Still going strong, we spreken over de bijna 80-jarige cardioloog Pim van Lommel. De rust en overtuigingskracht waarmee hij zijn boodschap in de wereld neerzet, is bewonderenswaardig.
Aan journalist Fokke Obbema vertelt hij dat er geen leven is na de dood, maar wel continuïteit van bewustzijn. In wetenschappelijke kringen is zijn onderzoek naar bijna-doodervaringen bepaald niet steeds met vreugde ontvangen. Op de vraag waar wetenschappers bang voor zijn, antwoordt hij dat zij bang zijn om hun eigen dogma’s te moeten loslaten, te moeten erkennen dat ze het hun leven lang fout hebben gehad.
De materialistische natuurwetenschap die meten en repliceren vereist, kan er ook niets mee. Bewustzijn valt buiten het gangbare, omdar het zich afspeelt in een andere dan de fysieke wereld dimensie. Van Lommel gelooft in de postmaterialistische wetenschap waarin subjectieve ervaringen, wat je voelt, denkt, wel serieus genomen worden. Vroeger dacht hij altijd dat de dood het einde van alles is, dat had hij zo geleerd, maar nu weet hij dat de dood het einde van het lichaam is, niet het einde van je essentie, je bewustzijn.
Rustgevende inzichten. Er is in deze tijd al zoveel onzekerheid en zij wordt verder aangewakkerd door de seculiere levensbeschouwing. Overigens gebruikt Van Lommel het woord God niet, dus hij geeft ook geen antwoord op de vraag of God bestaat. Maar hij is er wel van overtuigd dat de allerhoogste vorm van bewustzijn bestaat. Als dat de ultieme Eenheid van alles betekent, kan ik met hem meevoelen. Een fraaie, symbolische uitspraak over de dood komt van dichter en romanschrijver Rabindranath Tagore, de eerste Indiase winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur (1913): “De dood is niet het doven van het licht, maar het uitblazen van de lamp omdat de dag is aangebroken.”  En nu hup, op naar 2023!

Alledaagse Wijsheden

“Voor mij staat de nieuwsgierigheid voorop. Mijn definitie van wetenschap is: vragen stellen met een open geest. Vergeet de dogma's, vergeet de concepten, die leiden tot een tunnelvisie. Ik heb geen angst. Dat heeft ook te maken met het wegvallen van mijn angst voor de dood. Als die er niet meer is, heb je ook geen angst voor het leven.”    

“De visie op de dood bepaalt hoe we in het leven staan, schreef Dag Hammarskjöld al. Wat dat concreet betekent? Van mensen met een bijna-doodervaring kun je leren dat het in het leven gaat om hoe we met elkaar omgaan, met de natuur, met dieren, met de aarde. En hoe belangrijk onvoorwaardelijke liefde en empathie voor jezelf zijn.”

Pim van Lommel

HAAK AAN, blij met die verbindende woorden, dat geeft de burger moed, een hele mooie boodschap, het raakte me diep, de verenigende kracht van zijn woorden. En als kers op de taart: Warmte bij de koning en kilte bij de paus. Zomaar wat reacties op W-A’s kersttoespraak. Nog een kers: prachtig slot, hoop en vrede in de Oekraïense én in onze harten, gevolgd door het Oekraïense kerstlied. Het kon niet op en terecht. Ook terecht gezegd is dat we ons niet moeten verliezen in vooroordelen over elkaar op velerlei gebied.
Webredacteur Zwaan Lakmaker vroeg zich af of oefenen in nieuwsgierigheid niet beter is dan tolereren. Een relevante vraag, want tolereren bevat altijd een (voor)oordeel. Ze laat verschillende mensen erop reageren. Debbie Helaha vraagt zich af hoe bewust we eigenlijk zijn van onze eigen vooroordelen, blinde vlekken. Want pas erna kun je iets doen, nieuwsgierige een gesprek aangaan zonder direct naar oplossingen te zoeken. Niet gemakkelijk, botsende normen en waarden leveren spanningen op. Benoem ze in alle rust, is het adagium. Wat niet makkelijk is voor de oudere generatie boomer-mannen, zegt cartoonist Jip van den Toorn. Ze worden op van alles aangesproken en denken: “Ik bedoel het toch goed, waarom word ik gezien als een racist of seksist.”
Een terrein waarop deze zaken duidelijk spelen is de seculiere tegenover de spirituele levensbeschou- wing. Omdat de eerstgenoemde (nog) mainstream is, dient de minderheid die werk verricht in de spirituele sector voorzichtig te zijn. Contacten met en boodschappen uit een andere dimensie kunnen niet altijd op tolerantie rekenen, laat staan op nieuwsgierigheid. Dan is er nog de energetische uitwisse- ling die tot vooroordelen leiden. We pikken energieën van elkaar op, waarvan we ons nauwelijks bewust zijn. Ja, dan is een open gesprek, nieuwsgierig zijn naar elkaar, bepaald geen luxe.

Alledaagse Wijsheden

“Tolerantie hangt aan elkaar van de paradoxen. Het komt met machtsverhoudingen die best wel scheef zijn: een meerderheid besluit ideeën van een minderheid die als negatief worden ervaren, te tolereren. (...) Tolerantie is iets wat je samen beoefent, wat constant in beweging is tussen afwijzing en acceptatie. Die grenzen zullen altijd verschuiven. Maar ik denk dat we bepaalde kernwaarden moeten beschermen. Hert recht om jezelf te zijn zolang je anderen niet schaadt is zo’n kernwaarde.”

Pauline Wiersema

“Vooroordelen: mijn broertje vindt elk meisje al leuk voor hij haar ontmoet heeft.”

Loesje 

De filosofie heeft de kracht van het beeldverhaal ontdekt. Bij filosofische boeken met lange teksten raak je gemakkelijk wat uitgeput. Zelfs bij Jostein Gaarders boek ‘De wereld van Sofie’, dat juist ook voor jongeren is bedoeld. Nu hebben Vincent Zabus en Nicoby dat boek in stripbeeld naar buiten gebracht en is het volgens mij voor tieners veel behapbaarder. De humor en de tekeningen zijn een vreugde voor de verbeeldingskracht.
Sofie komt op sprookjesachtige wijze in contact met oude meesters, zoals de natuurfilosofen die vanaf 500 jaar voor Christus furore maakten. ‘Ik, Parmenides,’ denkt dat er in de natuur geen werkelijke transformatie plaatsvindt. Zijn zintuigen nemen die verandering wel waar, maar die bedriegen ons, zegt het verstand. ‘ABSOLUUT NIET schreeuwt ‘Ik, Heractucus’ (mooie tekening!). We moeten vertrouwen op onze zintuigen, achter al die transformatie schuilt een Eenheid en die noemt hij ... G O D ... die de oorsprong van alles is.
Wat een eigentijdse discussie over ook nu aanwezige uitersten. Een paar eeuwen na Christus staat de alom vertegenwoordigde tweedeling Goed en Kwaad steeds meer ter discussie. De stoïcijnen verzetten zich daartegen, volgens hun bestaat er geen grens tussen goed en kwaad. En vanuit het neo-Platonisme komt de boodschap dat alles van nature Goddelijk is. Met het ontbreken van goed en kwaad hebben we het in deze tijd nog steeds moeilijk.
Vanaf de Renaissance maken filosofie en wetenschap zich steeds meer los van de kerk. Het idealisme, de idee dat de mens van nature spiritueel is, wordt vaak recht tegenover het materialisme, dat alle gebeurtenissen in het bestaan toeschrijft aan materiële oorzaken, geplaatst. Ja hoor, zo’n boek met belangrijke verschillen in zienswijzen die er ook nu zijn, is zeker nuttig voor jongeren.

Alledaagse Wijsheden 

“Twijfel is het begin van wijsheid.” 

Aristoteles

“Niets is goed en kwaad vanuit zichzelf, onze gedachten maken het zo.”

William Shakespeare 

“Onze wetenschap is een wetenschap van de externe wereld, wat een vervelende erfenis is uit de tijd van de Renaissance en dat zij niet gaat over subjectieve ervaring, oftewel over bewustzijn.”

Peter Fenwick

(vervolg)

Om met de deur in huis te vallen: de waarheid spreken! Zo op het eerste gezicht geen overtuigende reden voor blijvend geluk, met de waarheid kun je medemensen ook nog eens behoorlijk kwetsen. Martha Beck wil het best uitleggen aan journalist en literatuurwetenschapper Liddie Austin. Ze vat het samen met de zin: ‘Integriteit is de remedie tegen ongelukkig zijn. Punt uit.’ We hebben allemaal een innerlijke waarheid, de cultuur kan daarvoor een blokkade opwerpen, je weghouden van die ware natuur. Dat leidt tot geestelijke en lichamelijke pijn. Als mensen hun integriteit herstellen, worden ze gelukkig.
Integriteit is in haar ogen compleet zijn, intact zijn. Wanneer ben je dat? “Als onze geest, lichaam, harten ziel een geheel vormen.” Poeh, daar zegt ze me nogal wat... Ja, ik begrijp dat als dat je lukt,
als alle socialisatie invloeden die niet stroken met je natuur, zijn weggewerkt, je gelukkig kunt zijn.
Ik zou eerder nog denken aan gelukzalig zijn. En hoe kom je dan achter die ware natuur? Daarvoor moet je een onderscheid maken tussen wat je wilt en waarnaar je hunkert. Bijvoorbeeld wil je succes hebben, veel geld verdienen, dat komt voort uit conditionering, maar je hunkert naar iets geheel anders.
Dus: stop eerst met liegen tegen jezelf. En stop daarna met liegen tegen anderen. Hoe voelt het om heel te zijn? Als uit je hart kunt zeggen: het is de bedoeling dat ik in vrede leef, als je het gevoel hebt weer te kunnen ademhalen. De kleinste onwaarheid brengt je al van je pad af, dus dat leugentje om bestwil kan dan ook niet meer. Aanpassen leidt tot verliezen van een levensdoel en op basis daarvan ontwikkelen mensen diverse emotionele problemen. Beck heeft ze bij bosjes gecoacht.

Alledaagse Wijsheden 

“Mensen voelen zich niet ongelukkig door een gebrek aan deugdzaamheid, maar door een teveel daaraan. Hoe je je voelt heeft niets te maken met je maatschappelijke status. Het enige wat ertoe doet is: Hoe sta je in contact met wat je diep van binnen voelt en wat dus goed is voor jou. Ieder kind wordt in integriteit geboren.”

Martha Beck

“Streef niet naar geluk. Als je dat doet, vind je het niet, want streven is de antithese van geluk.”

Eckhart Tolle

Hij noemt zichzelf een christelijke non-theïst. Het bestaan van een God is voor hem als vraag onbelang- rijk. Wij mensen zijn allemaal onvoorstelbare mysteries. “De ander is radicaal anders en fundamenteel onkenbaar.” Dat vindt hij frustrerend én een grote opluchting. Aan het woord is de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter. Het is opmerkelijk, want bij veel van zijn ideeën over zingeving, zoals de idee dat we voor de ander zinvol moeten zijn, scheert hij mensen over één kam.
Nu hij ziek is, kanker heeft, hebben de blik en de kleine gestes van de ander, hem letterlijk in leven gehouden, vertelt hij aan Roek Lips. Onderdeel van de criteria die in de psychiatrie gebruikt worden
om borderline-problematiek vast te stellen zijn hardnekkige gevoelens van zinloosheid en leegte. Ook noemt hij de mens een spiritueel wezen en tegen die achtergrond zijn dat begrijpelijke criteria. Maar betekenis voor de ander is niet de enige manier om die leegte op te vullen. De natuur met het dierenrijk bieden veel mogelijkheden voor zinvolheid.
Journalist Maaike Bos haalt deze ‘verdrietdokter’ aan. Streven naar geluk vindt hij een vergissing,
de mens heeft recht op een portie ongelukkigheid. We zijn eenzame mensen, waardoor we gedreven worden naar elkaar. Voor de mens als  spiritueel wezen is het maar de vraag of eenzaamheid zo onvermijdelijk is. De kosmische verbondenheid kan dan sterker ervaren worden.
Er zijn meer wetenschappers die mensen over één kam scheren. Socioloog, coach en schrijver Martha Beck vertelt stralend en krachtig dat je maar één ding hoeft te doen tegen ongelukkigheid, dus om gelukkig te zijn. Op de universiteit heeft ze geleerd om nooit te generaliseren, maar na dertig jaar coaching-werk komt ze onomstotelijk tot die ene, absolute conclusie.   Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Ik hang geen religie aan, maar tegelijkertijd heb ik mezelf niet zo hoog als atheïst. Ik twijfel aan het niet-bestaan van God.”

Paul van der Velde 

“Liefde zit niet in een veel te duur strand, op vakantie, maar in het thuiskomen na een baaldag. ‘Schat, hoe is het geweest? Zit u, ik maak een lekker drankje. Vertel.’ En dan niks vertellen, maar stil zijn, en mekaar een beetje vastpakken. Gewonigheid is het mooiste wat er bestaat.”

Dirk De Wachter 

“Niemand is iemand, een enkel onsterfelijk mens is alle mensen.”

