstanders, om dat diepe gevoel dichterbij te brengen. Volgens Happinez herinneren onze relaties ons aan die ultieme liefde, een liefde die je hele wezen raakt. Ja, als de politiek daar ook wat stapjes in kan zetten, verbreedt dat wel ons oefenterrein.
Bijzondere uitspraken over ultieme liefde deed ondernemer Jo Vonck, in gesprek met Fokke Obbema.
Hij gebruikt ervoor de term eenheidsbewustzijn. In mijn ogen wordt daarmee de essentie van liefde aangeraakt. Door de terminale ziekte van zijn vrouw, waarvan hij zielsveel hield, ervoer hij een moment dat hij zich volstrekt één met haar voelde en besefte: “als ik iemand anders kan zijn, kan ik ook iets anders zijn”. Dat ging over in het gevoel dat hij ook alles kon zijn en besefte dat zijn identiteit niet telde. Toen kwam het onbeschrijfelijke moment dat tijd en gedachten verdwenen, zijn ego knalde uit elkaar. Alles was logisch en transparant. Dat hij met die intense ervaring iets goeds doet, blijkt uit het laatste citaat hieronder.

Alledaagse Wijsheden 

“Generieke en strakke voorschriften zijn in een acute crisisfase nodig. Kaders zijn gericht op controle en bestuurbaarheid. Dat gebeurt via de ‘anderhalvemetersamenleving’ en ‘het nieuwe normaal’. Die begrippen zijn ontoereikend, zeker als antwoord op de onzekere toekomst die we nu ingaan. Het gaat voorbij aan de intrinsieke menselijke behoefte aan contact en maakt van burgers en professio- nals passieve uitvoerders van een centrale opdracht. We hebben in deze fase, om met Nussbaum te spreken, een hart nodig. We hebben niet alleen behoefte aan controle en expertise, maar ook aan emoties als mededogen en verwondering.

Jet Bussemaker

“Men moet eerst de aardse liefde beoefenen om te leren hoe de zuivere, onvoorwaardelijke en onbaatzuchtige spirituele liefde is.”

Asghar Seyed Gohrab 

“Ik heb samen met mijn compagnon een bedrijf met 120 mensen. Ik wil dat zij iets van hun persoonlijke onaantastbaarheid ervaren. Dat het mensen worden die niet gevoelig zijn voor hiërarchie, maar standvastig; mensen die tegen een stootje kunnen en terugpraten. Mensen die niet handelen uit angst, maar uit lef en liefde. Je ego is angst, dat weerhoudt je van fris, liefdevol en creatief denken. In het eenheidsbewustzijn zoals ik dat heb ervaren, ontbreekt die angst geheel.”

Jo Vonck

Kranten staan vol met ‘Juist nu...’ artikelen, en de ecologie en economie zijn daar geliefde onderwerpen voor. ‘Er is een reset van het economische systeem nodig volgens de Oostenrijkse econoom Christian Felber. Hoogleraar duurzaamheid Jan Rotmans vindt dat we verbinders nodig hebben tussen het oude en het nieuwe. Felber vertelt Elke van Riel over zijn ideeën voor een Economy for the Common Good. Een prima uitgangspunt, zeker als je hoort dat hij het baseert op vijf waarden: menselijke waardigheid, solidariteit, duurzaamheid, rechtvaardigheid en democratie.
En waarom juist nu? Er is gelegenheid voor meer reflectie. We merken nu dat een wereldprobleem op een meer gezamenlijke en solidaire manier kan worden aangepakt. Moeten we vaker doen, bijvoorbeeld betreffende maatregelen tegen de klimaatverandering. Op individueel niveau hebben we gezien  dat mensen opgelucht zijn door de vertraging van onze levens. Willen we weer terug naar het hyperactieve leven of richten we het gezamenlijk anders in?
Rotmans valt in gesprek met Roek Lips onze harde samenleving aan. “Efficiency, rendement, effectivi- teit... Koude, kille, masculiene waarden.” Waarom juist nu aanpakken? Omdat de coronacrisis bijdraagt aan het bewustzijn dat we op een doodlopende weg zitten. Het aantal mensen dat verbindend kan werken met ideeën, projecten groeit. Mensen die de ene context kunnen vertalen naar de andere, waardoor er een nieuw web, een nieuw ecosysteem ontstaat. Een web met veel verbindingspunten zodat het minder kwetsbaar wordt.
Ja, ook op deze terreinen begint het met verbinding met jezelf. Want als die basale verbinding er niet is kun je ook niet verbindend zijn naar anderen. “Je wilt liefdevol behandeld worden. En dat is een waarde die in het tijdperk dat voor ons ligt zal domineren. De mens komt weer centraal te staan. In de zorg, in het onderwijs, overal.” Opbeurende gedachten.

Alledaagse Wijsheden 

“In de Economy for the Common Good hebben we het ook over de waardigheid en het welzijn van dieren, de intrinsieke waarde van natuur en rechten voor de natuur. De uitnodiging – aan mezelf en anderen – is om sensitiever te worden en opzichte van alle aspecten van het leven. Dan hebben we misschien wat meer dilemma’s, maar zal het plezier dat we uit het leven halen veel dieper en voedender zijn dan nu we zoveel belangrijke zaken grotendeels negeren.”

Christian Felber 

“Als wij over leiders denken en praten, kijken we automatisch omhoog: naar de top van de politiek en bedrijven. Ik zie veel meer in leiderschap in onszelf. De mensen die de moed hebben om te gaan met chaos en daar mooie dingen mee doen. Het nieuwe leiderschap is niet meer gebaseerd op ego. Hoe groter het ego, hoe groter het leiderschap, leek het. Daar wordt nu veel eerder doorheen geprikt, ook door gebruik van sociale media. Het nieuwe leiderschap is veel meer verbindend, veel meer gebaseerd op authenticiteit.”

Jan Rotmans

Hoogstnoodzakelijk, de wereldwijde demonstraties tegen racisme. Hartverwarmend, de demonstratie ten gunste van de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema. Taxichauffeur Ozan Kanik, bepaald geen linkse rakker, heeft met kroegvriend Kanik Jhagroe en mede initiatiefnemer Jesse Heeringa het voortouw genomen. Terwijl de burgemeester in de gemeenteraad onder vuur ligt, wordt buiten geklapt en gescandeerd: “We gaan nog niet naar huis, want Femke hoort hier thuis”. Gemeentelijk ambtenaar Cherida de Ziel betitelt haar gedrag bij de demonstratie als heldhaftig, vastberaden, barmhartig, de woorden uit het wapen van Amsterdam.
Ja, als je over iemand met integere bedoelingen een bak shit gooit, wat iets anders is dan opbouwende kritiek leveren, dan roep je het tegendeel ook op. Spandoeken van stoere zwarte en witte volkse mannen met ‘I Love Femke’. Wij mensen zijn geen robots. Emotionele, gevoelvolle  robots zijn bij mijn weten nog niet ontwikkeld. Je zou er misschien een programmering voor kunnen maken, inclusief gelaatsuitdrukking, maar niet gemakkelijk. Er wordt wel regelmatig gespeculeerd over de vraag of robots mensen geheel kunnen vervangen.
De Belgische hoogleraar computerwetenschappen en pionier Artificiële Intelligentie Luc Steels heeft een duidelijk antwoord op de vraag van journalist Jeroen Zuallaert of het menselijk brein geëvenaard kan worden. “Het is onmogelijk om de menselijke geest te evenaren”, zegt hij. (Voetnoot: ‘geest’ is wel iets anders dan ‘brein’ en voor de geest begrijp ik dit antwoord beter.) Die is veel te complex (hieronder citaat). In zijn ogen mag technologie nooit een doel op zich worden. Het is zaak om onze menselijke natuur te verdedigen, niet tegen de technologie, maar tegen onszelf. “Artistieke en sociale zelfontplooi- ing moet weer centraal komen te staan in ons leven.” Mooi, daar kunnen we wat mee.

Alledaagse Wijsheden 

“De menselijke geest is gewoon veel te complex. Wij wandelen rond, praten, kijken, ruiken, voelen, en daar leren we uit. Het is tot op vandaag een mysterie hoe wij dat allemaal kunnen. Pas door experimenten met AI zijn we beginnen in te zien wat voor complexe wezens wij zijn. Zelfs de simpelste beweging vergt enorme hoeveelheden coördinatie en informatieverwerking.”

“Het systeem zoekt naar patronen, maar pikt ook toevalligheden op die er niets mee te maken hebben. Het maakt geen onderscheid tussen correlatie en causaliteit. (...) We mogen nooit denken dat een computer slimmer is dan wij. Wij zijn in staat om in een handomdraai een context in te schatten. Dat kan een computer niet.” 

Luc Steels

Gevleugelde woorden van Emmanuel, uitgesproken via medium Jane Roberts: “Voor hen die in God geloven is geen verklaring nodig. Voor hen die niet in God geloven is geen verklaring mogelijk.” Willen we een ander toch iets ervan laten meevoelen, dan zoekt menigeen naar een nieuw woord ervoor, zoals Al-Wat-Is, Verbindende Energie, Universele Verbondenheid. Maar dat was volgens godsdienstfilosoof Martin Buber niet mogelijk, want dit meest beladen mensenwoord God is daardoor onvergankelijk en onontkoombaar.
We leven in een wereld waarin nepnieuws en factcheck de gewoonste digitale werkelijkheid zijn geworden. Nu is het altijd al een bekend menselijk trekje geweest om de wetenschappelijke onder- bouwing van je eigen overtuiging eerder als juist te ervaren, dan een tegengestelde onderbouwing. Denker des Vaderlands Daan Rovers stelde dat de wetenschappelijke methode secundair is, dienstbaar aan het standpunt dat al eerder is ingenomen.
Een dieper liggend fundament is het vertrouwen. Als de boodschapper dat vertrouwen weet op te wekken, zal de argumentatie eerder landen. Filosoof Coen Simon stelt in dit verband voor om het motto van Lenin om te draaien naar: Controleren is goed, vertrouwen is beter. Maar pas als dat vertrouwen redelijk zuiver is, niet vooral gebaseerd op ego en persoonlijke belangen, kun je diepere waarheden aanraken.
Ik merk wel dat het vertrouwen zich tijdens de eerste zinnen al kan aandienen. Zo kwam journalist en bedrijfskundige Jeroen Smit met de boute uitspraak dat de logica bijna dwingend is, dat we van een economie die gericht is op bezit gaan naar een economie waarin delen centraal staat. Natuurlijk! Hij vervolgt dat het ontwrichtend, pijnlijk is voordat het vernieuwend wordt. Maar we wennen er wel aan. Er zullen genoeg mensen zijn die dit met hetzelfde gemak afdoen als onzin. Maar dat de wereld ingrijpend kan veranderen, merken we momenteel aan den lijve.

Alledaagse Wijsheden

“Je hebt mensen die zeggen: zien is geloven. Ik zeg je dat geloven zien is.”

Neale Donald  Walsch

“Wat je in je hoofd weet, zal je niet steunen in crisismomenten. Vertrouwen is het gevolg van lichaamsbewustzijn, weten wat je op dat moment voelt.”

Marion Woodman

“Door te vertrouwen en optimistisch te zijn, voed je het veld van licht en mogelijkheden.”

Susan Smit

“It’s lonely at the top.” Een bekende uitdrukking waarop milieubioloog Robin Kimmerer reageert met de constatering dat wij mensen lijden aan eenzaamheid, omdat we niet meer leven in verwondering over de wereld om ons heen. Onderzoek in de natuur zal ook wel een grote dosis verwondering met zich meebrengen, tenminste als je daarvoor open staat. Even opportuun is de visie dat eenzaamheid niets met anderen te maken heeft, maar, zoals een vrouw vertelt: “Het gaat vooral over een gebrekkige verbondenheid met mezelf.”
Zowel verwondering, als verbinding met jezelf kan versterkt worden door je te verdiepen in de Tarot,
de betekenis van de kaarten en de symboliek erachter. De kaarten zelf zijn kunstwerkjes die al veel boodschappen overbrengen. In de loop van de tijd zijn er steeds weer nieuwe versies bijgekomen. Tarotlerares Maria Elshout vertelt over haar persoonlijke kaart ‘De Kluizenaar’. De man op de berg met lange cape bevindt zich misschien op eenzame hoogte, maar wordt gekenmerkt door duidelijkheid voor zichzelf.
Het is niet verwonderlijk dat Freud en met name ook Jung een grote invloed hebben gehad op de interpretatie van de kaarten. Door hun inbreng kwam de nadruk meer te liggen op iemands drijfveren en persoonlijkheid, vertelt chemicus en journalist Hanny Roskamp. Onderbewuste lagen worden geactiveerd, archetypes spelen een grote rol, zoals de magiër, de wijze, de heerser, de rebel. Niet voor niets wordt de tarot ook wel de ‘spiegel van de ziel’ genoemd.
Via de Tarot kun je ook je eigen reacties op de corona crisis, met de veranderende geboden, beter begrijpen. Wat dat betreft heeft de kluizenaar wel een voorsprong, meent Maria Elshout. Je meer richten op de binnenwereld, in plaats van opgaan in de buitenwereld, maakt het leven onder deze omstandigheden aantrekkelijker.

Alledaagse Wijsheden

“Oorspronkelijk werd de Tarot als een soort boek van wijsheid beschouwd. (...) De Tarot werd als hulp ter oriëntering op de onoverzienbare weg van de eigen bewustwording gebruikt. Pas veel later werd dit boek van wijsheid in een systeem van voorstellingen gegoten. De 78 kaarten van de Tarot zoals we die tegenwoordig kennen, kunnen als een symbolische landkaart worden opgevat, als wegwijzer en kilometerpaal op de weg van de innerlijke reis.”

Gerd Ziegler

“Met de kaarten kun je doorgronden wat er aan de hand is, inzichten vergaren en er beter
mee leren omgaan. Of je begrijpt wat je te doen staat. 
Als de tarotkaart ‘De Geliefden’ belangrijk voor jou is en het lukt je om je innerlijk compleet
te voelen, dan ga je niet langer relaties aan vanuit afhankelijkheid.”

Sylvia Verhoef

Arjen van Veelen schreef een paar jaar geleden dat hij een definitie van de geschiedenis van Amerika had ontdekt, namelijk: “Rijke witte mannen die niet-rijke witte mensen vertellen dat hun vijanden zwart en bruin zijn.” Waaraan hij toevoegde: “Dat is ook precies wat er misging in St. Louis.” Ik moest het nazoeken, ik had geen concreet  beeld meer van de aanleiding voor die rellen. De intens indringende beelden van het dooddrukken van George Floyd de afgelopen week zullen minder gemakkelijk vervagen. En hopelijk meer institutionele invloed hebben, wereldwijd.
Michael Persson wijt de problemen onder andere aan de achterstelling van zwarte inwoners op de huizenmarkt. Tot 1977 was officieel beleid, vastgelegd in huurcontracten, overheidsrichtlijnen en hypotheekrestricties, om zwarte Amerikanen uit witte buurten te weren. Geaccepteerde apartheid dus. Met als gevolg dat witte Amerikanen nu tien keer zoveel vermogen hebben dan zwarte Amerikanen. Ook op het gebied van de gezondheidzorg, werkgelegenheid, enz. liggen de verhoudingen scheef ten gunste van de witte bevolking.
Het idee dat geweld normaal is wordt volgens Nicki Tabor gevoed door jaren van beschaafd racisme We hoeven natuurlijk niet de oceaan over om dit soort verhalen te horen. Ook hier kennen we de achter- stelling die al vroeg begint bij het verschil in schooladvies. Het is niet zo vreemd dat Ruud Gullit honderd jaar vreedzame protesten tegen racisme die niets opleverden, beu is en aan revolutie denkt (waar hij zelf van schrikt). “Uit een revolutie  komt per definitie iets anders, een ander systeem, andere verhoudingen.”
Veteraanactievoerder Al Sharpton verwoordt de wanhoop krachtig: “We zijn het spuugzat om het spuugzet te zijn.” Wat George Floyd betreft, volgens oud schoolgenoot Ronald Mann was hij een rustige man, rapper, basketballer, footballer, tegen wie opgekeken werd. Geen vechterstype. “Hij zou hebben gewild dat zijn dood niet vergeefs zou zijn.” 

Alledaagse Ervaringen

“Ik voelde me altijd een gast in Nederland. Ik ben in Suriname geboren en kwam later naar Nederland. Er werd me geleerd om me op een bepaalde manier te gedragen.”

Edgar Davids 

“Ook hier is opstand onontkoombaar als steeds weer wordt gekozen voor repressie, in plaats van daadwerkelijk de achterliggende factoren van het probleem te bestrijden en daarin niet de politie, maar de zwarte gemeenschappen zelf leidend te laten zijn. Luister naar hen. Want opstand is de taal van de ongehoorden.”

Sylvana Simons

Domweg onwennig, ook wel ontroerend: het marktplein met volle terrassen. Zo snel kan een mens dus gewend raken aan een nieuw patroon van leegte. Eigenlijk wel geruststellend, dan kunnen er nog eens wat forse maatregelen genomen worden ten bate van klimaat en milieu. Alhoewel, het kon wel eens zo zijn dat ik het rustige marktplein meer gewaardeerd heb dan vele anderen.
Gewenning aan forse ingrepen betreffende de watervoorziening zou zeer welkom zijn. Waterleiding- bedrijf Vitens heeft alweer aan de bel getrokken over het watertekort. Ecoloog Natuurmonumenten Peter Voren drukt het plastisch uit: “De natuur is veerkrachtig, maar zelfs een elastiekje kun je niet blijven uitrekken.” Maatregelen zijn nodig.
Hoogleraar drinkwatertechniek Jan Peter van der Hoek signaleert dat we lang een overschot van water hebben gehad, dus geen noodzaak voelden om water op te slaan. Maar drie jaar droogte achtereen maakt de situatie zorgelijk. Plotseling is de vraag relevant hoe we slimmer met water kunnen omgaan. Nee, erg proactief zijn we niet. Eerst moet corona in ons land arriveren en dan gaan we aan de slag. Hetzelfde lijkt nu te gebeuren met het water. Landbouw, industrie én burgers moeten zich afvragen hoe we zelf slimmer met water kunnen omgaan.
Mij lijkt een inzichtgevende gedachteoefening om je de situatie voor te stellen dat iedere burger een afgemeten hoeveelheid water per dag krijgt. Is die op, dan stopt de toevoer voor die dag. Wat ga je anders doen? De WC zal wel niet in aanmerking komen voor vermindering, die wordt getuige een onderzoek onder de bevolking als de meest waardevolle uitvinding van de 20^e eeuw beschouwd. Tuin sproeien en zwembadje eruit? Veel minder lang en vaak douchen? Zelf de was en afwas doen? Handen veelvuldig wassen zal geen taboe worden, anders krijgen we problemen met het corona kamp.

Alledaagse Wetenswaardigheden 

We hebben de afgelopen drie jaar een ongezien neerslagtekort opgebouwd. Er is 360 millimeter regen minder dan normaal gevallen. Zelfs in een ideale situatie, met meer dan voldoende regen, hadden we onze achterstand van de laatste jaren pas in 2022 of zelfs 2023 ingehaald.