Jorge Luis Borges

De Belgische oorlogsjournalist Rudi Vranckx vroeg zich af of de derde wereldoorlog eigenlijk niet al begonnen was. En ja, alle mogelijke steun vanuit westerse landen voor Oekraïne en drones uit Iran voor Rusland wijzen in die richting. Beide partijen zijn vastberaden, de ene met een autocratie, de ander met een volk dat achter de leider staat. Een Oekraïense kapster: wat willen die Russen nou eigenlijk? Dat Oekraïners Zelenski dumpen wegens gebrek aan voorzieningen? No way, ze dumpen Zelenski als hij toegevingen doet aan Poetin. De mantra van Zelensky is duidelijk: ‘De oorlog is over wanneer wij al ons land en onze grenzen terug hebben.’
Het Belgische dagblad Knack heeft als ‘Mens van het jaar’ de Oekraïense burgers verkozen. Het is een hommage voor de inventiviteit en moed waarmee ze vechten. Rusland voert geen oorlog met het leger, maar met elke Oekraïner. Daarmee vechten ze ook voor Westerse waarden en democratie. Schrijver Heere Heeresma gaat verder, hij verwijt de West-Europese landen een collectieve lafheid, bang voor de directe confrontatie met Rusland. Daarom geen no-fly-zone. Hij vindt het pervers dat Oekraïne ook voor ons vecht, maar wel ‘met één hand op de rug gebonden.’
“Wij Oekraïners leren Europa weer dat met het kwaad geen compromis valt te sluiten”, zegt politiek filosoof Volodimir Jermolenko in gesprek met theoloog Lodewijk Dros. Hij is Poetin ‘dankbaar’, want
hij heeft Oekraïne geïntegreerd, hopelijk vormt het een basis voor de toekomstige samenleving. Beschaving is kwetsbaar als een baby die je moet beschermen. In zijn ogen heeft Europa te veel op
het burgerethos van overleg en compromissen vertrouwd, te weinig aandacht geschonken aan het krijgersethos. Nu is er een gevecht tegen het imperialisme met zijn absolute gehoorzaamheid.
Tussen beide soorten ethos dient een balans te zijn.

Alledaagse Wijsheden

“Wij hebben niet de luxe om te wedden wie er gaat winnen. Wij zitten er middenin. We kunnen alleen maar ons uiterste best doen om ons leven en dat van onze naasten te beschermen. Onze
hele familie draagt bij aan de verdediging van Oekraïne.”

Anastasiia

“De bestraffing van Russische oorlogsmisdadigers is niet alleen noodzakelijk voor Oekraïne, maar minstens evenzeer voor Rusland zelf. ­Rusland zal nooit een vrije en gezonde staat worden zonder de erkenning van de eigen fouten en misdaden, zonder de afwijzing van eigen leugens en waanvoorstellingen en zonder zuivering van eigen misdadigers.”

Oleksandr

(Vervolg)

De natuur herwilderen is een van de effectiefste middelen die we tot onze beschikking hebben. Het enige wat we ervoor hoeven te doen volgens Greta Thunberg e.a. is een stap terugzetten en de natuur zichzelf laten genezen. Dat de natuur zichzelf kan genezen is logisch, maar die stap terug, daar wringt de schoen. Monbiot & Wrigley stellen dat het om grootstcheeps herstellen van natuurlijke ecosystemen gaat. Het komt erop neer dat natuurlijke processen de kans krijgen weer op gang te komen, dat de natuur haar gang kan gaan.
Hiervoor kan het nodig zijn dier- en plantensoorten weer in te voeren, afwateringskanalen te blokkeren en omheiningen weg te halen. Ook dienen woekerende, uitheemse soorten onderdrukt te worden. “Uiteraard allemaal met toestemming van de lokale bevolking”, voegen de schrijvers eraan toe. Ziehier het wringen van de schoen. Het zou beslist helpen als het NOS journaal (vorig blog) ruim aandacht zou schenken aan deze processen en de actievoering eromheen. Er wordt al veel over gedebatteerd. Het hoofdbureau van ‘Rewilding Europe’ staat in Nijmegen.
Een tegenwerkende kracht is macht. De redactie van Filosofie Magazine zegt erover dat de tragiek van macht is dat zij die de macht het vurigst nastreven, meestal niet degenen zijn die er gelijkmoedig mee omgaan. De uitspraak van Plato is ook velzeggend: “De échte leider leidt met tegenzin.” Filosofische vragensteller Socrates: “Wat heb je als je macht hebt?” Als het over macht over anderen gaat, ben je afhankelijk van die anderen. Dat is dus een vluchtige vorm van macht. Alleen innerlijke macht beklijft. Dus om de natuur te herwilderen is het belangrijk dat de groep gelijkgestemden groeit, met mensen die volstrekt gelijkwaardig zijn.

Alledaagse Wijsheden

“Door de versnippering van ons landschap en de afname van zaad verspreidende dieren is de soortenpopulatie van wilde planten afgenomen, en minder divers geworden. Zo is er van de ruimte die wilde planten in 1900 hadden nog maar 6% over! Planten zijn niet alleen de basis van de voedselketen, maar ook een belangrijke schuilplaats voor veel diersoorten. Het herstellen van de ruimte die beschikbaar is voor planten kan daarom een katalysator zijn voor het herstel van de biodiversiteit in de brede zin.”

Netwerk van natuurprofessionals 

“Ik heb de indruk dat we allemaal ter wereld komen als kinderen die liefde willen hebben, en als we geen liefde kunnen krijgen, nemen we in plaats daarvan genoegen met macht.”

Jean Shinoda Bolen

Het goede nieuws: Als het NOS journaal van acht uur op een rustige manier ruim aandacht besteedt aan de bodemverwording, de snel terug lopende biodiversiteit, de moeite om de CO2 in de bodem vast te houden, dan wijst dat op een groeiende erkenning van de problemen onder de bevolking. Het slechte nieuws ia natuurlijk dat de aarde haar veerkracht aan het verliezen is, ze kan zichzelf niet meer helen. In de zeventiende eeuw stelde Spinoza vast dat God natuur is. Helaas hebben we dat idee in de eeuwen erna meer en meer losgelaten in het Westen.
Doordrongen van de problemen is zoals bekend de negentienjarige Greta Thunberg. Zij heeft het initiatief genomen voor ‘Het Klimaatboek’, ruim honderd deskundigen over de hele wereld hebben een korte bijdrage geleverd. Het boek staat bomvol met kennis over klimaatverandering. Dat laatste woord is eigenlijk niet zo geschikt, merkt Thunberg in een van haar bijdragen op. Het woord klimaatveran- dering klinkt niet zo naar, het woord ‘verandering’ roept positieve associaties op binnen onze rusteloze wereld. Ze noemt geen alternatieven, maar die kan iedereen makkelijk bedenken, zoals natuurvernieti- ging, klimaatellende, het westerse natuur- en klimaatterrorisme.
Mooi is de bijdrage van George Monbiot & Rebecca Wrigley. Om te beginnen krijgt het mystieke van de natuur hun aandacht. Een kind dat nog nooit in het bos of op het strand is geweest gaat als vanzelf op in zijn omgeving, het gaat uit op verkenning, wordt opgeslokt door nieuwsgierigheid. “Kinderen lijken van nature te verlangen naar interactie met de wereld om hen heen.” Als we ouder worden onttrekken we ons steeds meer aan de natuur, aan haar spontaniteit en toevalligheden. Maar er een manier om de natuur te helpen op te krabbelen: Rewilding, oftewel: herwilderen.     Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Nationalisme, militaire macht en geopolitieke ongelijkheid creëren een dynamiek die herhaaldelijk pogingen heeft gedwarsboomd om tot een wereldwijde overeenstemming te komen over het snel CO2-vrijmaken van de economie.”

Amitav Gosh

“Er kan geen duurzaamheid zijn zonder gelijkwaardigheid.
Er kan geen gelijkwaardigheid zijn zonder duurzaamheid.”

Nicki Becker 

“We kunnen niet langer kiezen wat we willen doen. We moeten alles doen wat we kunnen.” (...)
“Als je badkuip dreigt te overstromen, ga je niet op zoek naar emmers – het eerste wat je doet,
is de kraan dichtdraaien.”

Greta Thunberg

Een aantal maanden geleden zei minister Ernst Kuipers dat er geen beperkende maatregelen zouden komen als corona in het najaar weer de kop zou opsteken. Verheugend om te horen uit de mond van een talkshowheilige, die met medeheiligen, vooral virologen, steeds op de bres was gesprongen voor heftig ingrijpen. Hij heeft vast het boek ‘Pandemische Chaos’ gelezen, waarin zeventien deskundigen achterom kijken en de gang van zaken kritisch tegen het licht houden. Ze waren er snel bij, al in oktober 2021 kwam het boek onder redactie van Dick Bijl uit.
De aftrap met het voorwoord van Wendy Mittemeijer (neurobiologe, medisch adviseur en oprichter van Ethiek & Farma) hakt er al direct in. Vaccin als angstremmer, stille dood van vrijwillige en persoonlijke keuze voor een nieuw medicijn, een overheid die patent op de waarheid leek te hebben, geen kritisch debat mogelijk want dat brengt de missie in gevaar, ontnemen van de kans om natuurlijke wijze immuniteit op te bouwen. Een paar van de gedachten die ze gefundeerd voor het voetlicht brengt.
Ze zijn me uit het hart gegrepen.
Een belangrijke vraag stelt klinisch psycholoog Mattias Desmet in zijn bijdrage. Zowel het produceren als het interpreteren van cijfers bevat onvermijdelijk een subjectieve component. Wat is de ideologie
die erachter invloed uitoefent? Zien we bijvoorbeeld de mens als een biochemische machine die in een ‘rationele’, technologische wereld thuishoort of als een wezen in mystieke resonantie met de natuur? Dergelijke verschillen in ideologieën zorgen voor onuitgesproken meningsverschillen, spanning  en angsten, waaronder de maatschappij polariseert.
We hebben het zien gebeuren, de lessen die we eruit kunnen trekken, ieder voor zich, zijn waardevol. Niet zozeer over zaken als het R-getal, maar over de manieren waarmee angsten kunnen worden omgezet in basaal vertrouwen.

Alledaagse Wijsheden

“Zelf ben ik niet meer bang voor het virus. Ik ben bang voor het gedrag van leiders, hun adviseurs en hun volgelingen, wanneer zij samen geloven in dezelfde eenzijdige dunne ideologie en geen andere ‘waarheid’ dulden. (...) Wetenschap is er ten dienste van mensen en niet andersom. Wetenschap bestaat bij de gratie van onzekerheid, maar mensen hebben altijd recht op eerlijke en gebalanceerde informatie. Ook als die informatie onzeker is, willen wij hierover geïnformeerd worden. Vooral als wij twijfels hebben of ons zorgen maken. Zeker als het om óns lijf en ónze gezondheid gaat.”

Wendy Mittemeijer-Ooteman 

“Het epidemiologisch-statistische discours klinkt gesofisticeerd en oogt indrukwekkend met zijn acroniemen, berekeningen tot vier cijfers na de komma en mathematische modelleringen van het verloop van de pandemie, maar het is vooral een indrukwekkende demonstratie van schijnexactheid en pseudo-objectiviteit.”

Mattias Desmet

Regeren zou een spel moeten zijn. Maar in de Tweede Kamer ontbreekt een speelse uitvoering. In onze cultuur gaat het sterk om scoren, materiële verrijking, terwijl het spel juist de innerlijke verrijking en het gemeenschapsgevoel versterkt. Historicus Johan Huizinga (1872-1945) pleitte voor een ludieke cultuurvisie, andere partijen zijn dan medespelers en geen rivalen. De tegenstander kun je waarderen, omdat die je sterker maakt en je leert om met verlies om te gaan, stelt filosoof Maarten Meester. Spel zorgt voor eendracht en niet voor strijd.
Bij het spel is er sprake van grote concentratie, opgaan in de bezigheden, daar hoort geen slinkse, aandacht afleidende iPhone bij. Huizinga was van mening dat als het spelelement ontbreekt, je niet meer over cultuur kunt spreken. De controle maatschappij mist  het onvoorspelbare van het spel. Wat dat betreft kunnen we veel van kinderen leren, het is goed zichtbaar of een kind al dan niet goed kan spelen. Een kind dat goed kan spelen, vindt vaak zelf de oplossing voor de problemen waar het tegenaan loopt, zegt spelonderzoeker Pim van der Pol.
Hoe ga je met een nederlaag om? Het gaat daarbij om de emotionele reactie op die nederlaag. Pessimisten zijn geneigd het aan zichzelf of aan de vijand te wijten, optimisten zien de positieve leereffecten en wat eraan te veranderen is. Je innerlijke commentator op het spel/werk bepaalt de psychische energie die je erin stopt en is daarmee doorslaggevend.
Bij het spel verscherp je ook je intuïtie, niet zelden met magische momenten tot gevolg. Hoe nuttig
het reguliere onderwijs ook is, met de nadruk op cijfers en uiterlijke kennis, wordt het spelelement
vaak vakkundig naar de achtergrond gedrongen. Johan Huizinga heeft met zijn boek homo ludens,
de spelende mens, een krachtige onderbouwing gegeven voor een herwaardering van het spel.