David Dehenauw (medewerker Belgische meteorologische dienst) 

“De huidige droogte kan de mogelijke hitte van de komende maanden in de hand werken. Als de ­bodem uitgedroogd is, gaat er geen warmte-energie meer op aan verdamping. Dat is wat we vorige zomer meegemaakt hebben, toen we de kaap van 40 graden Celsius gerond hebben.”

Jonas Van de Walle (klimaatonderzoeker universiteit Leuven)

Zo, Mark Rutte kan er weer even tegen, die staat behoorlijk in de plus op zijn complimentenlijstje. De New York Times komt bij monde van Thomas Erdbrink met een artikel vol lofuitingen naast enkele punten van kritiek. Rutte fietst naar zijn werk, weigert vergoeding voor gemaakte kosten, danst op festivals tussen anderen, leeft uiterst sober, etc. Kortom, hij is de verpersoonlijking van wat wij graag onze volksaard noemen: ‘doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’. En bovenal: hij is een geweldige polderaar.
Volgens neuroloog Gerhard Roth heeft iedereen complimenten nodig. (Een vreemd trekje van menige wetenschapper om een bepaalde visie op de hele mensheid te plakken). Geïnterviewd door Maris Hubschmid en Deike Diening vertelt hij dat zelfbeoordeling een van de moeilijkste dingen is, dus zou het haast onmenselijk zijn als je geen feedback nodig hebt. Zijn verklaringen zoekt hij in het brein en de stofjes die geproduceerd worden. Op en top neuropsychlogie.
Voor managers leuk om te weten (als het waar is...): Lof is duurzamer dan salarisverhoging, erkenning is de sleutel. Zonder die erkenning stappen mensen op of gaan ze minder presteren. Complimenten geven en vissen naar complimenten ziet Roth als twee kanten van dezelfde medaille. Je neemt dan zelfs op de koop toe dat het goedkope of misplaatste erkenning betreft.
Ik weet niet hoe oud Roth is, maar met het verstrijken der jaren kan de zelfbeoordeling een stuk gemakkelijker worden. Het inzicht groeit dat de afhankelijkheid van complimenten beperkend is, zelfwaardering vormt een stevigere basis. Maar dat past niet Roth’s visie. Op de vraag hoe een wereld zonder complimenten eruit zou zien, antwoordt hij: “Zonder lof stort de maatschappij ineen! Er zou een acuut verlies aan motivatie zijn. Relaties zouden niet meer worden aangeknoopt. De mensheid zou uitsterven.” 

Alledaagse Neuropsychologische Wetenswaardigheden

“Complimenten zijn het smeermiddel van de normale omgang. ‘Mooie sjaal heb je om’ betekent:
‘Ik doe je niets.’ Een soort niet-aanvalsverdrag.”

“Ik heb geleerd dat complimenten onder vrouwen gifpijlen kunnen zijn. ‘Wat een betoverende jurk’ betekent dan in werkelijkheid ‘je bent overdressed’.”

“Ik heb een turflijstje. Voor elk negatief streepje moet er een positief streepje zijn. Heeft mijn partner bijvoorbeeld iets stoms gedaan, dan heeft ze lekker gekookt. Tenslotte wordt er altijd onbewust berekenend gehandeld.”

Gerhard Roth

Hij oogt kwetsbaar, gepijnigd, maar met zachtheid in zijn ogen. Ik volg het gesprek dat Tijs van den Brink voor het tv programma ‘Adieu God’ heeft met psycholoog René Diekstra. Terwijl ik in het verleden zijn standpunten regelmatig niet deelde en bij dit gesprek daar ook weer op stuit, is zijn uitstraling zeer verzachtend voor het verschil van meningen. In die uitstraling lees ik ook een authentieke, niet ego-gerelateerde wens om ertoe te doen, iets voor mensen te betekenen.
Hij had een moeilijke tienertijd vanaf het moment dat hij als 11-jarige naar het seminarie werd gebracht om priester te worden. Hij was depressief, suïcidaal. Uiteindelijk heeft hij afstand genomen van het katholieke geloof en is een zoektocht begonnen langs alle religies, stromingen. Zijn conclusie: Alle hebben één en dezelfde missie. Ja, denk ik direct, dat is liefde versterken. Nee, dat noemde hij niet, de missie was een medicijn vinden tegen bestaansangst. Nu is ‘liefde versterken’ natuurlijk het enige werkende medicijn, dus so far, so good.
De bestaansangst verdeelt hij in vier componenten: 1) de sterfelijkheid van onszelf en van mensen waarvan we houden; 2) de vrijheid en daarmee de verantwoordelijkheid om ons leven zelf in te richten; 3) onze ultieme eenzaamheid, alleen geboren, alleen sterven; 4) het leven heeft uit zichzelf geen zin, die moeten we er zelf aan geven.
Ik begrijp ze alle vier voor mensen die zich niet verbonden voelen met het grotere geheel, het universum. Maar laat Diekstra die verbondenheid nu wel ervaren, als ik hem goed begrijp. Op de vraag of hij in God gelooft, is zijn antwoord dat het belangrijk is om iets in het universum vertrouwen te geven, uitgaande van de goede intenties van dat iets. Noem het de piloot: “I decide to trust the pilot!”

Alledaagse Wijsheden 

“Op het diepste punt van het dal is er nog maar één weg en dat is de weg omhoog.”

René Diekstra

“Het heelal verwart mij. Ik kan me niet voorstellen dat dit uurwerk wel bestaat en dat er geen uurwerkmaker zou zijn.”

Voltaire 

“Ik heb nog nooit iemand genezen verklaard die niet zijn religieuze instelling heeft hervonden.”

Carl Jung

“Wat als we de klimaatcrisis net zo serieus zouden nemen als de corona-uitbraak?” Deze retorische vraag komt van Carlijn Keijzer (1996). In haar artikel ‘Corona kan ons leren hoe we de klimaatcrisis moeten aanpakken’ legt ze haarfijn uit wat de gevaren zijn en wat er nodig is om nú te doen. Haar betoog is een goed voorbeeld van wat 18-25 jarigen (vorig blog) kunnen bijdragen. Maar hoe krijg je jongeren op posities waar ze wat in de melk te brokkelen hebben?
De Belgische cultuurhistoricus David van Reybrouck heeft een plan bedacht voor burgerinspraak in het algemeen. In gesprek met Pieter Jan Hagens vertelt hij erover. De lessen van de corona crisis kunnen gebruikt worden om burgers meer politiek zeggenschap te geven. Zijn uitgangspunt: “Mensen zijn als burgers slimmer dan als kiezers.” De laatste vliegen eens in de vier jaar gemakkelijker naar uiterst rechts of links.
Klimaatbeleid van bovenaf werkt niet, er is een dynamiek nodig van onderaf. Zijn methode: het burgerberaad. De Franse president Macron heeft zo’n burgerpanel over het klimaat al in werking gesteld. Van Reybroeck adviseert voor Nederland om 150 mensen voor zo’n beraad te selecteren. Diversiteit naar leeftijd, opleiding, enz. is wezenlijk. Breng de groep bijeen om mensen te laten informeren door experts.
Laat mensen daarna in groepjes van tien discussiëren over wat echt nodig is, met een gespreksleider om ervoor te zorgen dat iedereen aan het woord komt. In Frankrijk heeft het al goed gewerkt. Macron heeft meegedeeld dat de aanbevelingen zonder filter aan het parlement worden voorgelegd, in een referendum worden gegoten of meteen worden uitgevoerd. Hoopvol!
Deze methode zou natuurlijk ook exclusief gebruikt kunnen worden voor de groep 18-25jarigen. Voordeel daarbij is ook dat de jongeren niet ‘overschreeuwd’ worden door welbespraakte ouderen. 

Alledaagse Wijsheden 

“Als iemand jou een jaar geleden had verteld dat Nederlanders zich maandenlang vrijwillig in hun huizen zouden isoleren, dan had je diegene afgedaan als een doomsday-denker. (...) Zoals we nu maatregelen invoeren om de zorg niet te overbelasten, zo moeten we ook maatregelen nemen om het klimaat te ontzien én constant het effect daarvan evalueren. Doen we nu niets, dan zadelen we volgende generatie op met keuzes die nog veel moeilijker zijn dan de onze.”

Carlijn Keijzer

“Niemand kan voorspellen wanneer het water te hoog wordt. Is het over 300 jaar? Evengoed kan het over drie jaar zover zijn. En als de klimaatverandering doorzet, zal de kans alleen maar toenemen.”

Sjang Emons

Het is komisch hoeveel groepen en stukjesschrijvers deze coronatijd dé uitgelezen periode vinden om de samenleving naar eigen visie te veranderen. Ik doe daar ook graag aan mee. Maar als er nu één groep is waarvoor dat zeker geldt, betreft dat de jongeren. Ze waren er al veel langer mee bezig, maar het uitgelezen kenmerk van deze tijd is dat er beter naar ze geluisterd wordt. Rutte heeft de jongeren gisteren zelfs opgeroepen tot revolutie.
Voor het tv programma M is een groep vooraanstaande jongeren uitgenodigd. Ze komen bijzonder goed uit hun woorden. In het verleden even met Rutte op een zolderkamertje praten, inclusief foto voor de pers, haalt niet uit. Jongeren hebben geen of weinig politieke invloed. Het jongste lid van de Tweede Kamer is bijna 30 jaar. En als er niets gebeurt, verzwakt hun invloed verder, want de verhouding jongeren ­– ouderen loopt rap op in het nadeel van de jongeren.
De jongeren uitten waardevolle ideeën over studie ondersteuning, milieu en klimaat, verplichting tenminste één jongere (tussen de 18 en 25 jaar) bij de eerste tien op de lijst van politieke partijen. Het is mooi dat Rutte nu krachttermen gebruikt als ‘revolutie’, maar heel terecht merken ze op dat de bal dan wel bij de jongeren wordt gelegd, terwijl het om samenwerking van ouderen en jongeren gaat op deze terreinen.
Ik hoop van harte dat de coronacrisis dit mogelijk maakt. Het feit dat Nederlandse pubers er relatief erg goed vanaf komen bij internationaal vergelijkend onderzoek (“Nederlandse jongeren zijn de zondags- kinderen van Europa”) doet daar niet aan af. Het is wellicht juist een een extra goede basis om samenwerking en veranderingen te bewerkstelligen. Aan het onderzoek hebben 45 Europese landen meegedaan, de uikomsten worden aanstaande dinsdag gepresenteerd.

Alledaagse Onderzoeksuitkomsten

“Nederlandse jongeren blijken ook relatief tevreden over hun leven, hebben minder psychische klachten, pesten elkaar weinig, en problematisch gebruik van sociale media is in Nederland erg laag. (...)  Het leven van Nederlandse jongeren is overigens niet alleen maar rozengeur en maneschijn. In de periode tussen 2013 en 2017 is de druk die zij ervaren door schoolwerk sterk gestegen.”

Joris Westerveld 

“Hoewel de data voor dit rapport in 2017 verzameld zijn, geven de resultaten ook een indicatie hoe het jongeren vergaat tijdens de coronacrisis. We mogen verwachten dat Nederlandse jongeren goed toegerust zijn om zo lang met hun ouders thuis te zitten: nergens in Europa geven jongeren aan zo goed met hun ouders overweg te kunnen. Ook een lager percentage emotionele problemen geeft ze een goede uitgangspositie voor deze crisis.”

Gonneke Stevens

“Waarschijnlijk brengt de Nederlandse jeugd veel tijd door met hun ouders doordat Nederland koploper is in het aantal parttime werkende vaders en moeders. Er is veel kritiek op deze parttime cultuur, maar zo’n onderzoek laat zien hoe goed dat uitpakt voor jongeren en het contact met hun ouders.”

Erik Jan de Wilde

Het lichaam is geen slagveld, stelt bioloog en politiek filosoof Inge Mutsears. Daar ben ik het roerend mee eens, speciaal in tijden dat de corona oorlogsmetaforen je om de oren vliegen. Er komen berichten van het front (ziekenhuizen), het vaccin als wapen in de strijd, zelfs regeringsleiders spreken onverschrokken over onze vijand, het virus. En dat terwijl de ingeburgerde ‘strijd tegen kanker’ al op zoveel weerstand is gestuit, zeker ook onder artsen. Maar ja, zo proberen we nu eenmaal onze bereidwilligheid om vrijheden af te staan te vergroten
Een vijand heeft de intentie je kwaad te berokkenen. Nu kunnen we gerust aannemen dat een virus die intentie niet heeft, hij is gewoon een onderdeel van het lichaam. Journalist Lynn Berger laat in haar artikel ‘Hoe metaforen ons denken bepalen’ de Britse hoogleraar Elena Semino aan het woord. Al zo’n twee eeuwen vergelijken artsen, filosofen, wijzelf ons lichaam met een machine (brein ­–­ computer; hart ­– pomp; mens – batterij om op te laden). Ja, dat zegt wat over de maatschappij, begrippen als emotie, welzijn, contemplatie, meditatie vallen daarbij weg.
Een voor de hand liggende onderzoeksuitkomst is dat mensen verschillend reageren op bepaalde metaforen. Vandaar dat er behoefte is aan een metaforenmenu. De natuur, het bos, de bloemen, bieden in het algemeen als metafoor meer plaats voor de innerlijks wereld. Semino pleit voor iets met balans op de menukaart, bijvoorbeeld met de weegschaal. Weliswaar ook een machine, maar het gaat erbij meer om de balans en minder om beweging, doelmatigheid of productiviteit. Hoe dan ook, het is goed om met metaforen te spelen, maar bedenk wel wat de impact op mens en cultuur kan zijn.

Alledaagse Wijsheden 

“Ook tijdens de coronacrisis hebben we elkaar allemaal nodig. Verpleegkundigen, immigranten, buschauffeurs, wetenschappers, supermarktmedewerkers en ga zo maar door. Niemand van hen staat in de frontlinie. Die oorlogstaal versterkt het gevoel van apocalyptische dreiging. Daarmee doen we onze werkelijkheidszin en onze menselijkheid geweld aan. Als we niet oppassen leidt precies díe angst tot wat politiek filosoof Roberto Esposito een ware maatschappelijke auto-immuuncrisis noemt: nog meer controle, minder vrijheid, een angstige samenleving en gebrek aan solidariteit. Dat is funest voor een open en vrije samenleving, en dat in het jaar waarin we 75 jaar vrijheid vieren.”

Inge Mutsears

“Ik zie ook om me heen dat juist deze lockdown tijd veel initiatieven voor een betere, meer duurzame wereld heeft losgemaakt. We hebben ervaren hoe bedreigend de natuur kan zijn als deze door ons uit het evenwicht wordt gebracht. We zullen ons gedrag moeten veranderen: minder willen 'hebben' en meer willen 'zijn'.”

Joke Hermsen

“Fijne dag nog”, de standaarduitdrukking waarmee winkelpersoneel afscheid neemt. Het is een warm bedoelde beleefdheidsfrase, dat weet iedereen. Maar wat als je, hevig in de rouw, dat steeds moet horen. Dat zal wellicht wel wat schuren. Journalist Lisette Thooft schonk uitgebreid aandacht aan het verschijnsel rouw en liet daarbij ook andere rouwdeskundigen aan het woord.
Predikant Jean-Jacques Surmond zei treffend: “Rouw is liefde die zijn adres is kwijtgeraakt.” Je bent iets dierbaars of een dierbare kwijtgeraakt, het gemis staat dan centraal. Een uitspraak van therapeut Riet Fiddelaers sluit daarbij aan: “Je hebt al die liefde nog in je en je weet niet waar je ermee naartoe moet.” Ja, zo kan gemis voelen. Maar de kern is dat die liefde in je huist, zij hoeft nergens specifiek naartoe. Dat brengt ondanks de pijn verzachting in jezelf, in de wereld.
Psycholoog Manu Kierse schreef het boek ‘Helpen bij verlies en verdriet’. Daarin staan twee lijstjes van wat je beter niet kunt zeggenen tegen iemand in de rouw en wat je beter wel kunt doen. Voorbeelden van het eerste, zeg niet: ‘Zet het uit je hoofd’; ‘Je komt er wel overheen’; ‘Je kunt eruit leren.’ Troost biedend gedrag uit het tweede lijstje: ‘Blijf luisteren, maar dwing niet om te praten’; ‘Stel vragen, wat voor iemand was het, wat herinnert de rouwende zich het best?’
Nuttig wel, maar geef rouwenden het advies zo min mogelijk te oordelen over gedrag van anderen. Als een bekende onbeholpen dingen zegt, dan is dat wel authentiek. Maar als een stoere vriend(in) met een uit het hoofd geleerde gevoelige vraag komt, voelt dat onecht. De kunst is om het gedrag bij de ander te laten, om jezelf te behoeden voor extra kwetsingen. Daarmee bewaak je ook de liefde in jezelf.

Alledaagse Wijsheden 

”Wat je mannen veel ziet doen, uit onmacht: met hard werken, veel seks, drugs of sporten te zorgen dat ze niet hoeven te voelen, dat ze hun gevoelens de baas zijn. (...) Wat mannen van vrouwen kunnen leren, is woorden geven aan de innerlijke wereld. En vrouwen kunnen van mannen leren om minder te praten en meer in beweging te komen en dingen te gaan doen. Daar wordt de angst ook minder van – het lijf in beweging zetten. Beide zijn nodig.”

Wim van Lent – rouwbegeleider 

“Het lijkt wel of pijn die je echt toelaat in je hart stukjes van je ego oplost. Dwars door de pijn heen kun je in een laag van vrede zakken, van acceptatie van het leven zoals het is, inclusief de pijn.”

Lisette Thooft – schrijfster en coach

“De kunst van het rouwen is ook dat je je kunt onthechten van de dode om weer in het leven te komen.”

Mariska van Veenen – counseler en theatermaker

Tijdens mij wandeling hoor ik enthousiast gezang: ‘Lang zal zij leven...’ Ik zie een groep veertigers
met grote bos bloemen die twee meter van elkaar een oudere dame toezingen. Je wordt er vrolijk van. Maar ik moest ook denken aan de ervaring van journalist Wilma de Rek die met anderen een 92-jarige toezong en dat opeens wreed vond, want van deze eenzame man was het lichaam al behoorlijk versleten. ‘Er is er een jarig...’ bood ook geen soelaas, want voor je het weet, stuit je op ‘Hij leve lang hoera, hoera’.
Die verjaardagsliederen tonen helder wat in onze cultuur grote waarde heeft: hoe langer leven hoe beter. Goed, fijn, tevreden, leerzaam leven zouden de angst voor de dood minder onderstrepen. De gezondheidszorg zou kunnen vermenselijken als dat lange leven niet zo centraal staat. Ooit zongen we: ‘Ze leven hoog, ze leve hoog (...) ja hoog, ja hoog, ....’, maar dat is met de secularisatie uit de mode geraakt. Want ‘hoog leven’ stond voor de hemel, dus als je je goed gedraagt mag je op aarde dichtbij God vertoeven.
Wat de gezondheidszorg ook zou verlichten is als we meer durven te vertrouwen op de helende krachten van het lichaam. De Rek sprak met verpleeghuisarts Bert Keizer. Hij constateerde dat de coronacrisis een vergrootglas legt op zinloze zorg. Het aantal acute, niet corona-gerelateerde medische verrichtingen daalde de afgelopen weken significant. (zie citaat hieronder)
Een belangrijk terrein dus, dat zeker in aanmerking komt voor ‘omwaardering’. Journalist Aukje van Roessel zocht naar een vertaling voor het woord Umwurtung, vond die niet en heeft er omwaarderen van gemaakt. Op velerlei terrein draaien onze waarden om, zoals ten aanzien van handen geven, gezichtsbedekking, decentralisatie, reizen. Vechten voor lang leven vraagt ook om omwaardering.