Alledaagse Wijsheden

“Wie wil begrijpen, moet veel spelen.” Godfriett Benn

“De creatie van iets nieuws wordt niet gerealiseerd door het intellect, maar door het instinct dat aanzet tot spelen.” Carl Jung

“Je hebt succes bereikt op jouw gebied wanneer je niet weet of dat wat je doet werk of spel is.” Warren Beatty

“Spelende kinderen zijn levend geworden vreugden.” Friedrich Hebbel

Het is bekend, uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek worden graag ten tonele gevoerd als het ons goed uitkomt. Zo meldt wetenschapsjournalist Anne Pek dat lagere kamertemperaturen ons slanker maken, bruin vet verstookt energie. Bij constante energie verliezen we ons thermische aanpassings- vermogen. Kou is ook goed voor mensen met suikerziekte, insuline reageert daar beter op. Als kers op de taart: bij kou presteren mensen beter op het werk, ze zijn alerter. Hoe anders ligt dat bij stikstof. Het is ongrijpbaar, dat kleur- en reukloze gas overal om ons heen, dat chemische verbindingen vormt die schadelijk zijn voor het milieu, inclusief de mens. We moeten ons consumentengedrag drastisch veranderen. Wetenschappelijk onderzoek is duidelijk genoeg, wij westerse mensen zijn met ons consumentengedrag een soort ‘piekbelasters’.
Krachtige bestuurders moeten die gedragsverandering mede aanjagen en wat dat betreft hebben we een goede aan minister van natuur en stikstof Christianne van der Wal. Met anderen zorgde zij ervoor dat er ‘hele stevige stappen’ worden gezet om het stikstofdossier vlot te trekken. Wie de grootste uitstoters zijn op natuurgebieden, is nog niet bekend, erkent Van der Wal. Maar met de ambitieuze plannen wordt wel een richting aangegeven.
Krijg de mensen maar eens mee. Chantal van der Leest, die zichzelf aankondigt als ‘de eerste hulp bij gedragsverandering’, onderscheidt zes klimaattypes. Allereerst ‘de Ontkenner’, die geen verdere uitleg nodig heeft. Dan volgt ‘de Overoptimist’: de oplossing dient zich vanzelf wel aan. Vervolgens ‘de Onderhandelaar’: als ik de auto vaak laat staan, mag ik wel eens vliegen. ‘De Beschuldiger’: je eet vegetarisch maar je hebt wel leren schoenen aan. Nummer vijf: ‘de Vishnu’, met baking soda kun je makkelijk deodorant maken. Tenslotte ‘de Doemdenker’: het heeft allemaal toch geen zin. Dergelijke types moeten het met elkaar zien te vinden....        

 Alledaagse Wijsheden

“De tijd van listen, wensdenken en geitenpaadjes is voorbij. (...) Maar dit probleem is zó complex en groot, dat kun je niet in één keer repareren.”

Christianne van der Wal                                  

“We don’t need a handful of people 
doing zero waste perfectly. 
We need millions of people 
doing it imperfectly.
”

Anne Marie Bonneau

Nee, geen voetbalpraatje, het betreft de ideeën van de filosoof Paul Woodruff. Voor het  begrip van ‘woede’ onderzocht hij twee mythische figuren uit de klassieke Oudheid: Ajax en Odysseus. De eerste, vertelt hij aan Florentijn van Rootselaar, is de grote soldaat die erg goed kon vechten en de tweede is de strateeg  die bedacht dat de strijd alleen met het paard van Troje gewonnen kon worden. Titel van het zijn boek: ‘Het Ajax-dilemma. Filosofie van het leiderschap.’
Op de huidige werkvloer kun je ook Ajaxen en Odyseussen aantreffen. De eerste kan nog zo goed zijn op zijn vakgebied en Odyseus nog zo ingenieus, maar algauw botst het. Niet zelden wordt daaraan gekoppeld dat je niet gewaardeerd wordt, omdat de ander een hoger salaris krijgt. Het is voor leiding- gevenden moeilijk om die woede te temperen. 
Goede leiders begrijpen dat, je hebt altijd een Ajax nodig. Die kun je niet met verachting behandelen als je wilt slagen. Je hebt een slimme strateeg nodig om iets nieuws te ontwikkelen die een concurrent uitschakelt. Maar de Ajax-figuren kun je niet missen, beloon ze daarvoor. Ook eigentijds onderzoek toont aan dat het ondersteunend personeel harder en beter werkt als er erkenning en eer van de leiders komt. Als we ons tekort gedaan voelen, ervaren we woede en/of angst.
Volgen Plato zijn wij begiftigd met het natuurlijke vermogen woede te voelen. Je hoeft hem niet te verheerlijken, maar zeker niet te onderdrukken. Daar ben ik het mee eens, maar je hoeft die woede ook niet naar buiten te brengen. De betere weg is om hem innerlijk te onderzoeken, daar leer je van. Woede heeft niet te maken met een objectieve rechtvaardigheid, maar met een eigen subjectief oordeel en dat valt uit te leggen.

Alledaagse Wijsheden

“De stijl van Matthijs van Nieuwkerk wordt wel ‘abusive supervision’ oftewel destructief leiderschap genoemd. Deze stijl kenmerkt zich door onaardig gedrag zoals kleineren, anderen de schuld geven, boos worden en schelden. Het gaat verder dan het bekende autoritair leiderschap, omdat het gericht is op een persoon en je mensen individueel negatief behandelt. Uit alle onderzoeken blijkt dat deze stijl niet erg effectief is of leidt tot betere resultaten van een team. (...) Eigenlijk is het een soort wonder dat DWDD zo'n succesvol programma is geworden.” 

Janka Stoker

“In de kern van woede, verschuilt zich vaak onmacht en verdriet.” In Praktijk

“Waar verstand ophoudt, begint de woede. Daarom is woede een teken van zwakte.” Dalai Lama

“Hoe meer woede je in je hart draagt vanwege het verleden, des te minder liefde je kunt voelen in het heden.” Barbara De Angelis

Aan de orde kwamen vriendelijkheid, confrontatie aangaan en inlevingsvermogen die sterke vrouwelijke leiders typeren. Wat die laatste betreft, de empathie kan ook doorschieten naar een overdosis en dat werkt verzwakkend. Inleven wat anderen beweegt, doe je in eerste instantie met je gevoel. Maar dan zit er vervolgens ook een denkproces aan vast. Daarbij kun je allerlei verkeerde kanten opgaan en het is buitengewoon vermoeiend als dat continu je pad kruist. En ja, hoogsensitiviteit komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.
Dan nu een meetlat voor democratische gehalte van sterke vrouwen. We worden met crises overladen en dan is er gemakkelijk de neiging om de democratie wat losser te hanteren en wat autocratische trekjes toe te laten. In heftige coronatijden hebben we dat meegemaakt. De Estlandse premier Kaja Kallas draait het om, want juist in tijden van crises moeten we de democratische waarden koesteren. Juist in dit donkere uur voor Europa is het meer dan ooit van belang dat de democratie op orde is. Alle vier de vrouwen benadrukken het belang van sterke democratische instituties, iedereen moet gehoord worden. Daar moeten leiders voor zorgen.
De sterke man is ik-gericht: de wereld is gevaarlijk, we worden bedreigd, dus jullie hebben mij nodig. Bij de vrouwelijke politici gaat het over de familie, de beweging, over bruggenbouw, concludeert Hans de Bruijn. Hier is dus sprake van ‘ons’, in plaats van ‘ik’. De Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardern schept na de terroristische aanvallen op twee moskees het beeld van een familie (citaat hieronder). Alexandria Ocasio-Cortez (VS) wil meer dan alleen volksvertegenwoordiger zijn, ze spreekt alle Amerikanen aan op hun kracht om samen een beweging te bouwen in de strijd tegen onrecht. Met dit onderzoek bewijst De Bruijn weer eens dat het androgyne mensbeeld de richting aangeeft naar een leefbare toekomst.

Alledaagse Wijsheden

“Wij kunnen jullie verdriet niet doorvoelen.
Maar we kunnen wel met jullie oplopen, stap voor stap.
En dat zullen we doen, we zullen om jullie heen staan
met liefde en respect, met alles wat ons, ons maakt.”

Jacinda Ardern

Als mensen dictators bewonderen,
is er geen morele belemmering
om een dictator te worden.
Of om je aan een dictator te onderwerpen.

“De prijs om een dictator te stoppen
stijgt met elk uitstel en elke aarzeling.
Het kwaad halverwege tegemoet treden,
is nog steeds een overwinning van het kwaad.”

Kaja Kallas / Garri Kasparov  

(vervolg)

Na vriendelijkheid en confrontatie trof Hans de Bruijn als een verschil tussen sterke mannelijke leiders en sterke vrouwelijke leiders (het gebrek aan) empathie aan. Angela Merkel wenste bijvoorbeeld Duitsland toe dat het zich zou ontwikkelen tot een land dat ook door de ogen van anderen naar de wereld kan kijken, waar de scheppende kracht van elk individu zich kan ontplooien. Onze leiders moeten zich kunnen inleven. Dit sluit naadloos aan bij wat vandaag de dag hét gespreksonderwerp
is in Nederland. De Wereld Draait Door presentator Matthijs van Nieuwkerk is de twijfelachtige eer te beurt gevallen om met zijn grensoverschrijdend gedrag vele pagina’s in de Volkskrant te vullen. De overtuigende conclusie van een groot onderzoek in de wereld van de media was dat hij met zijn extreme en persoonsgerichte woede uitbarstingen naar medewerkers van DWDD, een angstcultuur heeft geschapen.
De empathie die Van Nieuwkerk aan tafel tijdens het gesprek met gasten ten toon spreidde, was kenne- lijk maar een dun bovenlaagje. Inlevingsvermogen op een dieper niveau ontbrak. Mensen vernederen en op staande voet ontslaan wijst daar overtuigend op. Maar evenzo goed hadden omstanders en betrokkenen kunnen begrijpen dat de man psychisch ziek was en hulp nodig had. Dat was zeker het geval nadat hij in het bijzijn van heel wat personeel een geluidsman al schreeuwend volstrekt de grond inboorde. De aanwezigen konden het na jaren nog letterlijk navertellen, niemand greep in. De volgende dag betuigde Van Nieuwkerk, heel ongebruikelijk, zijn spijt en al huilend voegde hij eraan toe dat hij gif in zijn hoofd had, oftewel: hélp, hélp. Dat is wat macht, geld en prestatiedwang kunnen doen, de dader uit angst laten begaan, hem of haar niet te hulp schieten. — Terug naar de sterke mannelijke en vrouwelijke leiders, waar de onderwerpen ‘democratie’ en ‘ons’ nog liggen te wachten. Wordt vervolgd 

Alledaagse Wijsheden 

“Matthijs van Nieuwkerk herkent zich niet in de berichten over een angstcultuur bij De Wereld Draait Door. (...) ‘Ik ben vijftien jaar presentator van dat programma geweest. Als er echt iets aan de hand was, zou ik het gemerkt moeten hebben, lijkt me. Maar in al die jaren heb ik me echt geen seconde onveilig gevoeld.’ ”

Rudolf Julius / De Speld 

“Om een lid van onbesproken gedrag van een kudde schapen te zijn, dient men eerst en vooral schaap te zijn.”

Albert Einstein

(vervolg)

Volgens onderzoeker Hans de Bruijn is de retorica van sterke vrouwelijke politici gebaseerd op ‘ons’, daar tegenover staat de platte ‘ik’-gerichtheid van geweldenaars als Trump en Bolsonaro. Later wordt dit rijtje aangevuld met Orban en Poetin. Tja, dan komen vrouwen als Alexandria Ocasia-Cortez (AOC; VS), Jacinda Ardern (Nieuw Zeeland), Kaja Kallas (Estland) en Angela Merkel (Duitsland) wel in een heel fraai daglicht te staan. De vier genoemde mannen lijken me ook geen sterke politici, iemand als Joe Biden, duidelijk en zachtaardig, komt daarvoor wel in aanmerking.
Maar goed, wat trof De Bruijn aan in de grote toespraken van de vier hierboven genoemde vrouwen? Om te beginnen vriendelijkheid. Ardern laakt de grote nadruk op assertiviteit, zij vindt dat vriendelijk- heid en empathie veel meer aandacht moeten krijgen in onze gepolariseerde wereld. Merkel spreekt over vriendschappelijk samenleven. Als je een grote menigte toespreekt, ontkom je niet aan korte zinnen zegt De Bruijn. Hij komt tot de conclusie dat sterke vrouwen in hun woorden soms iets poëtisch leggen, terwijl de korte zinnen van sterke mannen de toespraken vaak heel plat maken. Ik zal erop gaan letten.
Maar naast de vriendelijkheid zoeken de vier vrouwen zeker ook de confrontatie op. AOC is er trots op dat ze als gevaarlijke vrouw wordt beschouwd door veel republikeinen, want je moet gevaarlijk zijn voor onrecht. Merkel wordt wel Mutti én Machtfrau genoemd, Ardern is ‘troost en staal’, Kallas zet Poetin compromisloos in de hoek. Er komt een ‘dag des oordeels’ voor Poetin. Vanwege haar aanhoudende aanvallen op de Rus wordt ze Europa’s nieuwe ijzeren dame genoemd. Dan hebben we het nog niet eens over empathie en democratie gehad en ook ‘ons’ hangt nog in de lucht. In het citaat hieronder geef ik Jo Biden een grote kans om bij de vrouwenclub ingedeeld te worden.        Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“De sterke man is ik-gericht: de wereld is gevaarlijk, anderen bedreigen ons en dus hebben jullie mij nodig.  Bij deze vier vrouwelijke politici gaat het over de familie, de beweging, de waardengemeen- schap, over bruggenbouw. Niet over ik, maar over ons.”

Hans de Bruijn

“Sterke vrouwen kiezen niet voor de slachtofferrol. Ze vinden zichzelf niet zielig en wijzen niet naar anderen. Sterke vrouwen gaan aan de slag.” 

Mandy Hale 

“Een sterke vrouw kijkt de uitdaging in de ogen en geeft haar een knipoog.”

Gina Carey

Geboren in St Petersburg, in 1990 op haar twintigste met haar tweeling en moeder gevlucht naar Nederland en nu is de van oorsprong Russische Katja Tolstoj Theoloog des Vaderlands, alsook hoogleraar en vicedecaan bij de faculteit Religie en Theologie (VU Amsterdam). Terwijl ze niet uit een gelovig gezin komt, geloofde ze van meet af aan in God, vanuit een besef dat er meer is. Grote levensvragen spraken haar enorm aan. Met andere wetenschappers werkt ze tegenwoordig aan een ‘Theologie na de Goelag’ (Russische straf- en werkkampen), de slachting in het Oekraïense Boetsja wordt er nu bijgetrokken.
“Ongelofelijk dat deze oorlog niet een kwade droom is.” zegt ze uit de grond van haar hart. Samen met haar man vangt ze Oekraïense vluchtelingen op, vooral zijn familie, want hij komt uit Oekraïne. Wat betreft Poetin heeft ze een duidelijke visie, die ze journalist Maaike van Houten voorlegt. Hij verkoopt de oorlog als een strijd tussen goed (Rusland) en kwaad (het Westen). Hij zegt eigenlijk dat wie het met hem eens is, een toegangskaart krijgt voor het paradijs. Daarmee legt hij een claim op het eeuwige leven. Maar hij gebruikt dat beeld niet vanuit een religieus geloof, hij misbruikt het voor bestendiging van het hier en nu, voor het uitvoeren van zijn eigen agenda.
Als Theoloog des Vaderlands gaat Tolstoj zich ook bezighouden met onderwerpen als klimaat en migratie, maar in de eerste plaats wil ze dieper nadenken  over vraagstukken rond oorlog en vrede.
Een sterke vrouw, deze 52-jarige oma van twee kleinkinderen (bij elke dochter één). Over sterke vrouwen gesproken, hoogleraar bestuurskunde Hans de Bruijn heeft het fenomeen grondig onderzocht door van vier invloedrijke, buitenlandse vrouwelijke politici de grote toespraken en frames te bestude- ren. Zijn centrale vraag: wat onderscheidt die toespraken van die van sterke mannen?   Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

Vraag Lodewijk Dros:
“Is de oplossing niet om religie buitenspel te zetten, als een schadelijke factor uit een voorbije eeuw?”

Antwoord Katja Tolstoj:
“Eerder andersom. Deze oorlog laat zien hoe belangrijk religie in deze eeuw is. Beide kanten zetten haar in hun propaganda in om krachten te mobiliseren. Bovendien vormt religie sociale en nationale identiteiten, zeker in de post-Sovjet landen, waar religie na decennia staatsatheïsme sterk is terug- gekeerd. Ik ben daarom heel onmodieus: ik denk dat dit niet de eeuw wordt van het uitschakelen van religie, maar van een synergie tussen theologie en andere wetenschappen. Theologie is juist nodig. Straks komen in Rusland en Oekraïne de vragen naar schuld en verzoening. Daar heeft de christelijke traditie ervaring mee.”

Hoewel heel wat landgenoten zullen zeggen niet in reïncarnatie te geloven, zich beroepend op hun nuchterheid, ontwaar ik op een dieper niveau tekenen van een latent innerlijk weten van dit fenomeen. Excuses maken voor misstanden van eeuwengeleden, waar je zelf geen ervaring mee hebt, is bezien vanuit de geroemde nuchterheid uiteraard onzinnig. De verantwoordelijkheid nemen voor je verre voorouders is dat eveneens. Maar het vage gevoel dat je toen misschien wel leefde in een ander lichaam, verandert de zaak.
Excuses aanbieden als Nederlandse staat is weer een ander verhaal. Maar ook dan neem je een niet bestaande verantwoordelijkheid op je schouders en vereenzelvig je je met geboren zijn binnen bepaalde grenzen die kunstmatig zijn. Met al die excuses zet je de zaak niet recht op basis van het tegenwoor- dige rechtsgevoel. Interessanter is het om sorry te zeggen tegen gedragingen waar jezelf aan meewerkt en waarvan je weet dat het eigenlijk misdadig is.
‘Sorry’ is geen loos begrip als je er innerlijk direct aan verbindt dat je je uiterste best zal doen om niet in herhaling te vervallen. Zo verdienen varkens, kippen, koeien, en andere consumptiebeesten een welgemeende verontschuldiging. Hetzelfde geldt voor alle mensen op aarde die in honger, armoede en slechte werkomstandigheid leven. Niet alleen met de beschuldigende vinger wijzen naar Qatar, maar het eigen aandeel in de kwestie onderzoeken. Die beschuldigende vinger ontlast ons rijke westerse werelddeel niet.
Met deze excuses en de innerlijk eraan verbonden beloftes kunnen we de wereld veranderen en dus verantwoordelijkheid nemen in het NU. Het doet er dan niet toe of je in wedergeboorte, zielsverhuizing, wederverschijning of het volstrekte niets gelooft. Kosmisch beschouwt zal dat ook wel de leeropdracht zijn.

Alledaagse Wijsheden

“Ik geloof in reïncarnatie. Ik denk dat we met z'n allen een grote energiebron vormen. Ik heb sterk het gevoel dat we hier zijn om dingen te leren en ervaren. Al zul je mij niet horen zeggen dat ik nog weet dat ik in de tijd van Napoleon op aarde was. Het gevoel dat het gewoon ophoudt na de dood, heb ik helemaal niet. Ik vind het zo zinloos, als het alleen maar dit is.”

Isa Hoes

“Wat mij het meest verbaast bij de westerse mens is dat hij zijn gezondheid opoffert om veel geld te  verdienen. Vervolgens offert hij het geld weer op om zijn gezondheid te herstellen. En dan is hij weer zo bezorgd over de toekomst, dat hij niet geniet van het heden, met als gevolg dat hij niet in het heden, maar ook niet in de toekomst leeft. Hij leeft alsof hij nooit zal sterven en sterft terwijl hij nooit geleefd heeft.”

Dalai Lama

Geld is als mest, zei Francis Bacon, het is alleen goed als het wordt verspreid. In eigen land lukt het ons al niet om geld goed te verspreiden en wereldwijd staat dat er kwadratisch nog veel slechter voor. Stel dat we van meet af aan het geld adequaat verspreid hadden over de wereld, dan hadden we nu het begrip klimaatcrisis niet gekend. Maar als geld zich gaat ophopen, dan gaat het stinken. Geld zelf stinkt niet, de verdeling ervan stinkt.
Er wordt nu gesteggeld of en hoeveel geld we in het Westen zouden moeten doorsluizen naar arme landen voor de broodnodige aanpassingen aan de weersomstandigheden, vooral veroorzaakt door de rijkeren. Het mooie van deze beweging is wel dat we noodgedwongen meer richting een integratie op wereldniveau gaan. Zonder slag of stoot gaat dat natuurlijk niet, maar het is toch een stap verder
op de goede weg. Zet hem op, klimaattop!
Hoe verder we komen, hoe meer probleemgebieden tevoorschijn komen. Was het eerst vooral de klimaatopwarming, ondertussen vragen verzilting, uitputtende watervoorraad, bodemerosie, biodi- versiteit en afnemend bosareaal ook de volle aandacht. Financieel geograaf Ewald Engelen schaart
zich achter vele anderen als hij stelt dat economische krimp noodzakelijk is om deze meervoudige ecologische problemen op te lossen.
Minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten stelt met de woorden van ‘Keerpunt 1972’, dat alleen als we mensen inspireren mee te beslissen, we kunnen verwachten dat mensen de nodige offers maken. Een veelbelovende vorm is bijvoorbeeld het burgerforum. Mensen uit alle geledingen van de bevolking kunnen oplopende gemoederen meer tot rust brengen, en het begrip en vertrouwen vergroten. Begin 2023 wil Jetten het eerste nationale (regionaal zijn er al meerdere burgerfora actief) burgerforum over het klimaat van start laten gaan. Ik wens hem alle succes van de wereld toe.

Alledaagse Wijsheden

“Bij ongewijzigd beleid zal de toename van de wereldbevolking een extra honderd miljoen ton op de planeet zetten; de bijbehorende toename van productiedieren daarentegen levert niet minder dan vierhonderd miljoen ton extra massa op. De grootste bevolkingscrisis is niet de groei van het aantal mensen, maar de groei van het aantal dieren in de bio-industrie. (...) Overstappen op plantaardige eiwitten levert een veelvoud aan milieuwinst op dan welke verspillingsmaatregel ook.”

George Monbiot (zoöloog/milieuactivist)

“De Zuid-Afrikaanse dichter Antjie Krog stelt zich de vraag: ‘Hoe kunnen wij zorgen voor de aarde als wij niet zorgen voor elkaar / hoe kunnen wij zorgen voor elkaar als wij niet zorgen voor de aarde?’
Vijftig jaar geleden gaven ook de Club van Rome en de drie partijen van ‘Keerpunt 1972’ (PvdA, D66 en PPR) al de richting aan: om voor de aarde te kunnen zorgen, moeten we voor elkaar zorgen.”

Rob Jetten 

(vervolg)

We verlaten voorzichtig het aardse begrijpelijke en belanden bij de vierde fase: de ‘Tot rust gekomen Nafs.’ Het ego is getransformeerd, het is veranderd in een hoger bewustzijnsniveau. Het wordt niet gekenmerkt door wat critici graag ‘zweven’ noemen. De rust uit zich in ruimhartigheid, dankbaarheid en een onwrikbaar gevoel van tevredenheid, ook bij zware ontberingen. Etty Hillesum (1914-1943) had in haar dagboek passages die daar treffend naar verwezen. Zij beschouwde onze enige morele taak om in zichzelf  grote vlaktes van rust te ontginnen en dat uit te stralen naar anderen. Langs die weg kan het rustiger worden in deze opgewonden wereld.
Een nieuwe fase, breekt aan voor de ‘Onderwerpende Nafs’. De vallei van Eenheid wordt betreden. In deze vijfde fase zal de mens zich aan elke situatie onderwerpen die Eenheid/God hem brengt. De grote stap hier is dat wereldse zaken hem niets meer uitmaken, het onderwerpende betreft het hele universum. Van deze mensen zul je dus niet veel horen in het openbare leven. Dat verandert in de zesde fase, de ‘Onderworpen Nafs’. Hier wordt iemand een lantaarn voor de mensheiden, hij straalt energie uit naar iedereen die erom vraagt. Zijn voornaamste doel is om God/Eenheid te dienen door anderen te dienen. Het is moeilijk te bepalen aan wie we moeten denken, maar ook hierbij duiken de namen Mahatma Ghandi en Martin Luther King op.
Tenslotte, het kon niet uitblijven bij het spiritueel sterke getal zeven, is er de ‘Volmaakte Nafs’. De weg er naartoe zal het nog om het onechte zelf (nafs) gaan, maar het eindpunt lijkt me het echte zelf te zijn, die is opgegaan in de Eenheid/God. Niemand weet veel over de volmaakte mens op aarde. Al met al een hele reis, die niet per se lineair verloopt (citaat hieronder).

Alledaagse Wijsheden

“De fases langs langs het pad zijn gemakkelijk te resumeren, moeilijk te ervaren. Een extra hindernis onderweg is het feit dat er geen garantie is van voortdurende vooruitgang. Er bestaat altijd gevaar dat je terugvalt naar eerdere fases, soms zelfs van een hogere fase helemaal omlaag naar de allereerste. Gezien de vele valkuilen onderweg is het geen wonder dat er elke eeuw maar een paar mensen zijn die de laatste fase weten te bereiken.”

Elif Shavak / Rumi

Vraag: “Wanneer is een mens zover dat zijn ziel niet meer naar deze planeet terug hoeft te keren?”

Emmanuel / Pat Rodegast:

“Als je uiteindelijk je eigen goddelijkheid in zijn totaliteit hebt ingezien en ervaren.” 