Alledaagse Wijsheden 

“Wat is er gebeurd met al die mensen die behandeld hadden moeten worden? Zijn ze thuis dood neergevallen? Waarschijnlijk niet. Weet je dat het sterftecijfer altijd daalt als artsen hun activiteiten staken? In epidemiologisch opzicht is dit een heel spannende tijd, en niet alleen vanwege corona. Er was even geen tijd voor allerlei ingrepen en de vraag is hoe erg dat is; niet zo erg, denk ik.”

Bert Keizer

“In zijn boek prijst filosoof David Klein de zegeningen van de oude dag, een levensfase waarin je kunt stoppen met zwalken en eindelijk ‘in veilige haven’ bent. Althans, zolang je die levensfase niet verpest met krampachtig jong doen - of met ellendige ingrepen.”

Wilma de Rek 

Nu moet ik toch (via Blendle) in de New York Times lezen dat het Belgisch-Nederlandse Baarle-Hertog-Nasseau wel in een heel wonderlijke situatie is geraakt door het coronavirus. Als schoolkind vond ik het al eigenaardig dat beide landen deze lastige vermenging binnen Nederlands grondgebied niet hebben opgelost. Gewoon het hele Baarle-gebied voor Nederland en een stukje Nederland bij de grens voor België. Het leek me iets dat volwassenen even moesten kunnen fiksen. Maar nee, zo gemakkelijk lag dat niet.
“In a Town Split by a Border, Virus Rules Vary From Door to Door’ kopt de krant met een artikel van Thomas Erdbrink. De foto’s bij het artikel maken de absurditeit goed zichtbaar. Op de stoep in de winkelstraat is een aantal tegels, die een lijn vormen, voorzien van een +  Aan de ene kant staat een B, aan de andere kant NL. De lijn eindigt in het midden van een voordeur. Bij NL loopt een vrouw de Etos uit, bij de naastliggende B winkel is de deur gesloten en stilte alom.
Erdbrink noemt het ‘one of the world’s most complex border towns’. De sterk verschillende corona aanpak van beide landen maakt de situatie hoogst ingewikkeld. De regels verschillen van straat tot straat, Belgen zien binnenshuis hoe Nederlanders van winkel naar winkel lgaan. De knoop wordt nu wat ontward, geleidelijk mogen de Belgen meer. Mij toont het op extreme wijze aan dat grenzen in Europa uit de tijd zijn.
Medisch historicus Frank Snowden, geïnteviewd door Veronika Hackenbroch, verwoordt met kracht dat we op een kruispunt staan. Als we permanent terugvallen in nationalisme, verliezen we de kans om echt iets te veranderen. Mensen moeten stoppen met het uitbreiden van hun leefruimte. “Milieubescherming en gezondheidsbescherming moeten hand in hand gaan. Dat is onmogelijk als we in natiestaten denken; grenzen houden virussen niet tegen.” 

Alledaagse Wijsheden

“Hackenbroch: Professor Snowden, u waarschuwde jaren geleden dat Sars, vogelgriep en varkens- griep slechts de voorbode waren van iets groters, een ernstige pandemie. Dacht u destijds al aan een ziekteverwekker als Sars-CoV-2?”
“Snowden: O ja, absoluut. En ik was zeker niet de enige die een pandemie met een dergelijk longvirus zag aankomen. Virologen en epidemiologen over de hele wereld hebben keer op keer gewaarschuwd. Ik vraag me echt af: hoe blind kun je zijn? Als Donald Trump nu vraagt ​​‘Wie had dit kunnen weten?’ is mijn antwoord: ‘Iedereen!” 

“Hackenbroch: In tegenstelling tot de gevolgen van klimaatverandering, kan het coronavirus niet worden genegeerd...”
“Snowden: Dat is zo, misschien helpt het dat we allemaal direct worden getroffen door deze pandemie. Is dat niet de essentie van de Griekse tragedie, dat mensen alleen leren door te lijden?”

De economische krimp wordt dit jaar zeven procent, maar opgelucht voegt de verslaggever daaraan toe dat er volgend jaar een economische groei van zes procent zal zijn. Snel terug naar het oude systeem. De schrik slaat je om het hart. Hadden de corona maatregelen ingrijpender moeten zijn, opdat het besef dat het oude systeem de medeveroorzaker is van de problemen dieper kon doordringen? De krachtig verwoorde visie van de Franse auteur Jean Marc Gancille doet me goed.
“Hoe groter de verleiding, hoe makkelijker we erin trappen.” Dat begint goed, deze ingekorte vertaling (Astrid Helstone) van enkele hoofdstukken uit zijn boek ‘Ne plus se mentir’ oftewel ‘Stop met liegen tegen jezelf’. Hij ageert heftig tegen begrippen als ‘groene groei’ en ‘duurzame ontwikkeling’, waarmee gesuggereerd wordt dat economische groei kan samengaan met ecologische verduurzaming. Broeikas- uitstoot drastisch verminderen en vasthouden aan economische groei is als een vuurtje doven door er olie op te gooien.
Vanuit het gezichtspunt van de natuurkunde is broeikaseffecten fors reduceren zonder onze energie- consumptie afdoende te verlagen ‘volstrekt idioot’. Toch hebben we ons dat laten wijsmaken. Waar zou de redding vandaan moeten komen? Technologische vooruitgang! Een hardnekkig fabeltje. En waarom willen we deze onzin geloven? Daar zit volgens Gancille een oud trucje achter: het ego strelen door de menselijke begaafdheid te roemen. High-techs die alles regelen zwepen de hoge verwachtingen verder op.
De werkelijkheid vindt Gancille onheilspellend. Want voor die high-techs heb je een enorme hoeveelheid vreselijk vervuilende producten nodig, die allemaal uit zeldzame metalen bestaan. Nee, Gancille is op papier geen vrolijkerd (zie ook citaat hieronder). Maar mensen en overheden hardhandig wakker schudden is uiterst zinvol. Hoe vaker, hoe beter! 

Alledaagse Wijsheden

“De Club van Rome voorspelde begin jaren zeventig al dat, als we in de westerse maatschappij in hetzelfde tempo bleven consumeren, de rek er binnen honderd jaar uit zou zijn, met alle gevolgen van dien. Hoewel ons steeds werd aangepraat dat groei het allerbelangrijkste was, was ik er altijd van overtuigd dat al die groei ook zijn prijs heeft. Natuurlijk is deze corona crisis een heel bijzondere prijs die we moeten betalen voor onze spilziekte en onnadenkendheid.”

Hedy d’Ancona

“Diep in ons hart weten we dat het inmiddels absoluut noodzakelijk is dat we onszelf beperkingen opleggen. Dat we zo maximaal, radicaal en krachtig mogelijk moeten ingrijpen. Maar in welke richting we ook kijken, alles wijst erop dat er geen enkele radicale maatregel zal worden genomen.  We zijn er ijzersterk in geworden om de oorzaken steeds weer ergens anders te leggen en onze verantwoordelijkheden af te schuiven op de rijken, de armen, ‘rechts’, ‘links’, de Chinezen en het kapitalisme. En ondertussen gaat de bewoonbaarheid van de aarde steeds verder achteruit,  stort de mensheid in. We kunnen geen kant meer op.”

Jean Marc Gancille

(vervolg)

Deze uitgangspunten zijn ook te koppelen aan de levenshouding die de Romeinse schrijver en stoïcijns filosoof Seneca (± 4 v. Chr.­–65 na Chr.) propageerde. Een belangrijke rol in zijn werk speelt de individuele autonomie, de innerlijke vrijheid. Hij past de overgeleverde stoïsche filosofie toe op de praktijk van het leven. Volgens hem zijn geneesmiddelen voor de ziel allang uitgevonden, ‘het is aan ons om te bepalen hoe ze toe te passen en wanneer.’
Seneca: “Een van die geneesmiddelen is het je niet laten leiden door emoties; een mens moet de vrijheid behouden om zelf (dat wil zeggen zijn rede) te kunnen beslissen wat hij doet. Hiertoe draagt ook bij zich niet te laten leiden door wat anderen van ons vinden. Verder hoort hier het loskomen van de angst voor de dood bij. Men kan alleen goed met het leven omgaan als men niet bang is het te verliezen.”
Alsof hij het over een pandamie heeft, geeft hij moeder natuur een compliment, omdat zij ons bij de geboorte heeft uitgerust met een middel om rampem en tegenspoed te verzachten: gewenning. (Filosofie Magazine, selectie uit het boek ‘Innerlijke rust’ van Seneca) Hoe erg het ook is, we raken er vertrouwd mee. Niet echt strokend met zijn ideeën over individuele autonomie is zijn uitspraak dat alle leven slavernij is. In zijn ogen kun je het beste erin berusten en zo min mogelijk klagen. “Kijk naar de goede kanten ervan en grijp die vast. Iets kan nog zo verschrikkelijk zijn, wie het hoofd koel houdt vindt iets van troost.”
Onvrede mag er zijn. Troost ervaar je als je vrede hebt met je onvrede, vrede met jezelf en daardoor innerlijke vrede ervaart (vrij naar Willem Glaudemans).

Alledaagse Wijsheden 

“Als het fortuin je toelacht, hoed je voor arrogantie; als het zich van je afwendt, hoed je voor moedeloosheid.” 

Periander  (635-585 v. Chr.)

“Gelukkiger de man die maar bij één persoon in het krijt staat, iemand tegen wie hij heel makkelijk ‘nee’ kan zeggen. Zichzelf. Maar zo'n innerlijke kracht hebben wij niet. Daarom moeten wij ons kapitaal en bezit in ieder geval beperken. Dan zijn we minder kwetsbaar voor de klappen van Fortuna.”

Seneca

In praatprogramma M wordt aandacht besteed aan de onzekerheid, frustraties en stress waarmee de corona crisistijd gepaard gaat. Terecht, medici, virologen en biologen krijgen wel erg vaak een podium en gedagswetenschappers komen nauwelijks aan bod. Terwijl met het vorderen van de lockdown tijd de gevolgen op psychisch en mentaal welbevinden groot kunnen zijn. Daartoe zijn voor het programma drie psychologen uitgenodigd.
Ja, uitzichtloosheid is van invloed op onze mentale gezondheid, stellen de deskundigen vast. Mensen zijn angstig en bezorgd over de toekomst, de kindertelefoon staat roodgloeiend. De helft van de bevolking heeft er veel moeite mee, mensen zijn eenzaam, gefrustreerd, somber. Prikkelbaarheid, concentratieproblemen, chronische stress zijn de gevolgen.
Goed, dit gezegd hebbende verwacht je wat suggesties voor een remedie. Niets daarover. De nadruk werd wel gelegd op het belang dat iedereen zich gehoord voelt. Maar dat is slechts een eerste stap om daarna met een discussie over het mogelijke nut van ‘innerlijke mondkapjes’ te komen. Over een zoektocht naar een ‘innerlijk vaccin’ werd niet gesproken.
Er zijn wel onderzoeken op dit gebied. Zo verhalen Saskia Decorte en Otje van der Lelij over de invloed van frustatietolerantie. Psychotherapeut Albert Ellis, grondlegger van de Rationele Emotieve Therapie (RET), ging ervan uit dat niet de situatie zelf, maar onze gedachten over die situatie stress en frustratie veroorzaken. De gevolgen van een lage frustratietolerantie kunnen geklaag, uitstelgedrag, kort lontje, woede, agressie zijn.
Filosoof en psycholoog Neil Harrington geeft met zijn Rationeel Emotieve Gedragstherapie (REGT) een aanzet voor een geneesmiddel. Je spoort je irrationele gedachten op, bijvoorbeeld ‘Het leven moet makkelijk zijn’ en vervangt deze door gedachten die bij de feitelijke werkelijkheid passen. Zo kun je het bijbehorend gedrag doorbreken. De focus verschuift naar ‘wat leer ik hiervan?’ en ‘hoe maak ik het beste van deze situatie?’  — Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden 

“Wat mensen in verwarring brengt en verontrust, zijn niet de dingen zelf, maar hun meningen en fantasieën over die dingen.”

Epictetus

“Het gaat om de waarden die je als institutie wilt nastreven. Net als mensen hebben instituties ingesleten patronen waar vaak weinig bij wordt stilgestaan. Een crisis kan dwingen tot het doorbreken van routineuze processen en het ter discussie stellen van onbevraagde veronder- stellingen.”

Julian Manley 

“Als je beseft dat alles verandert, is er niets dat je vast wilt houden.”

Lao Tse

Dat bevreemdt mij niets, dat vrouwen het als leider van een land beter doen dan mannen. Journalisten Maral Noshad Sharifi en Maartje Somers hebben dat gedestilleerd uit verschillende verhalen in de media. Zo wordt het krachtige testbeleid van Angela Merkel geprezen, Jacinda Arkel liet twintig procent van haar eigen salaris en dat van haar regering afhalen, en de Noorse premier Erna Solberg hield een speciale persconferentie voor kinderen. De landen die het virus goed lijken in te dammen worden geleid door vrouwen.
Zo’n pandamie vraag om krachtig en besluitvaardig leiderschap, gecombineerd met een sterk inlevings- vermogen en een dienstbare opstelling. Vrouwen die de top bereiken hebben die combinatie eerder dan mannen die nog langs de verouderde masculiene manier op zo’n plaats veroverden. Eerder schreef ik al over Triple A leiderschap (15/6/’14): Authentiek, Androgyn, Altruïstisch. Bij verhalen over bijvoorbeeld de Duitse en Nieuw-Zeelandse pemiers spat dit ervan af.
Terecht merken de journalisten op dat er ook genoeg mannen zijn die een inclusief beleid voeren. Neem de Canadees Justin Trudeau die ziek thuis een zichtbare rol speelt in de corona crisis. Dat mannen ook met zeer goede vernieuwingen richting Triple A kunnen komen bewijst onze wereldwijd bekende land- genoot Jos de Blok. Getergd door een overmaat aan managers in de zorg richtte hij Buurtzorg op en schoof het hele begrip leider aan de kant. Alle zorgmedewerker zijn voor hun werk hun eigen leider in plattere organisaties met zelfsturende teams van  zo’n tien personen.
Maar zover zijn we op hoog niveau nog niet. Ronduit somber is econoom en leiderschap onderzoeker Manfred Kets de Vries. Aan Maartje Laterveer vertelt hij dat de wereld kapot gaat aan ‘boosaardig narcisme’. Dit alles wetende moeten we toch met vereende krachten meer Triple A vrouwen boven het maaiveld uittrekken. 

Alledaagse Wijsheden 

“Er is een bepaald type man dat als leider dominant is: een man die wil winnen, die het heerlijk vindt om wedstrijdjes te doen. (...) Een man die altijd in control wil zijn. Die niet twijfelt, want dit type man denkt dat leiderschap hetzelfde is als geen twijfel tonen. Wat we nodig hebben is leider- schap dat ook kwetsbaarheid durft te tonen.' ”

Jeroen Smit 

“Laat managers niet te veel te vertellen hebben, want ze halen de kracht weg bij mensen die het echte werk doen. (...) Leiderschap betekent: op het moment dat het nodig is de verantwoordelijk- heid nemen om datgene te doen wat het meest wijs is. Leiderschap is een terminale patiënt helpen te herenigen met zijn kinderen met wie hij ruzie heeft.”

Jos de Blok

Bioloog Midas Dekkers antwoordt op de vraag van Diederik van den Abeele hoe hij tegen de pandamie aankijkt beslist origineel. Hij ziet dat simpel als gevolg van de manier waarop Moeder Natuur haar huishouden bestiert. Waar te veel mensen worden geboren, moeten genoeg mensen sterven. Mooi verwoord, Moeder Natuur vindt dat de groep ouderen teveel van de aarde vraagt, zij kan dat niet meer aan. Dus dan maar een virus erop af.
Maar nee, dat is niet zijn zienswijze, de conclusie die Dekkers eraan verbindt, is opmerkelijk. Niet het eindeloos in leven houden van ouderen stelt hij aan de kaak, maar het asociale gedrag van mensen die nog kinderen maken. Het meest krachtige medicijn tegen de virus bestaat volgens hem al zestig, namelijk De Pil. Er zou een degelijke bevolkingspolitiek moeten komen. En vooral die in zijn ogen milieuonvriendelijke ouders niet feliciteren met de komst van een baby.
Niets over de scheefgroei in de samenleving en de vele ouderen die door relatief kleine generaties jongeren verzorgd moeten worden. Dat is tijdelijk, kun je zeggen, een eeuw verder is dat opgelost. Maar Moeder Natuur, waar Dekkers zo’n goede band mee heeft, verwijst met dit virus juist niet naar
de jongeren, maar naar ouderen. Natuurlijk is een mate van geboortebeperking belangrijk, maar de bevolkingsopbouw is dat in hoge mate ook. Op allerlei gebied dreigt de huidige scheve opbouw al danig uit de hand te lopen, onvoldoende arbeidskracht.
Ik moet denken aan een uitspraak van Kahlil Gibran: “Kom niet aan met wijsheid die niet huilt, filosofie die niet lacht en grootsheid die niet buigt voor kinderen.” Laten buigen voor kinderen, voor jonge generaties in brede zin en vooral ook meer voor ze doen.

Alledaagse Wijsheden

“Het is een vraag die nu heel snel op ons afkomt: waar hechten we het meeste belang aan? Aan de ouderen of de jongeren? Vergis je niet, hoe meer we in deze crisis voor de ouderen doen, hoe moeilijker het op de lange termijn voor de jongeren wordt. Dit gaat ten koste van opleidingen, van banen en van God mag weten wat voor jongeren. Daar maak ik me zorgen over, niet over mezelf.”

Job Cohen

“What we are doing to the forests of the world is but a mirror reflection of what we are doing to ourselves.”

Mahatma Ghandi

Het corona virus is een ramp die de mensheid over zichzelf heeft uitgeroepen. Dit is kort samengevat de mening van de wereldberoemde biologe, antropologe en chimpasee onderzoekster Jane Goodall. In gesprek met Twan Huys voor Buitenhof tv licht deze sterke mid-tachtiger vanuit haar huis in Engeland haar standpunt toe. Mensen zijn verantwoordelijk voor deze chaos, alles is met elkaar verbonden, klimaat, natuur, álles. Nu moeten we leren van deze pandamie. "Nature saying: hé people, wake up, you can't do this. I'm stronger than you are, in the end."
Een bekend geluid, maar uit de mond van deze krachtige en tegelijkertijd olijk ogende vrouw gaat het meer leven. Ze hoopt dat we een nieuwe weg inslaan en ons begeven naar een meer rationele levens- wijze. Daarbij gaat het vooral om minder te consumeren en de armoede in de wereld terug te dringen. Bovenal is het belangrijk dat we elkaar, de natuur en de dieren respecteren. 
Ze voegt daaraan toe dat ze alleen maar kan hopen en bidden dat zoiets als een virus in de hoofden van politici, die niet lijken te luisteren naar deze boodschap, binnendringt en ze op andere gedachten brengt Om verandering te bewerkstelligen is het nodig om eerst te luisteren en dan de dialoog te starten met mensen die dingen doen waarvan jij denkt dat ze niet goed zijn. 
En iedereen wil ze eraan herinneren dat je altijd, waar je ook woont, iets kan doen ‘to make the world 
a better place’. Is ze zelf bang voor het virus? ‘Totaal niet’, is haar spontane reactie. Ze heeft al veel rampen van dichtbij meegemaakt en alles overleefd. Waaraan ze met een ontspannen glimlach toevoegt, ‘...en áls ik doodga — bye, bye Jane.’