Vanaf 30 september heb ik vier blogs gewijd aan het boek ‘De veertig regels van liefde’, geschreven door Elif Shavak, met de 13^e eeuwse dichter Rumi en de soefi Sjamans van Tabriz in de hoofdrol. Via Rumi worden de zeven fasen van het Pad naar de Waarheid naar buiten gebracht, zeven ontwikkelings- fasen waar elk ego doorheen moet om Eenheid te bereiken. Het begrip Nafs staat centraal, oftewel het onechte zelf dat in ontwikkeling is.
De eerste fase noemt hij de ‘Dwangmatige Nafs’, de meest primitieve. De ziel zit verstrikt in de materiële wereld. Mensen worstelen en lijden daarin ten dienste van hun ego en ondertussen anderen de schuld geven voor hun voortdurend ongeluk. De schuld afschuiven op de ander getuigt natuurlijk van ongemak en een  zwak zelfgevoel. We kunnen dat nog veelvuldig om ons heen zien, vooral ook in de media. Dan volgt als tweede de ‘Beschuldigende Nafs’, waarbij de weegschaal naar de andere kant is doorgeslagen. In plaats dat allemaal andere mensen de schuld krijgen, geven mensen die deze fase hebben bereikt voortdurend zichzelf de schuld. In feite berust dat ook op een laag zelfgevoel, maar qua ontwikkeling op een hoger niveau.
Dan maken we in mijn ogen een grote derde stap naar de ‘Geïnspireerde Nafs’. De ware betekenis van het begrip ‘overgave’ wordt ervaren. Het dwalen door de Vallei  van kennis is begonnen. Op dit niveau gaan mensen blijk geven van geduld, doorzettingsvermogen, nederigheid. De wereld zal nieuw en vol inspiratie aanvoelen. Het gaat echter nog steeds in het onechte zelf in ontwikkeling. De valkuil van deze fase is dat zij het zo aangenaam vinden dat ze drang niet voelen om zich verder te ontwikkelen. De volgende stappen gaan steeds sterker richting het hogere, het esoterische.                   Wordt vervolgd 

Alledaagse Wijsheden

“Als je scheldt op jezelf, geef dan ook eens een grote bek terug.” 

Omdenken.nl 

“Boven je oude zelf uitstijgen is afdalen in de diepte om te kunnen transformeren
naar een vorm die NU bij je past.”

Ingspire

“Het allermooiste wat we kunnen ervaren, is het mysterieuze.”  

Albert Einstein

(vervolg)

Renoirs visie op wetenschap kan ik onderschrijven, die blijkt van Albert Einstein te komen. Goed weten- schappelijk werk kan alleen tot stand komen als iemand bezield is met het verlangen naar waarheid en begrip. In deze visie is de ziel dus een krachtige aanjager, ook als mensen het bestaan van de ziel ontkennen kan zij haar invloed uitoefenen. Dan valt het onder het kopje ‘gedrevenheid’. Einstein spreekt wat dit betreft over de essentie van ‘diep vertrouwen’, wat uit de religieuze sfeer komt. Zichzelf omschrijft hij als een diep religieuze ongelovige met een soort kosmische religiositeit, zonder een monotheïstische god.
Het is wel een mannenboek, ik ben geen vrouw tegengekomen. Als je ook zoveel eeuwen teruggaat, is dat wel begrijpelijk. Zo wijst Renoir erop dat de Boeddha en Socrates, net als alle andere wijze leermeesters, voortdurend hebben gezegd dat onwetendheid de bron is van alle kwaad. Een mens heeft onderscheidingsvermogen nodig om te kunnen kiezen tussen rechtvaardig en onrechtvaardig. Mee eens, maar het woord ‘kwaad’ vind ik daardoor misleidend. Beter is het om te zeggen dat het bewustzijn op dat terrein (nog) ontbreekt. Filosoof Hegel zag onwetend vooral als onvrij zijn, de zoektocht naar kennis is tegelijk een zoektocht naar vrijheid.
Liefde is het fundament van vrijheid en bewustzijn. Het is door dogmatische godsdiensten wat in de vergetelheid geraakt, maar de basis ervan is eigenliefde. Die notie ontbreek niet, aldus Renoir. Zo had Pythagoras al als gulden regel: ‘Respecteer jezelf boven alles.’ Over gulden regels gesproken, daar scheiden onze wegen weer. Renior bejubelt aan alle kanten de kracht van: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.’ En een indrukwekkende rij oude leermeesters staan achter hem. Maar waar blijft dan de zo gewenste empathie, de ene mens is immers de andere niet (blog 17/6/'13).

Alledaagse Wijsheden

“Wat achter ons ligt en wat voor ons ligt, zijn onbeduidende zaken vergeleken bij wat er binnen in ons ligt.”

Ralph Waldo Emerson 

“In alle wijsheid van de wereld wordt eraan herinnerd: het heden is het enige punt van de pijl des tijds waarin we kunnen handelen, het enige creatieve moment. Met handelen in het heden bedoel ik niet alleen werken, maar ook contemplatie, het vruchtbaar niets doen tijdens concentratie en meditatie.”

Frédéric Lenoir

Filosoof en godsdiensthistoricus Frédéric Lenoir noemt op de achterflap zijn in 2010 uitgegeven boek over filosofie en spiritualiteit (‘Handleiding voor een evenwichtige geest en een kalm gemoed’) het meest toegankelijk en nuttig van al zijn boeken. Het boek wordt ook zwaar aanbevolen door leken en vakgenoten. Als je spiritualiteit en filosofie goed samen weet te brengen, denken en voelen/beleven, kan dat een prachtig huwelijk worden.
Ik begin dus enthousiast met de eerste zin van het voorwoord. “We hebben er niet voor gekozen te leven, ...” Bam, auw, adieu spiritualiteit. Doorlezen en oordeel niet. Lenoir volgt de wijze leermeesters uit lang vervlogen tijden met zijn voorliefde voor het schone, het ware en het goede. Filosofisch nuttig denkwerk dus. Maar, zegt hij, mijn innerlijke ontwikkeling heb ik ook verrijkt met twee andere bronnen die nogal van elkaar verschillen: spiritualiteit en dieptepsychologie. Kijk, dan gaan we de goede weer kant op.
Dan begint hij hoofdstuk 1 (‘Ja zeggen tegen het leven’) met de constatering dat we allemaal te maken krijgen met bepaalde feiten die we niet hebben gekozen, niet hebben gewild en die ons als het ware worden opgedrongen. Ik haak ten tweede male vrolijk af, zeker als hij voorbeelden geeft als ons lichaam, onze persoonlijkheid, intelligentie, capaciteiten/kwaliteiten en beperkingen/handicaps.
“We zouden bijna allemaal wensen dat we niet ouder werden, nooit ziek waren en niet zouden sterven.” Ik waag het te betwijfelen.
We zijn spiritueel beschouwd geen slachtoffers van het lot, onze ziel heeft een forse impact. In deze eerste vijf bladzijden schuurt de filosofie wel ernstig met de spiritualiteit. Maar ik lees door, want ik proef nog waardevolle inzichten die niet schuren met mijn niet zozeer op denken, maar meer op ervarenn gebaseerde visie, zoals het eerste citaat hieronder.   Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“In de bijna dertig jaar dat ik bezig ben met filosofisch, psychologisch en spiritueel zelfonderzoek ondervind ik het dagelijks:het louter instemmen met het leven en met het bestaan geeft een gevoel van dankbaarheid, en dat is weer een bron van geluk. Daardoor kunnen we volledig genieten van het posirieve en het negatieve veranderen.”

Frédéric Lenoir

“De langzaamste, die zijn ziel niet uit het oog verliest, gaat nog altijd sneller dan wie zonder ziel ronddwaalt.” 

Gotthold Ephraim Lessing

Eind september wijdde ik drie blogs aan de visie van economisch antropoloog Jason Hickel die het boek ‘Less is More: How Degrowth Will Save the World’ schreef. Hij constateerde dat economische ‘ontgroei- ing’ in het algemeen wel tot de verbeelding spreekt, maar niet wil doordringen in de gelederen  van de beslissers. Nu is hier in Nederland een mooie poging op dat pad. Econoom Paul Schenderling verklaarde het economische groeimodel failliet en met vertegenwoordigers van elf politieke partijen, van SP tot SGP, bracht hij het alternatief van een postgroei-samenleving in kaart. Langs deze wegen wordt de druk op beslissers steeds groter.
De krimpgedachte heeft ook een andere sector bereikt. Kunstenaar en kunsthistoricus Arne Hendriksen wil met zijn artistieke onderzoeksproject ‘The Incredible Shrinking Man’ antwoord geven op de vraag hoe de mens minder ruimte kan innemen. Het symbool wat hij koos, vertelt hij aan Iris Pronk, is een minimens van vijftig centimeter. Dat is de lengte van een gemiddelde baby, waardoor je zeker weet dat alles erin past. De krimpvisioenen geeft hij vorm in het theater. Hij brengt het speels, maar met een bloedserieuze ondertoon.
Hij werkt samen met andere kunstenaars, ontwerpers, wetenschappers, economen en artsen. Momen- teel doet hij onderzoek naar wat je van kwaadaardige groei van kanker kan leren. Bij de kankercel ontbreekt het natuurlijke stopsignaal en daarmee symboliseert kanker een obsessie met groei. Kanker- specialisten kijken hoe je die groei kunt remmen. Hendriksen bracht kankerspecialisten in contact met economen (citaat hieronder).
Al vijftien jaar is hij actief om uiteenlopende mensen in het onderzoek te betrekken. De verhalen die daaruit ontstonden, over tiny towns, basketbal, dwergen, kikkers en meer, kun je lezen op  de site van The Incredible Shrinking Man. Ik vind dit alles kunst van de bovenste plank.

Alledaagse Wijsheden

“De Utrechtse kankerspecialist Hans Clevers vroeg aan de economen: “Aan wie of wat vragen jullie eigenlijk of jullie ideeën over groei kloppen? "Een kankeronderzoeker gaat altijd terug naar de cel. Daaraan toetst hij zijn bevindingen. Maar waar gaat de economie naartoe als hij weer een nieuw groeiverhaal vertelt? Waarop baseert hij zijn fantasieën en ideeën, wat is zijn ijkpunt? De bodemloze put van het verlangen naar meer?” Dat levert prikkelende inzichten op.”

Iris Pronk 

“Het natuurlijke gedrag van een economie is opeenvolgende periodes van groei en krimp. Vergelijk het met een bos. Een bos heeft bosbranden nodig om jong, sterk en vitaal te zijn. Als je alles op alles zet om kleine bosbranden te voorkomen dan vier je succes op korte termijn. Dat betekent wel dat het hele bos wak wordt. Als er dan een brand ontstaat, is alles weg. Zo is het met de economie ook.” 

Edin Mujagić

Karen Amstrong, een befaamde schrijfster over religie en religieuze tradities, kwam dit jaar uit met
haar boek ‘De heilige natuur’. We moeten leren anders te denken en te voelen, niet erboven geplaatst, maar met eerbied, compassie en dankbaarheid jegens de natuur. Dat is de enige manier om aan natuurrampen te ontkomen. Hiervoor is ‘kenosis’ van belang. Het begrip komt van de oude Grieken
en betekent het ‘leegmaken’ van jezelf, je ego opgeven. Het werd beschouwd als essentieel voor het spirituele leven van de mens en voor de hele wereldorde. In onze moderne wereld met een grote prestatiedrift is daar weinig oog voor.
Ook het taoïstische ideaal houdt in dat we de in de in de natuur aanwezige kenosis, zelfloosheid, navolgen. Dat betekent overigens niet dat we dan geen emoties hebben, de wijze kan ook woede en verdriet ervaren. Maar in de kern is er iets overstoorbaars, een mystieke kracht. Mensen als Mahatma Ghandi en Martin Luther King zijn er voorbeelden van. Het oorspronkelijk uitgangspunt van de yoga is eveneens kenosis. Dus niet de eigentijdse gemoedrust en concentratie verbeteren (beter kunnen presteren!), maar de wijzen die yoga bedachten, waren ervan doordrongen dat egoïsme de grootste belemmering was voor een ervaring van het heilige. En juist die ervaring van de heilige natuur hebben we nodig.
In dit verband is de boodschap van medium Eva Pierrakos hoopgevend. Zij constateerde dat je alleen je ego kunt afleggen als het goed ontwikkeld is. Een zwak ontwikkeld ego levert alleen meer zwakheid op. Een waar woord en ondanks alle problemen lijkt de innerlijke slinger geleidelijk wel de andere kant op te gaan. De prestatiegerichtheid neemt al af bij jongere generaties. 

Alledaagse Wijsheden

“Kijk diep de natuur in en je begrijpt alles beter.”

Albert Einstein

“Stop met het zoeken van goedkeuring door anderen, pel jezelf af, met compassie voor je fouten, en ontdek dan dat je al goed bént.”

Nazmiye Oral

“Als je vol wilt worden, laat jezelf dan leeg zijn.
Als je opnieuw geboren wilt worden, laat jezelf dan sterven.
Als je alles wilt krijgen, geef dan alles op.”   

Tao Te Tjing

De Oostenrijk-Britse, zeer bekende  filosoof Karl Popper stelde: “De ‘complottheorie van de samen- leving’ is een typisch gevolg van een secularisering van een religieus bijgeloof.” Klinkt interessant, maar ik begrijp het toch onvoldoende om te beslissen of ik het ermee eens of oneens ben. Klinkt ook actueel, edoch, de uitspraak deed hij al in 1945. Filosoof Vanno Jobse verduidelijkt zijn visie. Nu we niet langer een beroep kunnen doen op God of de Duivel, zoeken we andere hogere machten die verantwoordelijk zijn, namelijk samenzweringen.
Nu vraag ik me toch of complottheorieën niet veel en veel langer hebben bestaan. Maar in ieder geval zal de secularisering, het niet verbonden zijn met een andere werkelijkheid, wel een negatief effect hebben gehad. Popper noemde het een gevaar voor de samenleving. Het is dan goed om te weten dat die secularisering geen eindstation is en dat de zoektocht naar het buitenaardse machten en zingeving over een langere periode bezien een opwaartse lijn laat zien.
Hoogleraar Arbeid en Zingeving Maroesjka Versantvoort ziet een samenleving die gelukkig en welvarend wil zijn, maar mentaal zieker wordt. Het personeelstekort loopt op en de oplossing is niet langer werken maar meer aandacht voor zingeving. De administratieve ballast draagt daar niet aan bij. Een gezamen- lijke zoektocht naar de beleving van het werk verhoogt de motivatie en de verbondenheid. Cathelijne Verboeket vertelt aan Peter Henk Steenhuis dat ze nu in de palliatieve zorg met ook onderzoek op dit gebied, vaker een flow ervaart. Ze heeft uiteindelijk zinvol werk gevonden. Ervoor had ze op veel plekken kort gewerkt, maar haar bestemming niet gevonden.
Het is duidelijk, dalende personeelstekorten en dalend ziekteverzuim (met name burn-outs) zijn zeer gebaat met aandacht voor de spirituele kant van het leven en dat geldt zeker ook voor een afname van de complottheorieën.

Alledaagse Wijsheden

“Zinvol werk gaat over bijdragen aan een groter doel. Leuk werk hebben en van betekenis zijn voor anderen. Begrijpen waar jouw inzet, tijd en energie toe leiden. Mensen hebben zingeving nodig om zichzelf te kunnen sturen, om grip te krijgen op de dynamische wereld om hen heen.”

Maroesjka Versantvoort 

“Wat we ook doen, we kunnen overal spiritueel werk van maken. Wat voor beroep we ook uitoefenen, ons doel is onveranderlijk: we zijn hier om mensen te helpen hun liefde te laten stromen. Als we tegen iemand praten, als we iemand zien en zelfs wanneer we aan iemand
denken, zijn we in de gelegenheid om meer liefde te laten stromen in het universum.”

Marianne Williamson

”Helden zijn mensen die hun land verdedigen, niet die een ander land aanvallen.” Een open deur, behalve als Russen dat tegen elkaar zeggen, oftewel schrijven op de sociale media. En dat gebeurt vandaag de dag. Het eerste deel van de zin heeft nog wel een lastige morele kant. Medemensen doodschieten is bepaald geen positieve waarde en de trauma’s die mensen eraan kunnen overhouden zijn niet gering. Het hoort bij oorlog, dat valt niet te ontkennen, maar we zullen er niet aan wennen. “Wees trots op wat het waard is om trots op te zijn.”
Deze laatste woorden komen van filosoof en jurist Jurriën Hamer. Nu is het in het geval van oorlog
nog niet zo gemakkelijk vast te stellen, maar hij gebruikt het in een ander verband, namelijk het onvermogen van de overheid om op de lange termijn te denken. Ophoping van stikstof, gevaarlijke klimaatverandering, toenemende economische ongelijkheid, we wisten het allemaal allang. Het is de trots die ons in de weg zit. Je levenswerk komt in een kwalijk daglicht te staan en heeft geen betekenis meer. Hamer legt terecht de nadruk op de invloed die wij (!) met onze trots hebben op de beleids- makers.
Misschien zouden we trots, misplaatst of niet, überhaupt moeten ontmoedigen, zegt Hamer. Daar ben ik een groot voorstander van. Trots is belastend, je legt een schaal aan van meer/minder, beter/slechter, hoger/lager. Filosoof Kwame Anthony Appiah stelt dat mensen zich nu eenmaal goed willen voelen over zichzelf, over hun leven. Hij stelt dat onze drang naar erkenning bij onze natuur hoort. Dat is nog maar de vraag. Want als je ook je eigen fouten kunt (h)erkennen, zoals Hamer zijn eigen gedrag in het stuk ook analyseert, kan je levenshouding neutraal blijven, los van trots.

Alledaagse Wijsheden

“Onze trots verzet zich. Sterker nog: velen voelen zich juist aangetrokken tot mensen en bewegingen die beloven onze trots in ere te herstellen. Dit is, ten diepste, de magie van Ongehoord Nederland, van Forum voor Democratie, en ja, ook van de VVD en het CDA. Zij stellen gekrenkte mensen gerust. (...)  Daarom zet de VVD zich al jaren in voor vliegen, vlees en doorrijden. Want dan hoeft de kiezer zich niet bezwaard te voelen. En daarom vond CDA-leider Wopke Hoekstra het noodzakelijk om de stikstofdoelen in twijfel te trekken. Want dan zijn de intensieve veehouders misschien toch niet zo slecht bezig. Deze partijen houden een cultus van misplaatste trots in stand. En het treurige is: hoe groter de problemen worden en hoe dieper we falen, hoe meer behoefte er aan die troostende cult zal zijn. Het is tijd om afscheid te nemen van alle misplaatste trots.”

Jurriën Hamer

“De behoefte aan instemming van anderen komt voort uit een basis van onbegrip over de wetten van het Universum en zij gaat in tegen wie-jij-werkelijk-bent.”

Esther & Jerry Hicks

Het wachten is op de Voeler des Vaderlands. We moeten nu nog op slechts één been hinken met de Denker des Vaderlands. Je kan er ook een Voeler des Moederlands van maken, als het gevoel maar in het volle daglicht komt te staan. Nog beter misschien: de Denker des Vaderlands afschaffen. Dat zullen de filosofen echter ernstig bestrijden. Het wordt ervaren als een prestigieus instituut, nog jarenlang wordt gemeld dat iemand ooit Denker des Vaderlands was.
Filosofen zijn mensen die dieper nadenken, las ik eens. Dieper dan wie en wat is diep nadenken eigenlijk? Tekst die gepaard gaat met moeilijke woorden en complexe zinnen? Bij diep voelen kan ik
me meer voorstellen. En origineel denken is me ook duidelijk. Filosoof Jacqueline Duurland deed dat
en schreef het boek ‘Vinosofie, een gouden duo’. Volgens haar is er maar een klein verschil tussen wijsbegeerte en wijnbegeerte. Oude Grieken als Socrates en Plato, die nog steeds driftig worden aangehaald door filosofen, hielden graag gezamenlijk een wijnsessie. Wijn was met rituelen omgeven, en de roes bracht je dichter bij de goden. Volgens culinair journalist Onno Kleyn is wijn de filosofenolie waar de hersenen van denkers op draaien.
Dan stuit ik op een omschrijving die meer handvatten biedt. Duurland stelt dat voor geordend denken, zo strak en systematisch als filosoof Immanuel Kant dat deed, is wijn drinken geen goed idee. Verder zijn er nog de associatieve denkers met een meer speculatieve filosofie en daar past wel een wijntje bij. Wat weer niet geldt voor de strakke, rationele denkers. De Franse schrijfster en creatief denker Marguerite Duras genoot van onder invloed spreken. ‘Je wordt inventiever en vlotter met een roesje.’ Duurlands advies voor beginners: start eens met een Côtes du Rhône, even toegankelijk als geliefd. 

Alledaagse Wijsheden

"De filosofie heeft ook een eigen taal. Met eigen definities van woorden die we ook wel in het gewone taalgebruik kennen, in een andere betekenis. Wijn bespreken is ook zo'n serieuze bezigheid, die tegelijk een spel is, het geeft plezier en het is de kunst om wat je ervaart, ziet, proeft en ruikt, van woorden te voorzien. Het is, zoals de filosoof Foucault het chic formuleerde, een discours. Filosofen proberen uit te drukken wat voorbij de grenzen van de taal gaat. Wijnproeven en daarover praten is een uitstekende oefening daarvoor, je bekwaamt je in een eigen discours."

Jacqueline Duurland

Er zit meer filosofie in een fles wijn dan in alle boeken.

Louis Pasteur

“Muziek is een hogere openbaring dan alle wijsheid en filosofie.”

Ludwig van Beethoven

(vervolg)

Overgave wordt veelal gekoppeld aan strijd, waarna de berusting zich aandient, het toegeven aan wat er speelt. Op zich kan dit een wijs besluit zijn, maar het draagt ook iets in zich van zwakte, capitulatie, passief zijn. Maar daarnaast kan overgave ook pure kracht zijn, een macht die van binnenuit komt. “Zij die zich overgeven aan de goddelijke essentie van het leven, zullen in ongestoorde kalmte en vrede leven.” Shafak/Sjams voegt daaraan toe dat het zelfs het geval is als de hele wijde wereld de ene na de andere turbulentie doormaakt. Hoe eigentijds!
Het boek is uit en de boodschapper zou de boodschap tekort doen als het niet met liefde eindigde. Dat doet het wel. Een leven zonder liefde heeft geen betekenis. Maar vraag je ook niet af wat voor liefde je moet zoeken, spiritueel of materieel, goddelijk of werelds.... Zulk onderscheid leidt tot meer en nauwkeuriger onderscheid. “Liefde kent geen labels, geen definities. Het is wat het is, puur en simpel.” Mooi en even mooi vind ik de definitie vertaald uit het Sanskriet: “Liefde is een cirkel waarvan het middelpunt overal is en de omtrek nergens.” De ultieme eenheidsbeleving. Shafak/Sjams besluit het boek trouwens ook met een mystieke definitie (citaat hieronder).
De wenselijkheid om niet in vakjes te denken, geldt trouwens ook voor religies. Terwijl het woord oorspronkelijk ‘verbondenheid’ betekent, hebben we verschillen gecreëeerd, met daaraan verbonden leefregels. Daar komt wel verandering in. Mensen zijn op een andere manier religieus dan vroeger,  zegt hoogleraar comperatieve filosofie van religie André van der Braak. Mensen beperken zich ook niet tot één religie, maar laten zich door meerdere levensbeschouwingen inspireren, ze zijn multireligieus. Ook hebben ze minder behoefte aan religieuze identificatie. Een belangrijke stap vooruit richting verbondenheid zonder vakjes. 

Alledaagse Wijsheden 

“Liefde is het water van het leven. En een minnaar is een ziel van vuur.
Het universum draait anders wanneer vuur van water houdt.”

Elif Shafak / Sjams van Tabriz

“Dean Bowen (37) is niet gelovig, maar haalt wel inspiratie uit het christendom, de islam en het boeddhisme. Als dichter laat hij zich graag inspireren door wat hij in de maatschappij ziet. Hij ziet overal de invloed van religie. Het christendom gaf hem een gevoel van stabiliteit.”

Jessie Eickhoff

(vervolg)

Het is een eeuwenoude discussie, hebben we een vrije wil of is ons levenslot al bepaald vanuit een andere dimensie? Sjams vertelt dat het lot niet betekent dat je leven volledig is voorbestemd. Het zou dom zijn om alles aan het lot over te laten en om ‘niet actief bij te dragen aan de muziek van het universum’. Die muziek is allesoverheersend, zij wordt gecomponeerd op veertig verschillende niveau’s. Je lot is het niveau waarop jij je melodie zult spelen. Het instrument waarmee je speelt, kun je wellicht niet veranderen, maar hoe goed je het bespeelt ligt volledig in je eigen handen.
Een prachtige beeldspraak, waarbij het, als zo vaak, niet gaat om ‘waar’ of ‘onwaar’. Het is een beeld- spraak die m’n hart raakt, hij voelt kloppend. In deze zienswijze is het lot dus niet allesbepalend, maar het speelt wel een rol. Wij mensen denken vaak in termen van goed en kwaad, maar dan vergeet je dus dat mensen fundamenteel verschillend  zijn, dat er heel verschillende tonen zijn waarmee we het leven doorgaan. De ander bekritiseren blijft dus ook een hachelijk zaak, wezenlijk begrip wat er onder de oppervlakte speelt, heb je niet.
De ware soefi is hiervan doordrongen. Als hij van alle kanten wordt beschuldigd, aangevallen en veroordeeld, ondergaat hij dat lijdzaam, zonder zijn critici van repliek te dienen. Wijselijk kent de soefi nooit schuld aan anderen toe, hij kent immers de intentie en de toonhoogte niet. Ten diepste ligt hierachter de beleving dat alles en iedereen één is, know that of God in the other... Want volgens Sjams is de enige manier om dichter bij de Waarheid te komen je hart wijd te openen, zodat het de hele mensheid kan omvatten en dan toch nog plaats heeft voor meer Liefde.   Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden 

“Een mens maakt deel uit van het Universum. Hij ervaart zichzelf, zijn gedachten en gevoelens, als iets dat gescheiden is van de rest. Deze waanvoorstelling is een gevangenis. Onze taak is onszelf uit deze gevangenis te bevrijden door alle levende wezens en de hele natuur in haar schoonheid te omhelzen.”