Alledaagse Wijsheden 

“De Aarde heeft ons niet nodig, wij hebben háár nodig.”

Leonardo Boff 

“Deze uren van eenzaamheid en meditatie zijn de enige van de dag waarin ik, zonder te worden afgeleid en zonder te worden gehinderd, volkomen mijzelf van mijzelf ben, en waarin ik werkelijk kan zeggen dat ik ben wat de natuur heeft gewild.”                    

Jean-Jacques Roussaeu

“There is still so much in the world worth fighting for. So much that is beautifull, so many wonderful people working to reverse the harm, to help alleviate the suffering. And so many young people dedicated to making this a better world. All conspiring to inspire us and to give us hope that it is not too late to turn things around, if we all do our part.”

Jane Goodall (2018)

(vervolg)

Als je de aardse wetten niet kent en wel het verkeer ingaat, is dat levensgevaarlijk. Voor die onwetend- heid ten aanzien van de geestelijke wereld geldt dat ook. We zijn er dus niet schuldig aan, wel verantwoordelijk voor. De corona crisis is geen straf, het is eigenlijk een bewustzijnscrisis. Zij helpt bij de noodzakelijke versnelde groei naar hartsbewustzijn. Naar de balans in het midden, liefde, aandacht, betrokkenheid zijn kwaliteiten van het hart.
Het hoofd is bedoeld om dingen op orde te krijgen, te analyseren, maar nu heeft het alle macht gekregen. Verhaar vind het veelzeggend dat we nu ingekapseld zijn, bewust thuis blijven. Het is als een rups die vrije vlinder wordt. We hoeven er niet te angstig over te worden, want het is een natuurlijk proces dat gesteund wordt door helende krachten.
Balinese journalist Putu Fajar Arcana: “Laten we niet vergeten dat de natuur altijd op zoek is naar evenwicht.” In de Balinese traditie wordt dit dodelijke virus beschouwd als een poging van het univer- sum om een nieuw evenwicht te vinden en daarna herboren te worden, versterkt met een nieuwe ‘ziel’. In Westerse termen windt hoogleraar economie Dirk Bezemer er ook geen doekjes om: “Vervuiling, uitbuiting, schulden, ongelijkheid, welvaartsziekten, massatoerisme – het zijn de grote problemen van onze tijd. Ze worden allemaal in één klap blootgelegd door Covid-19. Kijk: dit gebeurt er als je de zaken zo inricht.” Gevolgd door aanbevelingen (citaat hieronder).
Dat de virus nu al het hartsbewustzijn heeft versterkt, blijkt wel uit de vele sociale initiatieven. Ook jongeren geven daarvan blijk. Als de opsluiting nog wat langer duurt, krijgt de transformatie meer
kans en kan dit toegenomen hartsbewustzijn zich nestelen. Wat absoluut noodzakelijk is om nieuwe uitbarstingen te voorkomen.

Alledaagse Wijsheden

“Als we voorbijgaan aan de wereldwijde paniek en ons best doen om de covid-19-epidemie rustig te evalueren, zullen we ontdekken dat er sprake is van pure magie. Alsof de natuur een mysterieuze kracht in zich herbergt die voorkomt dat de mens zich door alle technologische wonderen laat overspoelen. De covid-19-epidemie is een keerpunt. Ze stelt het universum in de gelegenheid zijn eigen deeltjes te reorganiseren om na miljoenen jaren misbruik nieuwe deeltjes te laten ontstaan.”

Putu Fajar Arcana

“Steun geen bedrijven die gezondheid en milieu ondermijnen, of die een financiële casino in de lucht houden. Geef de rest liquiditeit op voorwaarde van verduurzaming en schuldherstructurering. Laat aandeelhouders en schuldeisers meebetalen. Bescherm de lonen. Houd een beperkte vorm van basisinkomen vast. Organiseer een sociale verzekering voor zzp’ers. Verander het belastingsysteem: progressiever en met meer kapitaalbelasting. Er is genoeg om mee te beginnen. De schok van dit virus hebben we van onze levensdagen nog niet meegemaakt, en daarom moeten we de analyse van dr. Covid de rest van ons leven voor ogen houden. We moeten koersen op scenario’s buiten de doorgetrokken lijntjes. Die zijn op langere termijn wel degelijk haalbaar.”

Dirk Bezemer

(vervolg)

“Geloof het niet wat ik zeg, want iets is pas waar als jouw hart het als waarheid herkent.” Aan het woord is schrijver en coach praktische spiritualiteit Jan Verhaar. Een subjectieve waarheid dus, met als uitgangspunt dat waarheden gelaagd zijn en naast elkaar kunnen bestaan. Je hoeft niet met elkaar in de clinch vanwege overtuigingsdrang. Tegen die achtergrond ontvouwt hij zijn spirituele visie op de betekenis van de corona pandemie.
Zoals hij het nu ziet zijn er twee werelden. De bekende, vertrouwde wereld van de materie, vaste vormen. Achter, onder, in deze wereld zit de gestelijke wereld van stromende, levende energie. De laatste is fundamenteler, alles is één, niet los van de ander. Zij heeft ook wetten, zoals de wet van het dynamische evenwicht. Als er twee krachten werken, die als een klepel van de ene naar de andere kant gaan, dan wordt de balans bewaard door het midden. Dat is ons hart. Waar pijn wordt geleden wordt dit evenwicht niet bewaard.
Zo bezien is in zijn ogen het corona virus een ziekte van de wereld. Vanuit het midden moet het één én het ánder aandacht worden gegeven, nu hebben we de wereld te veel ingericht met ons hoofd. Als mens zijn we gaan geloven dat ik mijn wil kan opleggen aan het leven. Dat kán niet, dat laat het leven ook niet toe. Waar we dat doen, ontstaat spanning en ziekte. Er wordt sterk vanuit het ego geleefd en dat zorgt voor problemen, concurrentie. Te veel bewustzijn vanuit eigenbelang, te weinig bewustzijn van het hart. — Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Niets spreekt de waarheid, niets zegt ons hoe de dingen werkelijk zijn, niets dwingt ons te weten wat we niet willen weten, behalve pijn. Zo verkondigen de goden hun liefde. Waarheid komt met pijn.”

Happinez 

“Het echte leven is het vertrouwen in leven, je laten voeden door het leven.”

Jan Verhaar

(vervolg)

Wat voorheen eindeloze debatten opriep en nauwelijks te veranderen leek, hoe noodzakelijk het
ook was, kan nu met een pennenstreek tot stand komen. Dat is de pragmatische, seculiere aanpak, waarbij verder niet naar diepere betekenissen wordt gezocht. We weten nu dat luchtvervuiling vrij snel afneemt door verminderd weg – en luchtverkeer. In die zin kun je de hulp van corona toejuichen, onze zelfzuchtige korte termijn blokkades om onze levenswijze drastisch te veranderen worden razendsnel afgebroken.
Psycholoog Paul Verhaeghe vertelt dat in het verleden thuis werken door veel CEO’s werd tegengewerkt. Ze waren bang dat mensen minder werkten, ze vertrouwden het personeel niet. Nu blijkt het prima te kunnen, een paar dagen per week op afstand werken kan ook in de toekomst perfect. “Het is goed voor mens én milieu.”, aldus Verhaeghe. Wat het onderwijs betreft, een verkleining van de schoolklassen en het vermijden van massale lesbijeenkomsten lijkt onvermijdelijk. Het digitale onderwijs dat nu driftig geoefend wordt, zal niet losgelaten worden om in de oude situatie te belanden. Daarmee wordt aan jongeren meer (bewegings)vrijheid gegeven. Een goede zaak.
Onderzoeker Duurzame Ontwikkelingen Gert Goeminne ziet genoeg redenen om te hopen dat de wereld na deze crisis niet meer dezelfde zal zijn. Allereerst bejubelt hij het alleen-zijn, wat hij als introvert altijd al verkoos. “O, heerlijke afstandelijke wereld, waar was je al die tijd?” Los daarvan, onze opwarmende consumptiemaatschappij is zoals  we weten niet de beste en nu blijkt dat het ook anders kan. “In geen tijd werd de onstuitbaar geachte tanker van de geglobaliseerde economie tot bedaren gebracht.” Maar echt gerust is hij er niet op, veel geluiden gaan nog in termen van de crisis overwinnen. “Willen we echt dat de wereld er anders zal uitzien, dan blijven we misschien best nog even in de touwen hangen.” — Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“We doen we er goed aan om deze crisis behoedzaam van alle mogelijke kanten te bekijken,
te doorleven vooral. Van welke activiteiten zijn we maar al te blij verlost te zijn? Welke oude gewoontes missen we? Welke nieuwe gewoontes willen we graag voortzetten? Misschien kan
de leegte ons helpen om de blik naar binnen te keren en de afweging te maken van wat we wel
en niet willen behouden uit de oude wereld. Want de leegte, weet de introvert, is de ruimte waarin je mag twijfelen.”

Gert Goeminne 

“Handen schudden ís ook heel onhygiënisch.” 

Bertus Jerinimus

“Het virus attendeert ons erop dat de aarde rond is. Dat mensen voorbestemd zijn om contact met elkaar te hebben, elkaar nodig hebben. Uit virussen kunnen goede ideeën voortkomen. Dat lijkt mij een positieve infectie.”

Maurizio Ferraris

(vervolg)

Wat een knap, literair fraai artikel, doortrokken met vragen die een antwoord suggereren. Damiaan Denys maakt vragenderwijs duidelijk dat het virus de kop kon opsteken door onze levenswijze. Nu zijn we technocratisch bezig om het virus in te dammen, we accepteren dat ons land op slot zit. Een klein groepje deskundig geachte mensen heeft de macht op dit gebied. De cijfers vliegen ons om de oren. Alsof ze houvast geven voor een veel groter vraagstuk. Deze aanpak, obsessie gaat vooral over ons eigen hachje in het heden. Gedreven door angst.
Die angst vindt Denys begrijpelijk, maar is volgens hem wel een leugen. We zoeken naar zekerheid die niet bestaat, de realiteit is per definitie onzeker. Als dat ten diepste wordt geaccepteerd, verdwijnt de angst, gekoppeld aan dramatische verbeeldingen over wat er allemaal kan gebeuren. Zoals we weten, worden deze doorgaans geen werkelijkheid. Angst brengt onvermijdelijk controle voort, controle die ons moet redden. 
Net als Jort Kelder is Denys niet huiverig voor meer doden. Maar zijn intentie is een geheel andere, eigenlijk tegenovergesteld. Kelder is van mening dat als we niet gauw weer aan de slag gaan en de economie op gang brengen, we nooit meer de welvaart krijgen die we hadden. Denys betoogt vragenderwijs dat het virus niet onze vijand is, maar eerder juist die welvaart en de wijze waarop we ermee zijn omgegaan. “Als het virus onze excessen bevraagt, waarom omhelzen we het niet als vriend in plaats van het als vijand te bevechten. Waarom nodigen we het niet uit om in duende met ons te dansen?”
In minder poëtische termen kan het virus als een wake-up call worden beschouwd. Er gaan meer geluiden al die kant op, zowel vanuit de seculiere, als vanuit de spirituele hoek. —  Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden 

“De crisis van het coronavirus draagt het dna van onze moderne levensstijl: consumering, globalisering, mediatisering, individualisering, technocratisering en een heimelijke hunkering
naar verloren sacraliteit.”

“Het coronavirus is een globaal vraagstuk dat om een globale benadering vraagt. Het noodzaakt
een transcendente visie die de mens van vandaag overstijgt waardoor we hem durven vergeten,
zijn contingentie aanvaarden en in zijn sterfelijkheid berusten.”

“Waarom is voor controle gekozen? Is er geen ander scenario denkbaar? Het coronavirus kiest ervoor vrouwen en kinderen te sparen. Waarom laten we het niet een beetje zijn gang gaan?
Werd op de Titanic, een ander fataal fenomeen van machtsvertoon, niet eenzelfde keuze gemaakt? Waarom is een open debat zo moeilijk?”

Damiaan Denys

SCP directeur Kim Putters vindt de term social distancing misleidend. Afstand nemen betreft niet de sociale, maar de fysieke contacten. Hij heeft gelijk, de sociale contacten zijn doorgaans juist vriende- lijker, aandachtiger geworden. Je maakt een praatje (‘De Betrouwbare Mannetjes’ van de Volkskrant hebben veel suggesties gedaan voor corona opvulzinnen; zie een viertal hieronder), je glimlacht naar vreemden waar je met een boog omheen loopt, ouderen krijgen spontaan hulp.
Jort Kelder heeft opschudding veroorzaakt met zijn opmerking bij Omroep Friesland dat we rokende, dikke tachtigers aan het redden zijn ten koste van de economie. In Op1 noemde Hugo Logtenberg het een erg lompe opmerking, maar ik moet zeggen dat Kelder het acceptabel toelichtte. Hij zegt op te komen voor anderhalf miljoen ondernemers die in een heel zwart gat staren, economisch gezien ook al aan de Intensive Care liggen.
Los van roken en lichaamsgewicht vind ik leeftijd wel een cruciaal criterium om rekening mee te houden als er te weinig IC bedden zijn. De discussie erover loopt pijnlijk voorzichtig. Er zou veel meer aandacht moeten zijn voor de zwaarte van de behandeling en de sterk afgezwakte conditie na afloop. Ik maak me sterk dat veel ouderen, als ze goed op de hoogte zijn, zouden bedanken voor deze hulp, waarvan je niet weet wat die met de verdere kwaliteit van je leven doet (áls je al in leven blijft).
Kelder’s advies: Tachtig procent weer aan het werk, twintig procent met veel liefde en aandacht gaan beschermen. Hij erkent dat hij er te vroeg mee is, maar de discussie hoe we gecontroleerd die economie weer laten lopen is onvermijdelijk. Er zijn meer mensen die op dit terrein hun licht laten schijnen. Psychiater en filosoof Damiaan Denys vraagt zich af of de maatregelen nog in proportie zijn met het gevaar.  —  Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Houden jullie het nog een beetje uit?”
“We zitten allemaal in hetzelfde schuitje, moet je maar denken.”
“Je mag het niet zeggen, maar ik vind het wel wat hebben.”
“Alsof de aarde op de resetknop heeft gedrukt.”

Simon Hendriksen & Melle Runderkamp

“Wat mensen dwarszit, zijn niet de dingen zelf, maar hun oordeel over de dingen. De dood is bijvoorbeeld niets ergs. Het oordeel dat de dood erg is – dát is iets om bang voor te zijn.”

Epictetus

Anna Zeven praat met David de Kock over zijn ‘365 dagen succesvol’ bedrijf dat hij met vriend Arjan Vergeer runt. Duizenden mensen weten ze enthousiast te krijgen. Hij vertelt er weinig over, maar daar heb je internet voor (www.365dagensuccesvol.nl). Wat hij wel vertelt vind ik erg boeiend. De magie van het leven zit in het ‘niet weten’, met elkaar ontdekken. Het is een actief niet weten waar geen verwachting aan vastzit.
Ondertussen kan hij zijn niet weten op het gebied van de spiritualiteit loepzuiver uitleggen. Het is verbonden met verwondering, dan komt er een dimensie bij. Dat we met z’n allen één zijn, mensen planten, dieren, gassen, universum. Je snapt je eigen grootsheid en nietigheid. “In die nederigheid besef je dat de hele kosmos in jou plaatsvindt en vice versa. Hoe het precies zit, weet hij niet, de zoektocht naar deeltjes ervan intrigeert hem.
Welke plek heeft spiritualiteit voor hem persoonlijk? Enerzijds vindt hij dat alles spirit is, anderzijds is
hij een zelf-creërend wezen. (Terzijde: waarom niet én-én, een soort golf/deeltjes visie.) Wel is de basis van zijn spiritualiteit maximaal vertrouwen, leven in dienst van een hoger plan dat op hem is afgestemd. “Ik heb zélf een hoger plan gekozen.” Daarmee gaat zijn spiritualiteit verder dan een geloof, vertrouwen is meer omvattend.
Dat hoger plan bestaat in mij. “Want ik ben alles en alles ben ik. En jij bent ook alles en alles is jij.”
Op de vraag of hij wel eens onzeker is, volgt een overtuigend ‘nee’. Wat hem daarbij helpt is het idee dat er iets is als het ‘goddelijke’, niet als een sturende energie, maar als een goddelijke energie. Een oordeelloos krachtenveld waar je zowel goede als slechte dingen in kunt doen. Naadloos in zijn visie past het past het gevoel dat toeval niet bestaat. 

Alledaagse Wijsheden

“If you think you are crazy, you’re on the wright way.”

David de Kock

“Menselijke wezens en alles wat leeft zijn rimpelingen in een energieveld dat is verbonden met elk ander ding op de wereld.”

Lynne McTaggert

“Het toeval is het zachte kussen van hen die het goddelijke, het zinvolle en hetgeen de schepselen een bestemming verleent, uit de kosmos zouden willen verwijderen, ten gunste van de geestdodende fabel dat het heelal buiten elke zingeving geheel terloops en absoluut vanzelf tot stand zou zijn gekomen.”

Herbert Fritsche 

‘Samen’, het magische woord in deze corona tijden. Samen moeten we het oplossen. Journalist Hans Goslinga haalt Albert Camus aan die constateerde dat er van plagen te leren valt dat er in de mens meer te bewonderen dan te verachten is. Natuurlijk zijn er de zogeheten coronahufters, maar die worden volgens Goslinga in toom gehouden doordat grosso modo burgers van dit land in confrontatie met een levensbedreigend virus helemaal niet uit een verzameling ‘dikke Ikken’ bestaat, maar juist een sterke behoefte hebben aan een ‘dik Wij’.
Er komen steeds meer veelzeggende en ontroerende verhalen naar buiten. Op mij maakte de bijdrage van de spoedeisende hulp arts Gor Khatchikyan in het programma ‘Op1’ indruk. Hij vertelde over een patiënt van in de tachtig die overvallen was door de coronagriep en die in de ogen van de artsen geen kans op overleving had. Dat zijn moeilijke gesprekken als de patiënt het gevoel heeft nog volop in de maatschappij te staan.
Nogal wat mensen zijn bang voor de dood en dat moet je als arts gevoelvol mee omgaan. Wat drijft ze? Khatchikyan vertelt over zichzelf dat hij een gelovige jongen is, dat hij in God gelooft en dat het de basis is van zijn vertrouwen en van zijn inzet om mensen te helpen. Hij is niet bang voor de dood, “Ik weet waar ik heenga, ik zie dit als mijn missie, het maakt me niet uit wat er verder met mij gebeurt.”
Je zou iedereen zon rotsvast vertrouwen gunnen.
Het is niet zo dat alle mensen zonder godsgeloof bang zijn voor de dood. Maar voor anderen zou het mooi zijn als er los van God en godsdienst een visie op een voortgaand bewustzijn na de dood breed geaccepteerd werd. Dat is geen kwestie van rationele redenering, maar van intuïtief aanvoelen. Het verstand gaat daar vanzelf in mee.

Alledaagse Wijsheden 

“Ik ben blij dat bestuurders hun hoofd koel houden, maar nog blijer ben ik dat verplegers hun hart warm houden.”

Gor Khatchikyan 

“Heb er vertrouwen in dat wat de uitkomst van COVID-19 ook is, je geest in orde zal zijn.” 

Steven Magee

De kans van deze crisis: oefenen in écht alleen zijn. Dat kunnen we niet meer, meldt journalist Maartje Laterveer. Het maakt ons vatbaan voor depressies en burn-outs. Het is de kracht van de corana crisis dat deze sluipende crisis zichtbaar wordt. Door een veelheid van contacten live en via sociale media hebben we het afgeleerd om alleen heel tevreden te zijn. En dat met een snel groeiend aantal alleenstaanden, ook onder dertigers. Niet voor niets wordt er gesproken over het eenzaamheidsvirus
in corona tijd.
Het goed hebben met jezelf, daar wordt niet zelden raar tegenaan gekeken. Natuurlijk zijn er mensen die er razend bedreven in zijn, neem de zeiler die een jaar de wereld overgaat. Er zijn ook genoeg mensen in de wereld die zich senang voelen in hun kluizenaarsbestaan. Ook in Nederland voelt niet iedere alleenstaande oudere met weinig contacten zich pijnlijk afgesloten.
De eenzaamheid dreigt volgens de Vlaamse psychoanalyticus Paul Verhaeghe groter te worden omdat we ons steeds minder verbonden voelen met onszelf. We proberen te voldoen aan de perfectienormen van de sociale omgeving en raken vervreemd van onze eigen verlangens en van de leefwijze die bij ons past. Onze identiteit wordt dan grotendeels ingevuld door verwachtingen van anderen en bijbehorende beelden.
Dus ja, we kunnen in deze crisistijd leren af te dalen in onszelf. Hashtags zoals #metime en zelfhulp- boeken kunnen helpen mediteren, zegt Laterveer, maar zodra die hulpmiddelen erbij komen, “ligt al gauw de kans op de loer dat je vooral heel instagrammable alleen gaat zitten wezen. De echte kunst van alleen zijn leer je eenvoudigweg door alleen te zijn – met de nadruk op zijn.”
Rustig lopen zal beter helpen, met aandacht voor de spullen in je huis of buiten wandelen in de natuur, bewust ervaren wat daar allemaal gebeurt.

Alledaagse Wijsheden 

“De natuur doet niet aan lockdowns, het lijkt voor even alsof er niets aan de hand is in de wereld.”

Twan Huys

“Op korte termijn zal ons welbevinden afnemen, maar ik verwacht dat we op de lange termijn na deze pandemie wat gelukkiger zullen worden. We worden nu gedwongen om te reflecteren over ons leven en onze prioriteiten. De ratrace valt stil, ik vermoed dat de burn-outepidemie behoorlijk zal dalen. Sommige gezinnen worden hechter. Er komt een herwaardering voor vervrouwelijkte beroepen. Ineens beseffen we dat verpleegkundigen en schoonmakers vitaal zijn. Voor het klimaat is dit een zegen. O, en ik verwacht ook een babyboom in 2021.”

Bertus Jeronimus

Het ‘wonder’ van Antony Hopkins bleef nog even hangen. We zoeken vaak naar waarheden. Zo kopte Vrij Nederland een artikel met ‘De waarheid is kwijt. Hoe vinden we haar terug?’ Die algemeen aanvaarde waarheid hebben we echter nooit gehad, het gaat om individuele beleving. Als je inzichten van anderen of de wetenschap klakkeloos als de waarheid aanvaardt, verlies je het contact met je eigen gevoel. Het wonder is een alomvattend fundament.
In dit verband zijn uitspraken van filosoof en romanticus Novalis eind 18e eeuw (blogs 19 & 21/2/’19) relevant. Hij was van mening dat de wereld romantiseren je bewust maakt van de magie, het mysterie en wonder van de wereld. Het is de kunst om in het gewone het buitengewone te ervaren, je kan je zintuigen daartoe ontwikkelen. In de huidige tijd vol zorgen en angst over het corona virus lijkt me dat die houding de nodige verlichting geeft.
Een andere, bekende manier om angst en zorgen te verlichten is je regelmatig afwenden van het nieuws. Want nieuws zet je al gauw aan het denken over gevaren in de toekomst. Wel globaal op de hoogte blijven, maar meer ruimte creëren voor het dagelijkse wonder. Auteur en zakenman Rolf Dobelli is er duidelijk over: “Wat suiker is voor het lichaam, is nieuws voor de geest.”
Innerlijk tot meer rust komen kan ook via de zienswijze van dichteres en sjamaan Kiesha Crowther. Als we onszelf met de overvloedige, altijd aanwezige energie van Moeder Aarde vullen, wat in feite liefdes- energie is, hoeven we haar niet te verliezen aan zorgen. De huidige situatie kun je aan de ene kant ernstig noemen en juist dan is het goed als de lichte kant wordt versterkt.

Alledaagse Wijsheden

“Life must not be a novel that is given to us, but one that is made by us.”

Novalis

“Zoals het water de hemel en de bomen helder spiegelt als het oppervlak niet verstoord is, zo kan the mind alleen een helder beeld van het Zelf weerspiegelen als het rustig en volledig ontspannen is.”

Indra Devi

“Als experiment liet de filosofieleraar ons een half uur nadenken over niets.”

Loesje

De lente is aangebroken, voor het oog lijkt de natuur te versnellen, terwijl niet zichtbaar ondergronds natuurlijk juist al heel veel voorbereidend werk is verzet. Van veel mensen wordt nu verwacht te vertragen, voor hoe lang weten we niet, wat alle kansen biedt om innerlijk te versnellen. Jezelf gadeslaan, over het ego, dat bij maatschappelijk werk vaak zo’n grote rol speelt, heenstappen.
Dat geeft rust.
Sluimerende innerlijke krachten worden aangeboord. Geklaag kan verstommen, het gevoel van saamhorigheid, zonder feitelijk contact, groeit. Dit is het micro gebied. Op macro gebied zijn ook waardevolle veranderingen te verwachten, met name betreffende de wereldhandel. Het is zo zichtbaar en voelbaar geworden dat globalisering zonder voldoende aandacht voor haar metgezel de regionali- sering uit de voegen groeit, een monster wordt. De actie ‘Support your locals’, gestart door lokale ondernemers, wijst de goede weg.
Menigeen schrijft, met compassie voor de betrokkenen, over de goede kanten van de crisis. Lex Boon loopt door een leeg Amsterdam en is regelmatig ontroerd. Op de gevel van De Kleine Komedie staat bijvoorbeeld: ‘Lieve stad, even geduld a.u.b.’ Psychiater Witte Hoogendijk valt het gemak op waarmee dingen afgezegd kunnen worden. Deze les zal overspanning en burn-outs kunnen voorkomen. Wat daarbij naar voren komt is de spirituele zoektocht naar zingeving.
Aartswetenschapper Robbert Dijkgraaf constateert dat het geruststellend om te zien hoe de wetenschap zich over de wereld verenigt. De column met zijn lof hierover besluit hij met: “...misschien dat we in deze gedwongen verstilling iets dichter bij de kern van ons bestaan kunnen komen.” Een belangrijk gebaar naar samenwerking tussen spiritualiteit en wetenschap. Veelzeggend is ten slotte de door Stevo Akkerman aangehaalde uitspraak van Anthony Hopkins naar aanleiding van de film ‘The Two Popes’:
“Ik geloof dat er iets achter het bestaan schuilgaat dat een wonder is.”

Alledaagse Wijsheden 

“Met een beetje oefenen gaat een hoge eigendunk onnatuurlijk voelen. Zelfmedelijden verliest zijn aantrekkingskracht en we nemen dingen niet langer enorm persoonlijk.”

Michael Ruiz & Barbara Emrys

“In de landen die het zwaarst getroffen zijn door het coronavirus lijkt na paniek en verdriet een periode van bezinning en reflectie in te treden.”

Tahrim Ramdjan 

“Nu zie je noodgedwongen een spaak in de wielen van de economie. Dat kan niet anders dan heilzaam zijn.”

Daan Roovers, Denker des Vaderlands

Leven volgens de wijsheid van de natuur, dat kunnen we tegenwoordig wel gebruiken. Filosofie Magazine redacteur Simon Gusman interviewde de Amerikaanse schrijver Gary Ferguson, die het boek ‘De acht grote lessen van de natuur’ schreef. Dat maakt nieuwsgierig als je om je heen ziet hoe de natuur  fors heeft ingegrepen om haar principes over te brengen.
Ferguson heeft zijn hele volwassen leven doorgebracht in de wilde natuur. We kunnen veel leren van andere levende wezens, is zijn uitgangspunt. Hoezeer ik ook het principe van samenhang en samen- werking aanhang, ze in de wilde natuur tot leven brengen lijkt mij ronduit eng. Dat krijg je alleen maar beschermd in de ‘beschaafde wereld’ hebt geleefd. Maar wat ik goed begrijp is dat een ecosysteem met zoveel mogelijk verscheidenheid het meest veerkrachtig is.
Mooi ook dat mijn centrale interessegebied een essentieel is in zijn visie. Oog hebben voor vrouwelijk- heid, vrouwelijke energie, waarbij hij duidelijk niet spreekt over vrouwen en mannen. In de natuur leerde hij dat zowel de doelgerichte mannelijke energie als de holistische vrouwelijke energie gelijkwaardig zijn en allebei noodzakelijk zijn voor een goede wereld. Zorg dragen voor iedereen en alles op een gelijke manier. We zien dat het in deze crisistijd duidelijker zichtbaar wordt, vorm krijgt
en gewaardeerd wordt.
Waar ik niet in mee ga is zijn verwerping van het individualisme. Door als individu de wildernis in te gaan stortte zijn ideeën over individualisme in elkaar. Maar individualisme is niet het eigenbelang voorop stellen. Natuurlijk is er een samenhang van alle mensen, dieren, planten en dingen. Van ons mensen wordt tegelijkertijd verwacht dat we leren onze eigen identiteit te bewaren door middel van zelfreflectie én zorg te dragen voor al wat is. 

Alledaagse Wijsheden

“Het gaat niet om een romantisch idee van terug gaan naar de natuur, maar juist het idee dat we de lessen uit de natuur overal kunnen toepassen. We moeten erkennen dat de wereld zo werkt zoals de natuur werkt. Laten we de wijsheid van de natuur meenemen in ons leven.” 

“De aarde heeft geen geheim plan. Ze is niet tegen of voor ons, maar zal wel proberen het systeem in stand te houden.”

Gary Ferguson

George Bernard Shaw zei ooit: “Er is slechts één universele hartstocht: angst.” Daar moest ik wel even over denken en ik kwam tot de conclusie dat het klopt. Er is namelijk slechts één universele kracht en dat is liefde. Om die liefde te leren kennen, je ervan bewust worden, heb je de tegenhanger nodig: angst. Licht leer je niet kennen als er geen donker is. Voor het hartstochtelijke streven naar een groei in liefde is de angst onontbeerlijk. Maar of dit ook Shaw’s uitleg is, blijft de vraag. 
In deze coronatijd zou je veel angst kunnen verwachten, maar het valt volgens mij wel mee. Misschien is de hamsterwoede een uitdrukking van angst, maar die woede ebt ook wel weer af. Neale Donald Walsch heeft als uitgangspunt dat we alleen bang zijn, als we ons nog ergens aan kunnen vastklampen. “Wie niets te verliezen heeft, wordt dapper.” Nu, iets te verliezen hebben we wel in dit rijke, relatief goed georganiseerde land, maar die angst bespeur ik niet in grote mate.
Premier Rutte deed in zijn toespraak voor het volk zijn uiterste best om zonder te baggataliseren de angst niet op te zwiepen en slaagde daar goed in. De ernst van de situatie niet onder stoelen stekend straalde hij vertrouwen uit. En juist vertrouwen is de kracht die sterker is dan angst. Maar er zit ook een schaduwkant aan volgens filosofe en arts Marli Huijer. Als je als overheid deze technieken cultiveert, kun je dus bij een volgende uitbraak de psyche van de burger bespelen en tornen aan vrijheden. Dat kan ten koste gaan van bewegingsvrijheid en vriendschap. Vervolgens relativeert ze het doodgaan van ouderen (derde citaat hieronder) en wat dat betreft val ik haar ten volle bij.

Alledaagse Wijsheden

“Angst is ook een motivatie om niet te doen wat je eigenlijk wel heel graag wil.
Bepaalt dit gevoel jouw leven, dan mag jij jezelf meer liefde  geven.”

D.A.L.M visie

“Moed is niet de afwezigheid van angst. Moed betekent angst voelen en toch je hart volgen.”

www.lichtophethart.nl

“Daar komt bij dat griep tegenwoordig de old man's friend is geworden, zoals eerder longontsteking dat was: het virus zorgde voor een zachte dood. Maar de kans dat je van iets heel gewoons nog dood kunt gaan, wordt steeds kleiner.”

Marli Huijer

(vervolg)

We worden dus met onze neus op de feiten gedrukt: we zijn volstrekt onderdeel van de natuur, het is één groot ecologisch systeem, er is sprake van één alomvattende samenhang. Dan is het zonneklaar dat we moeten samenwerken voor een optimaal resultaat. Een virus bestrijden, het leven zuur maken, uitspraken die de laatste dagen voorbij kwamen, weerspiegelen dan een negatieve houding. Ook Trump begeeft zich op oorlogspad als hij alle Amerikanen voorhoudt: “Het virus zal geen schijn van kans hebben tegen ons.”
Als in je lichaam één onderdeel zich veel meer toe eigent dan de rest, lijdt het hele systeem eronder. ‘De uitbraak van het coronavirus treft Europa recht in het financiële hart’ kopt de krant. Dat financiële hart heeft zich kennelijk disproportioneel veel toe geëigend. Natuurlijk wisten we dat al wel, maar de nadruk op groei is onverminderd doorgegaan. Ook nu is de bezorgdheid nog sterk gericht op de economie, op een mogelijke recessie en veel minder op drastische veranderingen in de financiële sector en de arbeidsmarkt.
Spiritueel coach en auteur Gregg Braden trekt al jaren de wereld over met de boodschap dat de meest basale regel van de natuur niet competitie is, maar samenwerking en harmonie. Het is een andere manier van denken. Als samenwerking de essentie is, vraag je je vanzelf af: hoe kan ik meewerken. Zijn goede nieuws: je kunt op elk moment van elke dag beginnen met anders denken. In plaats van wat haal ik eruit, kun je jezelf afvragen wat je kunt toevoegen.
Gregg vindt dat Darwin ons op het verkeerde been heeft gezet met zijn ‘survival of the fittest/strongest’. Dat suggereert dat je voor jezelf en directe naasten moet vechten en dat levert hoe dan ook macht, competitie, conflict en verliezers op. Alles omvattende samenwerking is zijn credo. 

Alledaagse Wijsheden

“Als de natuur de vijand van de mens wordt, is dat alleen omdat de mens haar wetten niet begrijpt.”

Eva Pierrakos

“Als we de grote wereldproblemen willen oplossen, maar ook de problemen in onze eigen familie en relaties, moeten we ons gaan richten op de werkelijke regel van de natuur. En de werkelijke regel van de natuur is samenwerking. Het is veel logischer om in harmonie met de natuur te werken, dan tegen haar in te gaan – maar dat laatste is wel wat we de laatste honderd jaar hebben gedaan.”

Gregg Braden

“De uitbraak van het coronavirus treft Europa recht in het financiële hart”, aldus journalist Peet Vogels. Een economische crisis ligt op de loer, wereldwijd verdampten in een week tijd nogal wat dollars aan beurswaarde (een 6 met 12 nullen). Paniek alom (banken, luchtvaart- en oliemaatschappijen). Een belangrijke levensles is echter dat chaos om verandering vraagt, het is vooral een uitdaging om een systeem creatief te verbeteren. Met ‘aangeslagen in de touwen hangen’ kom je niet veel verder en de schuldige aanwijzen, onder andere het coronavirus, helpt al helemaal niet.
De angst voor tekorten groeit. Arts-onderzoeker Emma Bruns durft in een buitengewoon interessant artikel de stelling aan dat angst weliswaar een slechte raadgever heet te zijn, maar dat hij in praktijk
de enige is die onze bagatelliserende geesten in kan dammen. Zij doelt daarbij op klimaat- en natuur- problemen. De virussen trekken aan de noodrem “om een probleem op te lossen dat ons schuifelend
de nek omdraait.” Dit lange termijn probleem gaat veel verder dan een “niet al te dodelijk maar wel besmettelijk virus”.
We leven in een tijd waarbij één soort genoeg hersenen heeft, de mens dus, om roofbouw te plegen
op de rest, aldus Bruns. We storten ons op korte termijn problemen en schuiven het klimaat en de verarming van de biodiversiteit op de lange baan. En ja, de uitspraken van de economen die Vogels sprak getuigen daarvan. Snel het virus indammen en dan weer streven naar economische groei, nog meer groei.... En vooral ook de vliegtuigen weer vol zien te krijgen....
Het coronavirus kan behalve veel zorgvuldiger omgaan met de natuur ook helpen om nu echt werk te gaan maken van het verminderen van de materiële ongelijkheid in de wereld. — Wordt vervolgd 

Alledaagse Wijsheden 

“...het besmettelijke virus; een concreet probleem met gevolgen op de korte termijn dat de heersende soort een spiegel voor zal houden en hem zal dwingen tot nederigheid naar zijn medebewoners op deze aarde. Een tegenaanval van de natuur die sneller viraal gaat dan welk fragment van Yolanthe dan ook.”

“De corona, de kroon, werd in het Romeinse  rijk overhandigd aan iemand voor bewezen diensten. Mede namens de panda en de zomerbij — die naam lijkt me geheel terecht.”

Emma Bruns

De coaches Judith Flapper & Arjen Houterman stellen de vraag: ‘Accepteer je de erfenis of niet?’ Het gaat daarbij niet om geld, maar om eigenschappen. We zijn geneigd om onszelf of anderen eigen- schappen toe te dichten die van een van de ouders zijn geërfd. Zo bezien lijkt het er dus op dat je weinig te kiezen hebt, die eigenschappen liggen vast. Maar nee, het duo Flapper / Houterman is van mening dat je wel degelijk ‘nee’ kunt zeggen tegen deze erfenis.
Deze twee levenspartners ontwikkelden een mensbenadering waarbij twee soorten eigenschappen onderscheiden worden, namelijk aangeleerde en aangeboren eigenschappen. De laatste horen bij jouw unieke zijn, bij wat je hier komt doen op aarde. Ze gaan over je persoonlijke missie en worden daarom ‘missie-eigenschappen’  genoemd. De aangeleerde eigenschappen leer je van je omgeving, waarbij ouders een grote rol kunnen spelen. Je houdt jezelf ermee overeind, maar dat wil niet zeggen dat je
er steeds blij mee bent. Als je bijvoorbeeld een doorgeschoten pleaser of ruziezoeker bent, kan dat je persoonlijke missie behoorlijk in de weg staan.
Deze aangeleerde eigenschappen noemen de auteurs ‘drijfveren’. Dat woord spreekt me in dit verband minder aan. Ik herken heel goed het verschil tussen de twee soorten, maar voor mij hebben drijfveren juist alles te maken met mijn missie. Als ik er helemaal voor ga, ook in een flow kan raken, ervaar ik dat als sterke drijfveren waarop ik vaar. Het aangeleerde gedrag zou ik liever ‘richtlijnen’ noemen. Die kun je ook weer loslaten of verminderen.
De coaches gebruiken hun heldere en behulpzame visie om mensen zich bewust te laten worden van hun eigen waarheid. Ze schreven er een boek over: ‘Leven in balans, en gewoon gelukkig zijn’.