Albert Einstein

“In deze wereld zijn het niet de overeenkomsten of onregelmatigheden die ons een stap voorwaarts brengen, maar de grote tegenstellingen. En alle tegenstellingen in het universum zijn aanwezig in elk van ons. Daarom moet de gelovige contact zoeken met de ongelovige in hem. En de niet-gelovige moet kennismaken met de zwijgzame vrome in hem. Tot de dag dat iemandde toestand van de volmaakte mens bereikt, is geloof een geleidelijk proces en één dat niet zonder zijn schijnbare tegenpool kan: ongeloof.”

Elif Shafak / Sjams van Tabriz

(vervolg)

Sjams ziet deze wereld als een vluchtige schets van de Werkelijkheid. Toch raken mensen of in de ban van het speeltje of ze maken het respectloos kapot en gooien het weg. Dat was dus in de 13^e eeuw en we zijn nu overweldigender dan ooit bezig de basis van het speeltje te vernietigen, respectloos naar de aarde en haar bewoners toe. Het advies van Sjams kunnen we ter harte nemen: Zorg dat je in dit leven verre blijft van alle soorten uitersten, want die verwoesten je innerlijke balans. Soefi’s gaan niet tot uitersten, een soefi blijft altijd mild en gematigd.
Je kunt volgens Sjams gerust stoppen met je zorgen maken over de hel of dromen over de hemel, want ze zijn allebei aanwezig in dit moment. Telkens als we haat, afgunst of strijdlust voelen jegens iemand, vallen we recht in de vuren van de hel. Telkens als we verliefd worden, stijgen we op naar de hemel. Eigenlijk geeft hij in mijn ogen daarmee aan dat verliefdheid de oerkracht is om de pure liefde te bereiken. Wat wij liefde noemen, bevat in het algemeen en grote portie gehechtheid, terwijl verliefd- heid, of noem het Liefde, streeft naar eenwording.
Dan de visie die voor de mens, levend van geboorte naar dood, moeilijk te begrijpen is. ‘Het verleden is een interpretatie, de toekomst een illusie.’ De tijd is geen rechte lijn, de tijd beweegt zich in eindeloze spiralen in ons en door ons heen. Eeuwigheid betekent gewoon tijdloosheid. Als je eeuwige verlichting wil ervaren, moet je het verleden en de toekomst uit je hoofd zetten en in het huidige moment blijven. Het huidige moment is het enige wat er is en het enige wat er ooit zal zijn. Ga er maar aanstaan als zogenaamd nuchtere Nederlander.    Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden 

“Zodra je de eerste stap hebt gezet, laat je alles op zijn natuurlijke beloop en komt de rest vanzelf. Laat je niet meevoeren door de stroom. Wees zelf de stroom.”

Elif Shafak / Sjams van Tabriz

“Spiritualiteit is niet zomaar een sausje over het oude vertrouwde gerecht. Het is niet iets dat je
aan het leven kunt toevoegen zonder daar eerst grote veranderingen in door te voeren. Wist jij dat Sjams zegt dat de wereld een enorme kookpot is waar iets groots in staat te pruttelen? We weten nog niet wat. Alles wat we doen, voelen of denken, is een ingrediënt in dat mengsel. We moeten erbij stilstaan wat we in die kookpot stoppen. Doen we er wrok, vijandigheid en agressie bij? Of voegen we er liefde en harmonie aan toe?”

Elif Shafak / Aziz Zahara

‘Een grandioos, sprankelend, rijk boek’ stond in de New York Times. Ach, zo’n uitspraak op de cover neem je met een korreltje zout, kritische noten zul je daar niet aantreffen. Maar dit keer ben ik het er hartgrondig mee eens. Titel: ‘De veertig regels van liefde’, auteur: Elif Shafak. De in de dertiende eeuw opgestelde regels koppelt Shafak aan soefi Sjams van Tabriz, die de spirituele leraar van de bekende mysticus en dichter Rumi was. De schrijfster vertelt het verhaal, dat ze verweeft met personages in de huidige tijd, ronduit inspirerend.
Tabriz onderscheidt vier niveaus van inzicht. Allereerst de buitenste betekenis, waar de meeste mensen tevreden mee zijn. Op de tweede plaats het innerlijke niveau, ten derde het innerlijk van het innerlijk. Het vierde niveau gaat zo diep dat het niet in woorden is uit te drukken, het is gedoemd onbeschrijfelijk te blijven. Dat zal ik dan ook maar niet proberen, maar ik vermoed dat het raakt aan pure liefde, de niet te beschrijven eenheidsbeleving.
Sjams noemt dat in een van zijn regels de zoektocht naar Liefde, die ons fundamenteel verandert. Zodra je op zoek bent naar die pure liefde begin je van binnen en van buiten te veranderen. Als je
dat via een spirituele leraar wilt doen, heeft hij nog wel een advies. Er zijn meer pseudogoeroes en zogenaamde leraren in deze wereld dan het aantal sterren in het zichtbare universum. De echte leraar is niet egocentrisch en machtsbelust, en zal je helpen waardering en bewondering te krijgen voor je innerlijke zelf.
Wij zijn onvoltooide kunstwerken, er wordt voortdurend aan elke mens gewerkt tot hij langzaam maar zeker de perfectie nadert. Liefde is vanaf de geboorte in ieder van ons aanwezig en wacht op het moment dat zij wordt ontdekt.    Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Toen ik klein was, zag ik God, — Ik zag engelen;
Ik keek naar de geheimen van de hogere wereld.
Ik dacht dat alle mensen hetzelfde zagen.
Uiteindelijk kwam ik erachter dat zij niet zagen ...”

Sjams van Tabriz 

“Het echte vuil is het vuil aan de binnenkant. De rest kun je gewoon wegwassen. Er is maar één soort viezigheid die niet gereinigd kan worden met zuiver water, en dat is de vlek van haat en onverdraagzaamheid die je ziel besmet. Je kunt je lichaam zuiveren door onthouding en vasten, maar alleen liefde kan je hart zuiveren.”

Elif Shafak / Sjams van Tabriz 

(vervolg)

Jason Hickel ziet dat de-growth in het algemeen wel tot de verbeelding spreekt, terwijl het nog niet wil doordringen in de gelederen van de beslissers. Een van de redenen waarom het aanslaat is het voostel om minder noodzakelijke vormen van productie actief af te bouwen. Daardoor zal het gebruik van grondstoffen en energie fors kunnen verminderen. Je kan je daar ook veel bij voorstellen, je hoeft alleen maar door een supermarkt te lopen om te kunnen vaststellen dat ook daar veel energiewinst te behalen valt.
Een concrete de-growth oplossing is om het privévervoer op te schuiven naar openbaar vervoer. Ieder een eigen (elektrische) auto vindt Jason onverantwoordelijk. Lopen, fietsen en openbaar vervoer moet voldoende zijn. Een ander terrein waar hij veel van verwacht is het verminderen van reclame. Begrijpelijk want ze kosten veel geld en zetten aan tot meer consumeren. Volgens hem zou het zeker geen verlies aan menselijk welzijn betekenen, want onderzoek toont aan dat hoe meer reclame we zien, hoe ongelukkiger we zijn. Logisch, er wordt je te veel fraais voorgespiegeld, wat je niet kunt bemachtigen. 
In dit licht is de slotvraag van Sjors Roeters relevant. Sociale status is sterk verbonden met materiële welvaart, ons gevoel voor eigenwaarde sterk verbonden met onze ‘productiviteit’. Hoe kunnen we ons bevrijden van die interne kapitalist? Hickel reageert dat hij als antropoloog je kan vertellen dat kapitalisme niet spontaan voortkom uit de menselijke natuur. De rest van zijn antwoord staat vermeld in het eerste citaat hieronder.
Hoe dan ook, we moeten uiteindelijk weg uit die cultuur van overheersing en extractie, naar een cultuur die aandringt op een meer wederkerige relatie met de wereld en andere gemeenschappen. Het is wel duidelijk dat Hickel voor de volle honderd procent zich hiervoor zal inzetten.

Alledaagse Wijsheden

“De etnografie is rijk aan voorbeelden van verschillende manieren om mens te zijn, verschillende manieren om economie te organiseren, verschillende soorten waarden. Ook wanneer we empirische studies doen, zelfs binnen onze eigen cultuur, ontdekken we dat mensen die kapitalistische waarden niet echt prioriteit geven.”

“Het obstakel dat ik zie zijn niet de gewone mensen, maar de elites die zo wonderbaarlijk profiteren van de bestaande structuur van de economie. Er is een politieke strijd nodig, we moeten duidelijk maken wat hier het obstakel is.”

Jason Hickel

Jason Hickel noemt het kapitalisme hiërarchisch en in veel opzichten een totalitair systeem. De besluiten over productie worden niet democratisch genomen. Ze worden genomen door een minderheid die de macht heeft over kapitaal. En die minderheid heeft een totalitaire obsessie met groei ten koste van alles. Je zou kunnen zeggen dat die minderheid om in de termen van Yuval Harari te spreken het economische systeem niet ziet als een verhaal, een door mensen bedachte constructie die grondig veranderd kan worden met een nieuw verhaal dat wel past in deze tijd.
Deze starheid weerhoudt Hickel er niet van zijn verhaal met kracht naar buiten te brengen. De kern van zijn klimaateconomie is dat als we de groei achter ons laten en actief het energieverbruik verminderen we veel sneller kunnen ontkolen (het proces waarbij koolstofdioxide uit water wordt verwijderd). Het is dus een zege dat we een energiecrisis hebben, waarbij het begrip crisis gezien kan worden als een positief keerpunt, waardoor we gedwongen worden die kant op te gaan. Hickels degrowth-beweging is vergelijkbaar met de donut-economie van econome Kate Raworth. Zij stelt dat de economie binnen de ecologische grenzen (van de donut) moet blijven.
Hickel moet niets hebben van ‘groene-groei’ verhalen, het streven naar zoveel mogelijk groei, maar dan in groene richting. Deze verhalen hebben geen empirische basis. Je zou kunnen zeggen dat het meer een geloof is, een religie op basis van ongefundeerde hoop. Het is ook niet mogelijk want er is een sterke correlatie tussen groei van het bruto binnenlands product (bbp) en het verbruik van grond- stoffen. Kort en goed, het huidige systeem streeft niet naar het welzijn van mensen, dieren en planeet. De vraag is dan natuurlijk, hoe komen we binnen de donut, langs welke wegen kunnen we de doelen van de de-growth beweging bereiken?     Wordt vervolgd 

Alledaagse Wijsheden

 
“Het aan banden leggen van fossiele brandstoffen staat op dit moment niet eens op de agenda. Totdat we bindende toezeggingen zien om een einde te maken aan fossiele brandstoffen, is de rest eerlijk gezegd allemaal bullshit.”

Jason Hickel 

Sjors Roeters: “Wat geeft u op dit moment hoop?”

Jason Hickel: “Er is een degrowth scenario waarbinnen we de ecologische ineenstorting kunnen omkeren en de temperatuurstijging onder de anderhalve graad kunnen houden, terwijl we tegelijkertijd sociale resultaten en menselijk welzijn verbeteren. Dat is buitengewoon hoopgevend. Maar het vereist dat rijke landen afzien van groei als doelstelling en actief hun energie- en grondstoffen verbruik terugdringen. (...) Er zal een aanzienlijke sociale en politieke mobilisatie nodig zijn om leiders te dwingen van koers te veranderen, of hen te vervangen door leiders die meer verantwoordelijkheid zullen nemen.”

Ze leven als ‘moderne nomaden’, Daan Zuijderwijk, Maaike Vergouwe en hun drie dochters van zes, acht en tien jaar. Ze trekken met hun camper door Europa, staan een week of wat op mooie plekken stil en de kinderen krijgen les van de ouders (met ontheffing van de leerplichtambtenaar). De verkoop van foto’s levert wat financiën op. Niet veel, maar dat hebben ze ook niet nodig met weinig spullen én veel vrije tijd. Ze kunnen zich al niet meer voorstellen dat mensen zich op kantoor uit de naad werken om daar de torenhoge energierekening mee te betalen. Hun ecologische voetafdruk is uiterst gering (eerste citaat hieronder).
Met hun verhaal, opgetekend door journalist Rob Buiter, ondersteunen ze de visie van historicus en futuroloog Yuval Harari, die de wereld overtrekt met de boodschap voor kinderen dat de wereld niet zo hoeft te zijn zoals zij is. Alles wat menselijk is, is gebaseerd op een verhaal. Hij heeft zijn visie neerge- legd in zijn kinderboek ‘Hoe wij het machtigste dier op aarde werden’. Het goede nieuws: als alles een verhaal is, kunnen we de verhalen ook veranderen. Kinderen zijn daar gevoeliger voor dan oudere mensen die veel verhalen heel vanzelfsprekend vinden (tweede citaat).
Een voorbeeld van een krachtig nieuw verhaal vertelt economisch antropoloog Jason Hickel ‘Less is More: How Degrowth Will Save the World’. Vrij Nederland redacteur Sjors Roeters sprak met hem. Hickel zet op basis van uitgebreid empirisch materiaal een postkapitalistische wereld uiteen waarin de economie draait om menselijk welzijn en planetaire gezondheid, in plaats van om oneindige economische groei en ophoping van rijkdom bij een kleine groep mensen. Uitdagend legt hij uit dat het kapitalisme een autoritair systeem is. Ja, waarom geloven we eigenlijk nog in dat oude verhaal, het deugt niet meer?      Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Het is voor ons ook één grote ontdekkingstocht. We ontdekken iedere dag weer nieuwe dingen, soms hoe lastig het is om je te redden in de natuur, vaak ook hoe makkelijk het is, zolang je niet hangt aan luxe of bezit. Als je op onze manier leeft, ontdek je hoe we in de westerse maatschappij een slaaf zijn geworden van de economie; hoe alles om geld is gaan draaien. Maar ondertussen hebben we geen enkele binding meer met onze omgeving. De klimaatcrisis, de biodiversiteitscrisis en ook de Nederlandse stikstofcrisis zijn daar volgens mij de rechtstreekse gevolgen van. Als iedereen wat bewuster zou zijn van de omgeving, en vooral van je impact op de omgeving, dan zou het volgens mij nooit zo ver zijn gekomen. Hoe meer je van de natuur weet, hoe terughoudender je wordt in je dagelijks leven.”