Alledaagse Wijsheden 

”Hoe kom je bij die missie en hoe zorg je ervoor dat je jouw missie-eigenschappen een hoofdrol geeft? Dat heeft alles te maken met bewustzijn. Hoe bewuster je in het leven staat, hoe meer je je ook bewust wordt van eigenschappen die eigenlijk helemaal niet bij je horen. Het goede nieuws is dat je deze eigenschappen, omdat ze (ooit) zijn aangeleerd, ook weer kunt afleren.

“Nu de vraag waar het allemaal om draait: durf jij het aan? Ondanks dat die eigenschappen toch wel een bepaald gevoel van vertrouwdheid en misschien zelfs veiligheid met zich meebrachten? Durf jij je er los van te maken door de erfenis simpelweg niet te accepteren?”

Judith Flapper & Arjen Houterman

Is het wenselijk om in je dagelijks leven een sterk gevoel voor recht en onrecht te hebben? Geen gemakkelijke vraag, recht en onrecht zijn geen vastliggende grootheden, waarden kunnen heel verschillend zijn. Maar enig kader, met compassie voor de ander, is wel nodig. Met dit antwoord is wetenschapper Scott Barry Kaufman het kennelijk niet eens. In de test die hij ontwikkelde geldt dat hoe sterker je je eigen rechtsgevoel inschat hoe meer punten je scoort.
Verderop komt in Psychologie Magazine hoogleraar sociale psychologie en rechtswetenschap Kees van den Bos aan het woord. Hij vertelt zelf een sterk rechtvaardigheidsgevoel te hebben, hij is er blij mee. Je bent volgens hem goed af als je uit een gezin komt met hoge waarden. Hoezo? Zijn die algemeen aanvaard, ben je niet gedoemd om van de ene in de andere teleurstelling te vallen? Voorbeeld: beloftes moet je altijd nakomen, vooral ook jegens kinderen. Hoezo? Is het niet goed als kinderen ook leren omgaan met veranderingen in situaties en met de inconsistenties van het leven? Nee, vindt Van den Bos, dan hechten ze niet veilig.
“Rechtvaardigheidsgevoel is goed voor jezelf, het werkt als een rem op ongewenst gedrag.” Zijn voorbeelden geven mij juist het gevoel dat je vrijwillig in een gevangenis gaat zitten, authenticiteit verliest. Bovendien kan zelfbenoemd onrecht je verhinderen je eigen aandeel in de situatie te onderzoeken. Neem zijn voorbeeld van twee partners die afgesproken hebben nooit vreemd te gaan
(op zich al een gevangenisafspraak) en een van de twee doet het toch in het geheim. Dan voel je je behalve gekwetst en vernederd ook onrechtvaardig behandeld, volgens Van den Bos. Adieu zelfgevoel, kom binnen slachtofferschap.
Laat Kees van den Bos op de foto nu een hele vrolijke uitstraling hebben, die helemaal niet past bij zijn benauwde gedachtegoed.

Alledaagse Wijsheden

“Wanneer de weg niet recht is of gaat zoals we verwachten, dan is dat misschien on-recht, maar het pad brengt je wel dat wat je nodig hebt om verder te ontwikkelen.”

Inner Treasure

“Het is niet verbazingwekkend dat onze principes – ons geleerd door het gezin en de cultuur waaruit we komen – ons vaak tegenhouden en ons geluk beperken. Door ze te volgen, schrijven we onze eigen grondwet en voeren we onze eigen straffen uit. We vallen onszelf aan, halen onszelf naar beneden en ondervinden de emotionele pijn daarvan. (...) Door onze eigen regels ter discussie te stellen, kunnen we de vrijheid genieten om eerlijk en oprecht te handelen en te reageren.”
Don Miguel Ruiz & Barbara Emrys 

“Wees een getuige, geen rechter. Focus op jezelf, niet op anderen. Luister naar je hart, niet naar de massa.”

Rumi

Tussen de non-stop corona berichten is het prettig om Fokke Obbema weer tegen het lijf te lopen in de krant. Begin van dit jaar had hij Volkskrant lezers voorgelegd om bij zichzelf een interview af te nemen met als eerste vraag: ‘Wat is voor jou zinvol leven?’. Hij nodigde hen uit hun tekst op te sturen (blog 10/1). Het leverde ruim vierhonderd inzendingen op. Een jury waarin ook Obbema zat koos de tien beste verhalen uit.
De bijdrage die het goud in de wacht sleepte is interessant en mooi. Willem Marcelis (71 jaar) start zijn verhaal als 18-jarige jongen die in een examenzaal zit met een magnifiek uitzicht over de Rijn die gezapig langs de Wageningse berg stroomt. Gelijk heeft hij mijn aandacht, want dat uitzicht is me zeer vertrouwd. De overdenking die hij eraan koppelt is spiritueel. Een druppel die zich mengt in een rivier, waarvan de loop door hindernissen zoals een berg wordt bepaald, die in de Noordzee stroomt, oplost in een grote massa waardoor zijn identiteit verloren gaat.
In dat laatste kan ik niet meegaan, waarom zou zijn identiteit verloren gaan als hij zijn vorm verliest. Die identiteit is niet materieel, die kan doorgaan in een andere dimensie. Zoals in menselijke termen de ziel dat doet na de dood. De zin van het leven is voor Marcelis: ‘er zijn voor de ander, met respect voor de ander en daarmee met respect voor jezelf’. Dat beeld van de stromende rivier hielp hem in zware tijden, de ziekte van zijn dochter, de dood van zijn vrouw. Door zijn verhaal heen zijn liefde en verbondenheid leidende principes. Hij behoort niet tot een kerkgenootschap, maar zijn levensvisie getuigt in mijn ogen wel van een diep religieus bewustzijn. 

Alledaagse Wijsheden

“Hij (de 18-jarige jongen) bedenkt dat het leven in datzelfde beeld is te vangen: een stroom in de tijd die na een beetje toeval en veel hindernissen uiteindelijk oplost in iets oneindigs. Eigenlijk, bedenkt hij, is die rivier alleen maar rivier dankzij die hindernissen, zonder hen zou hij niets zijn.”

Willem Marcelis

“Het veld van het bewustzijn van liefde is er altijd en overal. De enige vraag is: sluiten wij aan?”

Hannah Cuppen

“Hij kende zichzelf. Maar alleen van horen zeggen.” Als dat bij je uitvaart wordt gezegd, heb je in het leven toch wat gemist. Deze uitspraak van S. Laub geeft fraai aan hoe belangrijk zelfonderzoek is, opdat je geen speelbal wordt van anderen. Eerlijk zelfonderzoek, want je kunt jezelf ook goed voor de gek houden. Hoed je voor oordelen, is een veelgehoord advies, voor veelal door de cultuur opgelegde deugden. Ze kunnen je danig in de weg zitten. Carl Jung waarschuwde er al voor dat de verslaving aan deugden evenmin de weg vindt als verslaving aan ondeugden.
Byung-Chul Han hekelt de vrijwillige zelfuitbuiting, die je behoorlijk in haar greep kan houden. Een diep gevoelde vermoeidheid is het gevolg, een mate van routine geeft meer rust. Maar je welbevinden bij een bepaalde manier van leven wordt door anderen afgeraden. Grace Hansen koppelt daaraan het devies: “Don’t be afraid that your life will end; be afraid that it will never begin.” Uitdagingen aangaan is het recept.
Dat staat dan weer op gespannen voet met de overbekende raad van Eckhart Tolle: leef in het Hier en Nu! Hij vindt dat we verdwaald zijn geraakt in doen, denken, herinneren, verwachten. We zijn vergeten stil te zijn, onszelf te zijn, te zijn waar het leven is. Hij wordt hierin gesteund door Cathelijne Filippo. Door werkelijk aanwezig te zijn in het hier en nu, kan de mens loskomen van beperkende gedachten, overtuigingen, patronen en verhalen.
En zo kunnen we heel wat adviezen voor een beter leven op ons pad aantreffen. De kunst is om dicht bij jezelf te blijven, voelhoorns te ontwikkelen voor wat je echt raakt, wat een gevoel van verlichting geeft. Dus ja, dat eerlijke zelfonderzoek blijft uiteindelijk je eigen verantwoordelijkheid.

Alledaagse Wijsheden 

“Vrijheid in verbondenheid is alleen mogelijk als elk van de partners vrij in zichzelf is, zichzelf liefheeft, zichzelf accepteert, zichzelf kan troosten en alleen kan zijn met zichzelf. Op de aardse basis is elk mens alleen.”

Sun van Meijel 

“In zekere zin voelt Zen het leven in plaats van iets over het leven te voelen.”

Alan Watts

Over de ‘Grote Vijf’ persoonlijkheidskenmerken uit de psychologie, doet Margreet Vermeulen verslag. Vergeleken met de vijf die ik in blog 21/11/’17 vermeldde, zijn er vier overeind gebleven (extraversie, emotionele stabiliteit, openheid, ordelijkheid), alleen verdraagzaamheid is vervangen door vriendelijk- heid. Beide duiden wel op sociaal gedrag, rekening houden met anderen. Een van de samenhangen: extraverte en stabiele mensen scoren hoger op welbevinden.
Voor mij blijft het oppervlaktewerk, weinig diepte. Dat heeft alles te maken met de mangel van de statistieken. De gelaagdheid  van menselijke emoties en ervaringen vallen weg. Dat is dan ook het verschil met de astrologie (vorig blog) waar het juist om de individuele mens gaat, horoscopen zijn complexer, gaan dieper in op de persoonlijke beleving. Als lezer turf je bij de ‘grote vijf’ af wat op jezelf kan slaan, maar je wordt niet echt geraakt.
Met persoonlijke verhalen kun je veel dichterbij komen. Dat heeft journalist Barbara van Beukering goed begrepen, die voor haar boek ‘Je kunt het maar één keer doen’ mensen interviewde. Het is een zoektocht naar de ervaringen met sterven. Van Beukering ziet het als het grootste taboe, er wordt veel te weinig over gepraat. In een geseculariseerde samenleving lijkt alles zo zinloos; alles wat je weet, wat je hebt meegemaakt is weg.
Mijn visie is het niet, je lichaam gaat dood en de ziel gaat door met een schat aan extra bewustzijn, maar haar seculiere aanpak is mooi. De kern die overblijft is wat je hebt betekend voor anderen, open gesprekken voeren over de naderende dood. In ‘Het Tibetaanse Dodenboek’ legt Sogyal Rinpoche  de nadruk op het belang van liefdevolle laatste emoties en gedachten. Van Beukering komt langs niet spirituele weg daarbij in de buurt. “Met een lach en een traan het tijdelijke voor het eeuwige verwisselen, dat lijkt me wel wat.” 

Alledaagse Wijsheden 

“De taal van de wetenschap is kouder dan die van de literatuur, minder geschikt om de menselijkheid van alles weer te geven.”

Thomas Piketty 

“De dood is als een spiegel, waarin de ware betekenis van leven is gereflecteerd.”

“Although we have been made to believe that if we let go we will end up with nothing,
life reveals just the opposite: that letting go is the real path of freedom.”

Sogyal Rinpoche

“Een indrukwekkend bewijs van de erbarmelijke subjectiviteit van de mens levert de astrologie, die de loop van hemellichamen op het armzalige ik betrekt.” Én: “Astrologie is een esthetische belediging. Het is een waardevermindering van de sterrenkunde.” Zo’n toon en redenatie geven aan dat de mens persoonlijk geraakt is, in dit geval Arthur Shopenhauer resp. Richard Dawkins. Zij zullen niet openstaan voor astrologische inzichten, ondersteund eigen waarnemingen.
Bemoedigend om in de NRC, geschreven door Jonas Kooyman, te lezen dat onder jonge, hoog opgeleide mensen astrologie populair is. Zij spreken niet over het ‘armzalige ik’, zij laten in positieve zin zien dat de astrologie compleet is toegesneden op jouw leven. Ze zijn niet louter rationeel, veel jongeren hebben behoefte aan perspectief en zingeving. Astrologie past in deze groepen bij zelfhulptrends als yoga en mindfulness.
Obe Alkema (27) vertelt dat je horoscoop soms voelt alsof je praat met een goede vriend. Het helpt je reflecteren op je leven en karakter. Mooi is ook dat deze jongeren op een dieper niveau verbondenheid gaan voelen met anderen. Je wisselt inzichten uit, kunt er met anderen ‘eindeloos over praten’, krijgt meer begrip voor relationele geneugten en problemen. Het bespreken en vergelijken van horoscopen levert ook de nodige verbindende humor op.
Als ik dan ergens anders lees dat de succesvolle Zuidas-advocaat Pieter Riemer ervan overtuigd is dat we op weg zijn allemaal één te worden, dan kan m’n dag niet meer stuk. Hoe meer mensen weten dat we op die weg zijn, hoe zinvoller en liefdevoller het leven ervaren wordt. Jitske Verhulst zegt het zo: “Onze natuurlijke staat is verbinding te voelen, één zijn met het Al, en daar gaan we in en uit, dat is een golfbeweging. (...) Kiezen voor liefde heeft zin en geeft zin.”

Alledaagse Wijsheden

“Een arts zonder kennis van astrologie heeft geen recht zichzelf een arts te noemen.”

Hippocrates

“We are born at a given moment, in a given place and, like vintage years of wine, we have the qualities of the year and of the season of which we are born. Astrology does not lay claim to anything more.”

Carl Jung 

“Ik geloof niet in astrologie; ik ben een boogschutter en wij zijn sceptisch.”

Arthur C. Clarke

Filosoof Jan Drost is het grondig oneens met Simone van Saarloos, die voor polyamorie pleit en betoogt dat monogame liefde een ‘drama’ is. In zijn ogen riekt dat model naar een neoliberale onderneming: geen sociale zekerheid, geen vaste contracten, we moeten allemaal zzp-er zijn. Zij bezwaar is vooral dat ze van haar model de standaard maakt. Daarin geef ik hem gelijk, mensen zijn zo verschillend. Maar laat diezelfde Drost nu eerder in het gesprek met Elma Drayer hetzelfde doen.
Na een periode van intens liefdesverdriet, keert deze filosoof zich tegen het hedendaagse ideaal van de autonome mens. Afhankelijk zijn is in de liefde onvermijdelijk, durf in de liefde afhankelijk te zijn, dat is echte vrijheid heeft hij ontdekt. Oftewel, dat is zijn standaardmodel dat hij echte vrijheid noemt. Hij heeft duidelijk de voorwaardelijke liefde op het oog, een liefde waarbij hij er vanuit gaat dat je je echt aan iemand hecht. Dat je hoopt dat je altijd bij elkaar blijft. Als je dan toch uit elkaar gaat, “moet je jezelf bijna letterlijk losscheuren. Dus dan voel je je ongelooflijk eenzaam.”
Maar juist die hoop en dat hechten zijn geen essentie van liefde. Na een scheiding hoeft de liefde ook niet verdwenen te zijn. (De titel van zijn boek luidt: ‘Als de liefde voorbij is’) En je zal ze de kost moeten geven, de mensen (meer vrouwen dan mannen) die vooral opluchting voelen na een scheiding. Begrijp me goed, ik vind de ervaringen en gevoelens van Drost volstrekt authentiek en legitiem, maar om daar een filosofische theorie voor alle mensen, voorzien van een zwaar aangezet advies, aan te verbinden, vind ik wat ver gaan. En zo zie je maar weer, ook filosofie is mensenwerk.

Alledaagse Wijsheden

“Je bent pas vrij als je je realiseert dat je nergens bij hoort – dat je overal bij hoort – op geen enkele plek.” 

Maya Angelou   

“We must learn that detachment from others is the first step towards total love or reflect on them. (…) After initial detachment comes the truly complete connection bound by love and learning, acceptance and change.” 

Diane Cirincione

Valentijnsdag, laten we de liefde vieren en dan een andere dan die van mens tot mens. Een goede kandidaat is je eigen lichaam! Het is het huis waarin je wonen mag, zonder dat lichaam kun je niet op aarde leven. Dus een enorme dankbaarheid en liefde voor je lichaam is uiterst terecht. De schoonheid ervan hekelen, of in tijden van gebreken de strijd ermee aangaan, is uiteraard contraproductief. Sjamaan Ilonka Heideveld stelt dat de natuur het goede voorbeeld geeft. Ook met een gebroken tak is een boom mooi, alles is zoals het is. Van de natuur kunnen we leren dat wij onvoorwaardelijk mooi zijn. Laten we en passant ook de liefde voor de natuur vieren.
Het meest expliciete en hartverwarmende verhaal over het lichaam dat ik ooit las, is te vinden in het boek ‘De drie vragen’, geschreven door Don Miguel Ruiz en Barbara Emrys. Hun uitgangspunt is dat
je lichaam de liefde van je leven is. “Er is geen loyalere vriend, of intiemere partner, en die zal er ook nooit zijn.” Maar het wordt ons niet geleerd om onvoorwaardelijk van ons lichaam te houden en dat is een gemis. Schoonheids- en gezondheidstrends komen en gaan. Luisteren naar ons lichaam, los van alle adviezen die om ons heen fladderen, is een vak apert.
Liefde is geen emotie, maar levenskracht en aan levenskracht kun je geen voorwaarden stellen. Voorwaardelijke liefde, de regel bij de romantische liefde, is volgens de auteurs een verkeerde interpretatie van liefde. “Onvoorwaardelijk van jezelf houden kan de grootste scheidingen in je wereld herstellen.” De belangrijke kers op de taart: “Iedereen voelt zich goed bij mensen die oprecht van zichzelf houden.”

Alledaagse Wijsheden  

“We creëren allemaal de werkelijkheid die we denken te verdienen, maar ons lichaam verdient veel meer dan we het geven. Het verdient bovenal het geluk van een gezonde en vredige geest.”

“Ons lichaam dient ons op een manier die we ons niet kunnen voorstellen. (...) Onvoorwaardelijk van onszelf houden is de definitie van het paradijs.”

Don Miguel Ruiz & Barbara Emrys

Wereldberoemd, bijna mythisch object, heel slim opgesteld, een zoektocht naar wie je werkelijk bent... Ik ben verbluft, hoe kan zoiets mij zijn ontgaan? Het betreft de vragenlijst van Marcel Proust, opgesteld eind 19^e eeuw. Door hem in te vullen, kun je meer zelfkennis vergaren. Ik heb sociologie gestudeerd, met een grote aandacht voor psychologie. Ik heb voor mijn onderzoeken veel vragenlijsten gemaakt. Ik vind het ontwikkelen van zelfinzicht een essentie van de aardse leerschool. Dan had ik er toch op moeten stuiten. Blij dat het alsnog op mijn pad kwam en heel benieuwd bestel ik het boek ‘Vragen van Proust; Meer zelfinzicht met de beroemde vragenlijst’.
Met groeiende verbazing lees ik de inhoud van de ruim dertig vragen. Lievelinskleur, -bloem, -vogel,
-bezigheid, favoriete held(inn)en, droom van (on)geluk, eigen karaktertrek, gewenste eigenschap bij vrienden, etc. Er ontgaat mij kennelijk iets, in mijn ogen blijft het allemaal nogal aan de oppervlakte, ik krijg een ‘kleren van de keizer’ gevoel. Tien ‘inspirerende Nederlanders’ hebben de vragenlijst ingevuld. De meesten leerde ik echt niet beter kennen. Neem: ‘Hoe wil je sterven?’ Graag zachtjes in de slaap kwam regelmatig langs.
Voor mij wordt zelfkennis vooral verkregen door in je energieveld een neutrale observator te nestelen, die je gedachten en emoties volgt, analyseert, zonder moreel te oordelen. Het is een continu proces, geen feiten die nogal cultuurbepaald kunnen zijn. Dat Proust de vragenlijst als tiener en als vroege twintiger opstelde, bedoeld als vriendschapsspel, maakt hem begrijpelijk. Dan is hij leuk. Pas na zijn dood werd hij herontdekt en om voor mij onduidelijke redenen legendarisch. Het zal niet de bedoeling zijn geweest van de auteur die ooit, waarschijnlijk als dertiger of veertiger, zei: “De echte ontdekkings- reis bestaat niet uit het zoeken van nieuwe vergezichten, maar uit het hebben van nieuwe ogen.”

Alledaagse Wijsheden

“Wat betekent jezelf besturen? Het betekent dat je verantwoordelijk bent voor je eigen gedachten
en je eigen reacties. Dat je weigert om blind door het leven te gaan, precies zien hoe het is en niet alleen maar wat je wilt zien.”

“Ieder mens is een essentieel onderdeel van het lichaam mensheid en daarom is je persoonlijke ontwikkeling belangrijk. Ze doet ertoe. Hoe mensen zichzelf van binnen besturen, is ook aan de buitenkant te zien.”

Don Miguel Ruiz & Barbara Emrys

(vervolg)

We hebben verhalen nodig, betoogt Harari. De grootste kracht van de mensheid is volgens hem grootschalige samenwerking is. Neem bijvoorbeeld de piramiden, de atoombom, de maanlanding. Hoe krijg je zoveel mensen zover om samen te werken? Daar is maar één antwoord op: “Je vertelt mensen een verhaal en krijgt ze zover dat ze erin geloven.” Dat is ook het fundament van politieke ideologieën, godsdiensten; het is de basis voor menselijke macht, aldus Harari.
Later in het interview bespreekt hij een voorbeeld van technologische gevaren: de aanstormende mogelijkheid om met een machine je seksuele voorkeur van je gezicht af te lezen. Heel onheilspellend in een land waar de doodstraf op homoseksualiteit staat. Zelf is hij homoseksueel, voegt hij eraan toe en zegt het onbegrijpelijk te vinden dat zoveel godsdiensten, naties door de eeuwen heen homo- seksualiteit bestreden en verboden hebben. Totaal krankjorum vindt hij dat, daar zit geen enkele ratio achter. Welke God zou verbieden dat mensen elkaar liefhebben?!
Ontwaar ik hier een blind vlekje op basis van zijn betrokkenheid bij het onderwerp? De man die de kracht van verhalen zo goed verwoordt, kan toch bedenken dat in religies ook de duivel uitgevonden is. Voorts dat verhalen over seksualiteit maatschappelijk relevant waren om je van genoeg nakomelingen te verzekeren. Ook het huwelijk had zijn verhaal: ‘Gaat henen en vermenigvuldigt u.’ Mind me, verhalen over de milieu voordelen van vergaande geboortebeperking zullen de komende jaren in de westerse wereld aanzwellen.
Historisch Nederlandse letterkundige Herman Pleij  is een meester in het verhalen vertellen en duiden. Hij stelt dat teksten en verhalen via volksfeesten invloed hadden op het gedachtegoed van gewone mensen. Zijn nieuwste boek ‘Oefeningen in genot’ over de late middeleeuwen zal voor de historisch geïnteresseerden het lezen meer dan waard zijn.

Alledaagse Wijsheden 

“De meeste mensen zitten gevangen in hun eigen verhalen en angsten.”

Don Miguel Ruiz & Barbara Emrys 

“It is hard to do anything kinder for the environment than have fewer children.”

Janan Ganesh

Met pen en papier op schoot zit ik er helemaal klaar voor: Yuval Noah Harari! In het kader van ‘DWDD heimwee: hier is... Adriaan van Dis’ begon de laatste een interview met deze wereldberoemde schrijver. Ik zal in het verleden niet veel meer dan één, hooguit twee blogs gewijd hebben aan een schrijver, bij Harari werden dat er tien! (periode 7/11 t/m 31/12 2017) Daaruit blijkt mijn bewondering voor deze filosoof en ik belicht ook onze verschillen in zienswijzen.
Een interview? Eerst leek het of Van Dis helemaal niet aan bod zou komen, de man is niet alleen een fenomenale schrijver maar ook een dito spreker. Met veel overtuiging legt hij uit dat kunstmatige intelligentie en algoritmes ons beter kennen dan wij onszelf kennen, dat we dicht bij het punt komen
om iedereen continue te kunnen volgen. Hij behandelt technologie als een wetenschappelijke God, maar koppelt daar niet de begrippen liefde en goedheid aan. Dat maakt in een seculiere wereld mensen bang. Overigens is hij zeker geen pessimist, wat mijn vermoeden uit 2017 versterkt dat hij meer weet over hogere krachten. Behalve de enorme positieve mogelijkheden die hij ziet, bijvoorbeeld op het terrein van de geneeskunde, wil hij ons ook waarschuwen.
Gaan de robots mensen verslaan? Nee! Harari ziet anders dan vele onheilsprofeten en science fiction verhalen geen enkele indicatie dat robots of computers op weg zijn om bewustzijn te ontwikkelen. Mensen maken keuzes op basis van gevoelens, technologieën niet. Op de vraag van Van Dis of gevoelens echt iets zijn of alleen een biochemisch proces, antwoordt Harari  stellig dat gevoelens
écht zijn, onvoorspelbaar, terwijl de keuzes van computers berusten op een logisch proces.
Ja hoor, alweer een verlenging, de laatste. Want ik wil alleen nog reageren op zijn ‘verhalen-verhaal’. Dus: Wordt vervolgd 

Alledaagse Wijsheden

“De toekomst is één groot raadsel. We weten niet hoe het over twintig jaar zal zijn. Voor het eerst weet niemand hoe de arbeidsmarkt er dan uitziet. Je weet niet wat je de jeugd moet leren, wat ze straks nodig hebben. Voor veel mensen is dat te complex, laten we teruggaan naar de plek waar we nog wisten waar we waren. Dan krijg je nostalgische fantasieën.”

“We moeten de opkomst van nationalisme en fundamentalisme niet overdrijven. Historisch gezien is er in de laatste jaren wel een kleine golf, maar dat is onvergelijkbaar met hoe het vroeger was. Nationalisme is in Europa veel zwakker dan een of twee eeuwen terug. (...) Suiker is in het Westen veel bedreigender dan de terroristen.”

Yuval Noah Harari

De kogel is door de kerk, een toepasselijke uitdrukking voor het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU. Heel wat brexit-stukken las ik (wie niet, daar kon je niet omheen) en ik verbaasde me steeds meer. Regelmatig hoorde ik ‘leavers’ betogen hoe belangrijk het is om eigen regels te bepalen. In een tot op het bot verdeeld land, waarvan Noord-Ierland en Schotland zich eigenlijk ook nog willen afscheiden, lijkt het me heel moeilijk om tot een consensus over ‘eigen’ regels te komen. Deskundigheid van buitenaf is dan juist gewenst.
Ja, ik vind brexit tragisch, ik kan me de frustratie van de ‘remainers’ voorstellen. Maar de pijn écht meevoelen overkwam me pas na het lezen van een afscheidsbrief aan de europeanen. Trouw nodigde de Britse schrijver Julian Barnes (74) uit om voor de brexitdag zo’n afscheidsbrief te schrijven. Zijn treur en rouw op basis van zijn fascinatie en bewondering voor Europa waren voelbaar.
Hij keek ook kritisch naar het gedrag van Engeland in de EU. Terwijl het land beslist mee wilde doen, gaven Britse politici nauwelijks morele steun aan Europa, het ging vooral om eigen belang. En niemand durfde de waarheid te verkondigen: “dat dit Europa het grootste politieke succes van deze tijd is.” Als Barnes “op deze weemoedige dag” gevraagd wordt een nieuwe voorspelling te doen, is zijn antwoord: “we zullen terugkeren (als jullie ons dan nog willen hebben).” 
Van Peter Brusse, die het boek ‘Ach, Engeland’ schreef, leerde ik dat Engeland en Nederland door de eeuwen heen een lange (zeevarende) geschiedenis delen, zowel in tijden van vriendschap als die van vijandschap. Voor Nederland is afscheid nemen eigenlijk onmogelijk, aldus Brusse. Dus ja, terugkeer van Engeland in de EU willen wij zeker, we zullen het land met open armen ontvangen.

Alledaagse Wijsheden

“Engeland, slachtoffer van zijn eigen geschiedenis, zette eerst een stap in de toekomst, om zich vervolgens toch weer te verschansen in het verleden. (...) Veel van hen die de brexit propageerden en ervoor stemden verwezen naar het glorieuze verleden van 'Brittannië'.” Vervolgens haalt Barnes Ernest Renan aan: “Je geschiedenis verkeerd hebben is eigen aan het natiedom.”

“Het halve land houdt niet ineens op met eurofiel zijn omdat de andere helft heeft besloten zich in het verleden te verschansen. Vanaf vandaag zijn we geen remainers meer, maar returners.”

Julian Barnes

Klaas Knot (president Nederlandsche Bank) is bij tv-Buitenhof om te praten over de stand van onze economie. Leuk, hij wil nog wel eens zinnig tegendraads uit de hoek komen. Zou hij de heilige economische parameter groei in een ander daglicht plaatsen? Niets daarvan. Het begon al met zijn antwoord op de vraag welk cijfer hij de huidige economie gaf. Een 9! Dat bleek niet te gaan richting consuminderen met een passie voor het milieu. Het groeipotentieel moest verder omhoog door belastingverlaging. Of we alsjeblieft maar willen kopen, kopen, kopen.
Vrolijker nieuws bereikte mij via Esther Bijlo. De relatief jonge premiers van IJsland, Schotland en Nieuw-Zeeland gaan ervan uit dat verontruste burgers om een andere economie vragen. Zij zetten economische groei niet meer centraal. Laat dat drie vrouwelijke premiers zijn. Katrin Jakosbsdóttir maakte bekend dat IJsland de overheidsbegroting gaat baseren op ‘welzijn’ en niet langer op welvaart. De groei van het bbp heeft volgens haar een cyclus van verspillende consumptie en productie opgeleverd die zichzelf in stand houdt. In plaats daarvan heeft ze een kleine veertig indicatoren vastgesteld, waarvan het bbp er maar één is.
De Schotse premier Nicola Ferguson Sturgeon noemt factoren als het welzijn van kinderen, toegang tot natuur, tevredenheid met huisvesting. Het bestrijden van inkomensongelijkheid vindt ze even belangrijk als de concurrentiekracht van de economie. De drie vrouwen hebben zich verenigd in de club: ‘Wellbeing Economy Governments.’ Ik wed dat de Finse premier Sanna Marin (34 jaar, de jongste regeringspremier ter wereld) zich ook bij de vrouwenclub zal voegen. Laten we gauw op zoek gaan naar een vrouwelijke premier, zodat we kunnen meedraaien met een andere manier van economisch denken die de 21ste eeuw zal gaan tekenen.

Alledaagse Wijsheden

“Mensen en de planeet op de eerste plaats zetten.”

Katrin Jakosbsdóttir

“Groei alleen leidt niet tot een fijn land. (...) Ministers die geld willen uitgeven, moeten kunnen aantonen dat ‘het welzijn van alle generaties’ erop vooruitgaat door de uitgave, ook rekening houden met de toekomst dus. Zonder die brede afwegingen geen geld.”

Jacinda Arden (premier Nieuw-Zeeland)

(vervolg)

De derde overeenkomst tussen de simulatiehypothese en religies betreft het leven na de dood. In de gesimuleerde wereld valt alles, inclusief bewustzijn, te herleiden tot informatie, die bewaard kan worden op een soort servers. In het spel sterven we, maar ons digitaal bewustzijn blijft bestaan. Dit komt overeen met de religieuze notie van de onsterfelijkheid van de ziel. Ook kan de informatie verder ‘leven’ in een nieuw personage. Ziedaar de reïncarnatiegedachte. In de huidige computerspelletjes hebben personages ook vaak meer levens waarin zij levenstaken moeten vervullen.
De laatst genoemde overeenkomst is een hiërarchie van God en engelen. Als er een basiswerkelijkheid is, een hoogste schepper of opperprogrammeur, dan is er een hiërarchie van verstrengelde simulaties op tussenliggende niveaus die daarmee verbonden zijn. Dit is bij uitstek ook een kenmerk van vele religieuze visies. Uiterst boeiend allemaal. Wat ik nog wel mis is de centrale plaats van liefde, die zo essentieel is in religieuze richtingen. Hoe hoger in de hiërarchie, hoe meer liefde. Het doel van het levensspel op aarde is het bewustzijn van liefde vergroten en over een doel heb ik in de simulatie hypothese niets gelezen.
Er zijn dus veel wegen die naar hetzelfde principe wijzen en impliciet de eenheid van alles tonen. De wetenschap doet een poging technologie daaraan te verbinden. Dat kun je de materialistische route noemen. Voor de alchemisten was dat de magie. Eind vorige eeuw kreeg de elitaire route ‘Intelligent Design’ royale aandacht. De meer volkse zienswijze die zich verder niet aan een religie wil verbinden is het ‘ietsisme’. Aanvankelijk een door Ronald Plasterk wat laatdunkend bedoelde term, maar alras werd duidelijk dat een groot deel van de bevolking het gevoel had dat er wel ‘iets’ is, een soort natuurkracht of wat dan ook. En zo blijven onze wegen kruisen.

Alledaagse Wijsheden

“Het is of de natuur en ik één zijn en eigenlijk zijn we nooit los van elkaar geweest.”

Anjali Taneja

“Leren we eenmaal vraagtekens bij onze verhalen te zetten, dan krijgen we een idee over wie we niet zijn. Zien we dat, dan kunnen we ons bewust worden van de werkelijkheid. Alles zien vanuit het gezichtspunt van de eeuwigheid.”

Don Miguel Ruiz & Barbara Emrys

(vervolg)

Gevoelsmatig acht ik de kans dat wij hier op aarde de ultieme werkelijkheid beleven domweg nul. 
Maar rationeel beschouwd kom je toch ook tot die conclusie. Wij leven in de dimensie tijd en weten 
ook dat tijd niet bestaat. Dat is dus een van hogerhand gecreëerde gameconstructie. Hetzelfde geldt voor de dood, die verbonden is aan de dimensie tijd. Zonder tijd is er geen dood, hij bestaat niet in de basiswerkelijkheid.
Hans Plets: “... dan zouden we zelf het resultaat zijn van een computersimulatie, ontworpen door wezens waar we zelf niets over weten.” Dat laatste waag ik te betwijfelen. Ja, God, de alles verbindende basisenergie, hoogste intelligentie en pure liefde, die kunnen wij niet kennen. Maar wezens in de basiswerkelijkheid zijn behoorlijk scheutig met hun informatie. Via hoog gekwalificeerde mediums kun je veel te weten komen. En nogal wat mensen zíen engelen om ons heen, zij geven beschrijvingen van deze wezens. Dat past echter niet in het wetenschappelijke denkkader, maar zolang wetenschappers voortgaan op dit veel tragere pad, vind ik alles best.
Dan nu de vier overeenkomsten tussen de simulatiehypothese en veel grote religies die Plets schetst 
op basis van de visie van Virk. De eerste: de wereld is ontworpen door een Schepper. In de simulatie- theorie is de wereld het resultaat van een bewust scheppingsproces, een soort opperprogrammeur of megaquantum computer. Dat is natuurlijk niet de taal van religies, maar wel het beeld van een Schepper die de wereld maakt. De tweede overeenkomst is dat onze fysieke wereld niet de echte werkelijkheid is. Veel religieuze stromingen vertellen ook dat de wereld die wij zien niet echt is, een sluier van illusies die de werkelijkheid voor ons verborgen houdt.  —  Wordt vervolgd 

Alledaagse Wijsheden

“Volgens Kizwan Virk levert de simulatiehypothese de wetenschappelijke onderbouwing voor wat eeuwenoude religieuze tradities ons vertellen. Daarmee is een van de meest intrigerende aspecten van de simulatiehypothese ongetwijfeld dat die vanuit een wetenschappelijk materialistische benadering een concrete invulling geeft aan (vooral oosterse) spiritualiteit.”

Hans Plets

“Wie droomt het verhaal van je leven. Dat doe jij. En als je je leven niet prettig vindt, als dat wat je over jezelf gelooft niet naar je zin is, ben jij de enige die daar verandering in kan brengen.”

Don Miguel Ruiz & Don Jose Ruiz

Boeiend! Via een intrigerend artikel van Hans Plets heb ik me in de computersimulatie verdiept. Uitvinders en computerwetenschappers, gesteund door theoretisch natuurkundigen en de kwantum- fysica, tornen met volle kracht aan het algemene wereldbeeld. Plets meldt dat ze als troostprijs wel de gesplitste paden van wetenschap, technologie, filosofie en religie weer samenbrengen. Dat vind ik geen troostprijs, dat is een hoofdprijs!!
De basishypothese is dat onze fysieke werkelijkheid, inclusief wijzelf, het resultaat is van een vernuftige computersimulatie. Wij mensen zetten de virtuele werkelijkheid neer in computerspelletjes zoals fortnite en starcraft. De rekenkracht van computers blijft maar toenemen en games worden zo fotorealistisch dat spelers nauwelijks verschil zien met de werkelijkheid. De mens zal met deze technische mogelijk- heden veel werkelijkheden als de onze simuleren.
Dat betekent dat er één echte werkelijkheid is en een groot aantal virtuele werelden. De kans dat wij die echte, basiswerkelijkheid zijn is bijzonder klein. Elon Musk schat hem maximaal 1 op 1 miljard. Dus leven we hoogstwaarschijnlijk in een virtuele werkelijkheid, gecreëerd door een veel grotere intelligentie dan de onze. Prachtig vind ik deze aanvliegroute vanuit de wetenschap die in deze tijd legaal is. De aanvliegroute via mediums en zieners, die vergelijkbare visies hebben, is immers in het algemeen taboe verklaard.
Plato stelde ver voor Christus reeds dat de waarneembare wereld een onvolmaakte afspiegeling is van de ware werkelijkheid. Velen volgden in deze zienswijze. En laten we vooral niet denken onze ontwerper te slim af te kunnen zijn. Die basiswerkelijkheid, die door de culturen heen ook wel God of Allah is genoemd, overtreft onze intelligentie in oneindig hoge mate. Een goddelijke gamer dus. Computer- wetenschapper Rizwan Virk ziet veel religies die in overeenstemming zijn met zijn simulatiehypothese. Plets bespreekt er vier.  —  Wordt vervolgd 

Alledaagse Wijsheden 

“De antwoorden die wij krijgen, hangen af van de vragen die wij stellen.”

Thomas Kuhn

“Als God niet bestond, zou hij uitgevonden moeten worden.”

Voltaire

In 2018 (7/7) repte ik over cursussen charisma, zonder daar verder op in te gaan. Dat ga ik rechtzetten met dank aan Deirdre Enthoven die zo’n cursus onderging. Ze bezocht de Vlaamse charismatrainer Luc Cipers. Hij vertelt dat charisma lang als een aangeboren talent werd gezien. Dat klopt maar ten dele. Het is ook een competentie, de juiste mix van (non)verbale communicatietechnieken. Voor de aantrekkingskracht die je uitoefent op anderen zijn sterk en warm gevonden worden krachtige factoren. En daarbij iets wezenlijks te vertellen hebben, neem Martin Luther King en Oprah Winfey. Dit zijn wel hoog gegrepen voorbeelden, de cursus mikt wat lager.
Een stevige handdruk en oogcontact bij het luisteren naar een ander vallen te leren. Verbaal: gebruik metaforen en humor. Para-verbaal: spreek rustig en ontspannen. Lichaamstaal: wees subtiel in je gebaren en mimiek, maak vloeiende bewegingen. Vocaal: verhef je stem niet, houd hem laag. Visueel: aantrekkelijk zijn helpt, maar vooral verzorgd zijn. Olfactorisch (weer wat geleerd, het draait om het reukzintuig): geen zwaar parfum en zweetlucht. Al met al geen lichte opgaven als het niet reeds vanzelf ging. 
Het leukste vond ik de Duchenne-glimlach. Neuroloog Guilliame Duchenne ontdekte dat de kringspieren rondom de ogen samentrekken bij een spontane glimlach. Daarmee maak je echt contact, stel je de ander gerust en zijn mensen bereid meer voor je te doen. Enthoven oefende erop. Oogconct maken, doorgaan als het eerst niet lukt. Mondhoeken omhoog trekken, ogen iets samenknijpen om ze meer te laten schitteren. (Het klinkt allemaal niet erg spontaan meer...) Ja, het wérkte.  De eerst wat norse cassière prees haar oorbellen en zwaaide haar bij het weggaan na. Tijdens een interview met een hoogleraar ontwikkelingspsychologie heeft ze verder geoefend, de man werd er duidelijk erg vriendelijk en behulpzaam van. Ik glimlach spontaan om deze trukendoos.

Alledaagse Wijsheden

“Charisma is het perfecte mengsel van warmte en vertrouwen.”

Vanessa Van Edwards

“Charisma is niet alleen ‘hallo’ zeggen. Het is stoppen met wat aan het doen bent om ‘hallo’ te zeggen.”

Robert Brault

“Charisma is een glinstering in mensen die je niet met geld kunt kopen. Het is een onzichtbare energie met zichtbare effecten.”

Marianne Williamson

‘U en ik, wij zijn migranten’ kopt NRC. Aan het woord is publicist Kiza Magendane. Een quotum voor migranten, zoals het CDA overweegt, vindt hij gevaarlijk, want geen enkele grond behoort één mens toe. Hij verwijst daarbij naar een bekende uitspraak van Jean-Jacques Rousseau (eerste citaat). De mythe van deze tijd is volgens Magendane dat mensen wortels hebben. Maar we zijn geen planten, we kunnen ons verplaatsen, we kunnen overal opgroeien. Nu bepaalt je geboorteland, waar je bij toeval geboren bent, grotendeels wat voor mens je wordt. Dat vraagt een grote morele prijs, de geworteldheid strookt ook niet met onze elastische, op vrijheid gerichte tijdgeest.
Magendane heeft weinig oog voor de betekenis van sociale cohesie. Wie dat in al te grote mate had, was de afgelopen zondag overleden Roger Scruton. Deze  bekende conservatieve filosoof benadrukt dat mensen gehecht zijn aan eigen grond, tradities, gemeenschap. Begrippen als aarde of mensheid zijn te abstract. Verantwoordelijk omgaan met de natuur kun je alleen bereiken door duidelijk te maken dat het om eigen land, dorp of stad gaat, tekent Leonie Breebaart op. Massa-immigratie vond Scruton een groot gevaar en links verweet hij oikofobie.
Beider visies staan lijnrecht tegenover elkaar. Ik voel me het meest verwant aan de gedachtegang van Magendane. Mijn uitgangspunt is echter niet dat het volstrekt toeval is waar we worden geboren, de ziel en het grote kosmische plan spreken ook een woordje mee. Dat zorgt voor een bepaalde samenhang in een groep, een maatschappij. Een klein stukje Scruton mag er dus wel bij. Tot het kosmische plan behoren echter óók geleidelijke wereldwijde integratie en lessen in compassie. Van het CDA zou je verwachten dat het laatste met alle inzet wordt nagestreefd. 

Alledaagse Wijsheden

“De eerste man die een stuk grond omheinde en zei: ‘Dit is van mij’, en mensen vond die naïef genoeg waren om hem te geloven, deze man was de ware oprichter van de burgermaatschappij. Van hoeveel misdaden, oorlogen, moorden, ellende en verschrikkingen zou de mens bespaard kunnen zijn gebleven als iemand toen was opgestaan en naar zijn medemensen had geroepen: ‘Luister niet naar die bedrieger, je dagen zijn verloren als je vergeet dat alle vruchten der aarde van ons allen zijn en de aarde van niemand.”

Jean-Jacques Rousseau

“In naam van onze nationale grenzen en de verzorgingsstaat worden mensen in detentiecentra gestopt. In naam van de verzorgingsstaat mogen mensen verdrinken. In naam van de nationale verzorgingsstaat hebben wij compassie en intermenselijke solidariteit in de prullenmand gegooid.”

Kiza Magendane

Bij de voorop lopers als het om nieuwe technologie gaat, zul je mij niet aantreffen. Als het niet wezenlijk iets positiefs toevoegt aan mijn leefwijze (high tech koffiezetapparaat), dan omzeil ik het graag. Als het wel heel handig lijkt te zijn (internet, routeplanner, iPhone) ga ik na een tijdje met de meute mee. Maar ik lijd ook niet aan een apocalyptische angst voor technologie die door journalist en theoloog Ralf Bodelier in Filosofie Magazine wordt gesignaleerd.
Tenminste, dat denk ik. Maar Bodelier weet wel aannemelijk te maken dat die angst diep in ons denken zit verankerd, onheilsprofeten die ons waarschuwen tegen techniek zijn van alle tijden. Onheilsbood- schappen verkopen volgens hem veel beter dan geruststellende verhalen. Vertel mij wat, kijk naar het nieuws (wat ik zo min mogelijk doe). Maar heilsboodschappen willen toch ook wel leuk scoren, zoals
‘De meeste mensen deugen’ van Rutger Bregman.
Mooi is wel dat Bodelier vier patronen ontdekte waarop doemdenkers steeds terugvallen. Dat is nuttig, dat schept orde en vermindert de angst. Ten eerste: het loopt onherroepelijk fout als we niet alles op alles zetten om het recente gevaar te ontmantelen. Ten tweede: iedere onheilsprofeet schijnt te claimen dat er geen historisch vergelijk mogelijk is. En dat was dus ook met de ontdekking van vuur, het schrift, de trein, enzovoort. Ten derde: voortzetting en uitvergroting van huidige uitdagingen naar rampen in de toekomst.
Ten slotte: de verdediging van het voorzorgsprincipe. We hadden er nooit aan moeten beginnen, je moet geen technologie op de markt brengen waarvan je de gevolgen niet kan overzien. Tja, misschien hadden we ook nooit aan het vliegtuig moeten beginnen en met dergelijke voorbeelden kun je ver teruggaan. Interessant vind ik de vraag hoe Bodelier zijn visie op de techniekpaniek projecteert op discussies rond klimaat en milieu.

Alledaagse Wijsheden

“Uiteindelijk leidt apocalyptisch denken tot niets anders dan stilstand en een alomvattende passiviteit. Want dat is de ultieme consequentie van het voorzorgbeginsel: speel op veilig en doe nooit iets voor de eerste keer.”

Ralf Bodelier 

“Technologie is gewoon ons noodlot. De mens is altijd al een technologisch wezen geweest en moet de technologische conditie van ons bestaan aanvaarden.”

Peter-Paul Verbeek 

Fokke Obbema laat weer van zich horen. Na de afronding van zijn project om mensen te bevragen naar de zin van het leven op aarde (in verschillende blogs '18/'19 beschreven). De nieuwe vraag: ‘Wat is voor jou zinvol leven?’ Volkskrant lezers kunnen hun privé verhaal opsturen en Obbema trekt er weer op uit om wekelijks een lezer aan het woord te laten.
Boeiend, maar wat is precies het verschil tussen ‘de zin van het leven’ en ‘zinvol leven’? Het lijkt me toch dat die twee nauw verbonden zijn, in elkaars verlengde liggen. Als je, zoals ik, de zin van het leven een toename van bewustzijn van liefde vindt, dan is een zinvol leven dat je diep van binnen voelt dat je, uiteraard met vallen en opstaan, daarmee bezig bent. Je gaat mee met die stroom, lukt dat niet dan word je depressief.
Er waren genoeg mensen die zeiden dat het leven op aarde geen enkele zin heeft. Zinvol leven wordt dan een stuk moeilijker uit te leggen, wat dus ook in het verlengde van het antwoord op de eerste vraag ligt. Direct in het eerste interview van deze week was de nieuwe vraag al een probleem. De Vlaamse filosofe Katrien Schaubroeck reageerde erop dat ze liever praat over wat een ‘goed leven’ is. Dat is in haar ogen wanneer iemand probeert een moreel goed mens te zijn, iemand die deugden als eerlijkheid, vriendelijkheid, altruïsme nastreeft.
Mooi natuurlijk, maar dan bepaal je dat goede leven wel voor iedereen, terwijl de vraag zeer persoonlijk is bedoeld. Haar kritiek dat bij het zinvolle leven de nadruk ligt op wat je onderneemt, de projecten die je vormgeeft, deel ik niet. Later zet ze dat in mijn ogen weer recht, getuige het eerste citaat hieronder.

Alledaagse Wijsheden

“Het probleem van zelfkennis is dat je zowel het object als het subject van onderzoek bent. En dat je ook nog iets dynamisch onderzoekt (...) Wat we vooral willen is innerlijke rust. Daarmee bedoel ik niet een gezapig leventje, er mag vuur en gedrevenheid in het bestaan zitten, zeker. Maar je wilt een focus op wat je werkelijk belangrijk vindt. Daarvoor moet je zowel de buitenwereld opzoeken als in jezelf afdalen.”

Katrien Schaubroeck

“Lange termijngeluk kan niet gevonden worden in een materieel voorwerp, doel of een materiële staat. Het schuilt in de reis, op weg naar het bereiken van je visie, in het doen van dingen die voor jou zin hebben.”

Petr Ludwig

Hij is me ontgaan, een nieuwe trend, terwijl ik daar toch wel gevoelig voor ben. Misschien komt het omdat hij in zijn originele vorm al duizenden jaren oud is. Het gaat om de waarde van een stoïcijns leven. Mocht je nog om goede voornemens voor dit jaar verlegen zitten, dan is je beter voelen uit de mode en gaat het om een beter mens zijn, te streven naar de beste versie van jezelf, meldt Hiske Verspille. Een voornemen voor het hele decennium zou overdreven zijn, daarvoor is de mensheid veel te vernieuwend creatief.
Mensen die dit pad volgen worden de ‘nieuwe stoïcijnen’ genoemd. Zij beschouwen als het enige echt goede: handelingen en gedachten navolgen van deugden. Dat zijn: praktische wijsheid, rechtvaardig- heid, durf, zelfbeheersing. Bij de laatste kan ik me wel veel goeds voorstellen, de eerste drie zijn wel afhankelijk van de invulling van het begrip. De visie wordt weerspiegeld in de wereldberoemde uitspraak van Epictetus (zie citaat bij Algemene Wijsheden van 17/12 j.l.).
Het behelst een sterke nadruk op eigen verantwoordelijkheid. Vooral geen uitstelgedrag van moeilijke zaken, aan de slag! Op de achtergrond loert de doelstelling van succes hebben, je beter voelen, maar volgens Verspille ging het de oude stoïcijnen louter om de deugd zelf. Kritiek op de huidige beweging
is onder andere dat met de plicht tot zelfverbetering er weinig ruimte is voor helder zicht op en verzet tegen grote ongelijkheid en ingewikkelde structuren in de samenleving. Het leidt tot doorgeschoten, neoliberaal individualisme.
Dat lijkt me onnodig als we in uitgaan van én-én. Als je de verantwoordelijkheid bij jezelf legt, bescherm je je tegen slachtoffergedrag en tegen maatschappelijk verzet vooral uit eigenbelang. Je kan dan op een hoger plan maatschappelijk onrecht signaleren en je er beter tegen verzetten zonder verlies van eigenwaarde.

Alledaagse Wijsheden

“Wat een obstakel was bij een werk, wordt een hulpmiddel, en wat je verhinderde een bepaalde weg in te slaan, wordt een richtingwijzer.”

Marcus Aurelius

“Als je met veel inspanning iets goeds hebt gedaan, verdwijnt de inspanning, maar het goede blijft. Maar als je met plezier iets slechts hebt gedaan, verdwijnt het plezier, maar het slechte blijft.

Monsonius Rufus

Gelukkig stuit ik op een opbeurend bericht, dat kon ik wel gebruiken nadat ik weer eens geveld was door een uiteenzetting van economen. De betreffende hooggeplaatste personen menen dat er reden genoeg is om bang te zijn voor een recessie op korte termijn. Nu is angst geen emotie die de creatieve denkkracht stimuleert, maar bang zijn voor een recessie is onzinnig. Geen groei, minder consumeren en produceren, geweldig voor milieu en klimaat.
Als een econoom ‘minder zwartgallig’ wordt genoemd, weet je al: dat is pas zwartgallig, tóch groei. Veel doembegrippen kun je omdraaien, zoals: ‘de gure wind die van over de grens binnenwaait’. Wat een verfrissende, vernieuwende wind. De solidaire uitspraak dat rijkere landen moeten inleveren om de wat armere landen te redden, wordt op sombere toon gebracht.
Gauw de giftige smaak wegwerken met het opbeurende bericht. In Drenthe is het gelukt om de marktwerking tussen ziekenhuizen de provincie uit te werken en te vervangen door samenwerking. Noodgedwongen, want enkele spoedeisende hulpdiensten moesten dicht. Door samen te werken met veel partijen en extra ambulances werd dat opgevangen. Zo kon de zorg zelfs verbeteren. De reacties zijn overwegend positief, de rest van zorgend Nederland kijkt belangstellend mee. Troefkaart: we willen niet richting abrupte sluiting gaan à la Slotervaartziekenhuis.
Marco Varkevisser, hoogleraar marktordening in de gezondheidszorg, laat ook zijn licht erover schijnen. Hij signaleert het gevaar dat bij nauwe samenwerking de verleiding groot is ook op andere gebieden de concurrentie uit te schakelen. Zonder de prikkel van buitenaf is het de vraag of zorginstellingen zich blijven verbeteren. Hoezo gevaar? Maar mooier had hij niet duidelijk kunnen maken dat de switch van marktwerking naar samenwerking een switch is van wantrouwen naar vertrouwen. 

Alledaagse Wijsheden

“Laten we alsjeblieft een einde maken aan onze bezetenheid door economische groei in de zin van winst en welstand, en ons voortaan richten op de psychologische groei, welwillendheid en wijsheid in de omgang met elkaar en de natuur.”

Bijna afgestudeerde geneeskundestudente 

“In de samenwerking tussen alle partijen zit ‘m de kneep. Dat ligt gevoeliger dan het logischerwijs lijkt: zorginstellingen is de afgelopen jaren vooral ingepeperd dat ze moeten concurreren. (...) Bij zorgbestuurders  boezemde de Autoriteit Consument & Markt sinds de introductie van de markt- werking in 2006 grote angst in.”

In het artikel van Jurre van den Berg en Michiel van der Geest

Hij oogt wat somber op de foto, maar hij denkt dat in het nu nog prille decennium ons toenemende bewustzijn ervoor zorgt dat de problemen van economische groei doordringen en we naar een circulaire economie evolueren. Dan kunnen zaken als klimaat- en stikstofproblemen netjes worden opgelost, vertelt hij aan Wilma de Rek. Aan het woord is Klaas van Egmond (73), hoogleraar milieukunde met een indrukwekkende staat van dienst in gerenommeerde overheidsinstellingen.
Van Egmond signaleert de menselijke neiging om op één aspect door te schieten. De Verlichting was een succes, maar de problemen die eruit zijn voortgekomen willen we oplossen met nóg meer Verlichting. Dat obsessieve en eenzijdige doorschieten kan in de huidige tijd ertoe leiden dat we de hele planeet naar de knoppen helpen. Geen vrolijk verhaal dus.
We zijn in héél zwaar weer terechtgekomen, “maar het komt goed, uiteindelijk. Denk ik.” Hoe? Je moet beginnen bij het geld. Dat gaat door de huidige eigendoms- en aandelenstructuur naar plekken waar het hoogste rendement wordt gehaald. Het leidt tot roofbouw en is eind vorige eeuw verworden tot een fundamenteel fout, pervers systeem. We moeten weg van die materie, en naar het geestelijke en culturele leven.
De toenemende bewustwording moet zorgen voor meer evenwicht tussen materie en geestelijke waarden. “De bedoeling lijkt te zijn dat het bewustzijnsniveau omhoog gaat.” Nieuwsgierig vraagt De Rek: “De bedoeling van wie?” Grootmoedig antwoordt Van Egmond dat dat niet uitmaakt, dat ieder dat voor zichzelf mag uitmaken. Dat doe ik graag. Mijn antwoord zou zijn dat het om het per definitie onkenbare Kosmische Plan gaat. Dat boezemt mij vertrouwen in, wetend ook dat we er zelf hard voor moeten werken. En ja, daarvoor is bewustwording van onszelf, onze omgeving en de eenheid van alles de kern.

Alledaagse Wijsheden

“Ik houd niet van het woord waarheid. Als er al een universele waarheid is, hoe kun je die dan kennen? Mensen die zeggen dat ze de waarheid in pacht hebben moet je wantrouwen, die uitspraak is een vorm van smaad. Krijg je allemaal narigheid van.”

“Ik hoop heel oud te worden, alleen al om te zien hoe het verder gaat. We zijn bijna bij de ontknoping van een geweldig spannend boek, ik wil dolgraag weten hoe het afloopt.”

Klaas van Egmond