Daan Zuijderwijk

“In plaats van de volgende generatie te belasten met onze angsten en overtuigingen kunnen we het ze makkelijker maken om zich daarvan te bevrijden door eerlijker te zijn over het feit dat we soms gevangenzitten in verhalen die mensen eeuwen geleden hebben gecreëerd. Eerlijk zijn betekent niet dat we ze allemaal meteen overboord moeten gooien, sommige verhalen zijn juist heel waardevol. Maar we moeten wel de vrijheid creëren om te beslissen met welke verhalen we verdergaan en welke we willen veranderen.”

Yuval Harari

Tijdelijke of notoire klagers, wie kent ze niet, jezelf meegerekend. De psychologie zou de psychologie niet zijn als daar geen onderzoek naar was gedaan. Journalist Roos van Hennekeler ging ermee op pad. Nu is klagen natuurlijk niet zomaar negatief, het kan eventjes enorm opluchten. Het versterkt ook het samenhorigheidsgevoel. Onderzoeker John Goodman meldt dat 95% van de ontevreden consumenten zich met klachten niet richt op de verantwoordelijke partij, maar tot vrienden of familieleden. We zijn dan op zoek naar steun, emotionele bevestiging en lossen niets op. Maar veelvuldig klagen en naar klagen van anderen luisteren kan behoorlijk wat stress veroorzaken, negatieve gedachten en gevoelens gaan overheersen. 
Psychologe Robin Kowalski onderscheid drie klaagtypes. Allereerst de instrumentele klagers die uiteindelijk wel openstaan voor een oplossing, maar eerst uitvoerig hun hart moeten luchten. Dan de expressieve klagers die eindeloos over dezelfde onderwerpen kunnen klagen om zich tijdelijk wat lichter te voelen, met een oplossing hoef je als toehoorder niet aan te komen. Ten slotte de co-ruminerende klagers die wederzijds veel aan komen zetten met klachten, gezamenlijk piekeren. Vooral vrouwen doen eraan. Negatieve kant, je maakt de zaak samen groter dan nodig is, duwt elkaar in de slachtofferrol. Die levert zoals we weten weinig positiefs op (tweede citaat).
Interessant is ook het verschijnsel van de als klacht vermomde opschepperij. Bijvoorbeeld: “Het is zo vermoeiend om er zo jong uit te zien, ik moet steeds mijn ID laten zien als ik een fles wijn koop.” Nu vind ik dit voorbeeld niet echt sterk, want voor jongvolwassenen kan het echt vervelend zijn altijd als (veel) jonger te worden behandeld. Hieruit blijkt wel dat niet de klacht zelf, maar de intentie van de klager de doorslag geeft.

Alledaagse Wijsheden

“Als iemand begint te klagen gaan we automatisch nadenken over vergelijkbare dingen waarover we zelf ontevreden zijn. Daardoor vervallen zulke gesprekken vaak in een soort tegen elkaar opbieden: jouw zoon ruimt zijn troep niet op? Moet je horen wat die van mij doet...”

Robin Kowalski

“Dat soort gesprekken zijn ondersteunend: de ander vindt óók dat jou geen blaam treft, dat je geliefde of de instantie waarmee je in conflict bent fout zit, dat het voor jou vooral heel rot is. Maar die emotionele validatie heeft op den duur juist negatieve effecten, want de slachtoffermentaliteit zorgt voor gevoelens van wanhoop, frustratie en machteloosheid.”

Sandra Veenstra (psycholoog/psychotherapeut)

(vervolg)

De zesde omwenteling: ‘Van een mannelijk naar een vrouwelijk perspectief.’ Ik krijg direct visioenen van een groeiende betekenis van intuïtie en empathie in de medische wereld. Van acceptatie dat het lichaam met al zijn wijsheid zichzelf ook kan genezen als de innerlijke roerselen er actief bij betrokken worden. Dat er een open houding komt ten aanzien van oude geneespraktijken. Dat de artsenkennis ook berust op de pijlers filosofie, astronomie, alchemie en deugd. Die pijlers zijn begin 17^e eeuw uitgewerkt door Paracelsus en begin van deze eeuw beschreven door de huisartsen Rob Bekkering en René Stevelink in hun boek ‘Luchtige bespiegelingen; Een andere kijk op het artsenvak’. Zij vinden dat artsen zich vaker filosofisch en levensbeschouwelijk moeten verdiepen in hun patiënten, “anders doen wij onze patiënt en onszelf ernstig tekort.”
Maar nee, het vrouwelijk perspectief van de omwenteling werd meer feitelijk ingevuld, namelijk dat mannen en vrouwen niet over één kan gescheerd kunnen worden in de medische en psychische wetenschap. De behandeling van vrouwen heeft lang gestoeld op onderzoek onder mannen en dat is lang niet altijd de juiste geneeswijze. Zo zijn bijvoorbeeld autisme en ADHD voor beide geslachten verschillend. Er komt meer onderzoek naar het vrouwenlichaam. Belangrijk, maar mijn visioenen zijn ook het overwegen waard.
Tot slot nummer zeven: ‘Van één naar twee breinen.’ Het wordt een van de belangrijkste ontdekkingen van de laatste veertig jaar genoemd. Onze darmen hebben veel invloed op onze stemmingen en pijnbeleving. Ze communiceren continu met ons brein via een eigen zenuwstelsel, de hersen-darm-as, de buik geeft veel informatie aan het hoofd. Ik zou zeggen, nog veertig jaar wachten en dan weten we dat alle organen, lichaamscellen constant met elkaar communiceren, miljarden breinen dus. Of weten we dat nu eigenlijk al wel? 

Alledaagse Wijsheden

“Wijsbegeerte (letterlijk liefde voor de waarheid) is de sleutel tot kennis van de waarheid. Alles wat niet uit deze kennis voortkomt is zelfbedrog. Ons verstand is te zwak om een genezer voort te brengen. Een arts moet zien zonder ogen, horen zonder oren. Hij moet de mens in de mens herkennen, hij moet hem als één geheel zien.”

Paracelsus 

“Een stille geest is enkel mogelijk, wanneer het brein zelf rustig is. Vanuit deze stilte is handelen dat geen orde veroorzaakt alleen mogelijk, als de waarnemer, het middelpunt, de ervarende een einde heeft genomen - want dan is zien doen.”

Krishnamurti

(vervolg)

Ten derde: ‘Van onderscheid tussen lichaam en geest, naar behandeling als geheel.’ Dit sluit dus aan bij de groeiende invloed van spirituele zienswijzen. Artsen en wetenschappers vinden dat er steeds meer met een integere blik naar het samenspel tussen lichaam en geest gekeken moet worden. De geest kan een enorme invloed hebben op het lichamelijke, dus op ziekte en gezondheid. Judith van Ankeren schrijft dat de tijd voorbij is dat lichaam en geest als twee aparte zaken gezien worden. We mogen hopen dat deze visie ook in daden wordt omgezet en dat onder andere het pillengebruik drastisch terugloopt. Zo ver zijn we nog niet.
Dan de vierde: ‘Van zwakte naar kracht.’ Authentiek leven door jezelf te laten zien met al je zorgen en mankementen. Die zwakte wordt als kracht gezien en zou de laatste jaren een vlucht hebben genomen. Nu ben ik geen actieve deelnemer in de sociale media arena, maar ik krijg toch de indruk dat mensen daar met foto’s en teksten zich vaak heel rooskleurig presenteren. Daarvoor is het nodig dat de straalfoto’s en succesverhalen afnemen en angsten en mislukkingen in een veilige  omgeving gedeeld worden.
Nummer vijf. Dat is een krachtige: ‘Van oplossen naar accepteren.’ Er zijn talloze mensen met klachten die helemaal niet opgelost kunnen worden via het medische circuit. Angst en verdriet niet vermijden, maar accepteren. Dat geeft ruimte voor verandering. Uitgaande van de visie dat lichaam en geest samenwerken, zal acceptatie een helende werking hebben op lichamelijke problemen. In de toekomst zal de liefde voor je lijf, de dankbaarheid ook dat je daarin kan wonen, steeds meer gevoeld gaan worden. Acceptatie en vertrouwen zijn daarvoor belangrijke fundamenten.
Nog twee verschuivingen in ons denken over de menselijke psyche te gaan, dus: wordt vervolgd.

Alledaagse Wijsheden

“De relatie die je hebt met je lichaam beïnvloedt al je relaties. Je fysieke lichaam is jouw ware liefde en is dat ook altijd geweest.”

Michael Ruiz & Barbara Emrys

“Mens-zijn is een uitnodiging om alles te voelen, om rechtstreeks contact te maken met het vreemde, het prachtige, verschrikkelijke en vaak doodgewone ding dat we het leven noemen.”

Frank Ostaseski

Psychologie Magazine pakt uit met een beschouwing over wat veertig jaar onderzoek in de psychologie ons heeft gebracht aan belangrijke en soms revolutionaire ontdekkingen. “Gelukkig is ons denken over de menselijke psyche continu in beweging.” De teneur is duidelijk, we zijn erop vooruit gegaan, voortschrijdend inzicht wordt het genoemd. De zeven belangrijkste verschuivingen in de afgelopen jaren worden voor het voetlicht gebracht door journalist en eindredacteur Judith van Ankeren. Hoe was het, hoe is het nu. Dan kriebelt bij mij de uitdaging om vanuit diezelfde positieve teneur een voorspelling te doen over hoe het straks zal zijn.
Daar gaan we dan: ‘Van etiket naar hulp op maat.’ We zijn nogal doorgeslagen in het uitdelen van labels aan psychisch ongenoegen. Mensen reageren er trouwens verschillend op, sommigen voelen zich opgelucht met een etiket, anderen voelen zich erdoor gereduceerd, alsof ze hun aandoening niet hebben, maar zijn. Experts zijn het er toch wel over eens dat het anders moet, het nieuwe motto is: ‘Weg met de hokjespsychiatrie.’ Een volgende stap kan zijn dat groepspsychiatrie wordt omarmd, waarbij het individu in de groep tot zijn recht kan komen.
De tweede: ‘Van focus op wat niet naar op wat wel goed gaat.’ Vaststellen en genezen van stoornissen verschuift naar de achtergrond, waardoor er ruimte komt voor iemands positieve, sterke kanten. Voldoening werkt genezend. De positieve psychologie die ruim twee decennia geleden haar intrede deed, ligt aan de basis van deze verandering. Voor het ervaren van authentiek geluk kan ik mij voorstellen dat in de komende decennia door psychiaters meer aandacht wordt besteed aan spiritueel beleven en zingeving, waarbij psychiaters ook helemaal openstaan voor deze belevingswereld. Het kan nog wel even duren voordat het spirituele gedachtegoed adequaat is verwerkt in het curriculum van het logge wetenschappelijke opleidingsapparaat.      Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“De omschakeling van een psychologie van het gebrek naar een psychologie van de overvloed is een van de belangrijkste stappen van de menselijke ontwikkeling. Een psychologie van het gebrek verwekt angst, afgunst, egoïsme. Een psychologie van de overvloed verwekt initiatief, geloof aan het leven, solidariteit.”

Erich Fromm 

“Wie met een boom kan praten hoeft niet naar de psychiater, al denken de meeste mensen het tegenovergestelde.”

Phil Bosmans

Spijt kost onnodige energie, betoogde ik 21 april 2018. Daar is de Amerikaanse onderzoeker Daniel Pink het helemaal niet mee eens. ‘Non, je ne regrette rien’, vindt hij net alsof je zegt: ‘ik sta niet open voor groei.’ Dat begrijp ik niet, als je verheugd naar de leerervaring kijkt, die je nu anders zou hebben aangepakt, verlies je tenminste niet je energie aan het nare gevoel van spijt. Je staat op een positieve manier juist helemaal open voor groei.
Het gaat daarbij om je intenties bij de keuze indertijd. Waren die volgens jezelf moreel zuiver, dan is
er niets aan de hand. Want dat de tijd er anders mee is omgegaan dan jij had verwacht, hoort bij het aardse leven. Waren ze moreel niet zo zuiver, dan is dat een innerlijke analyse waard. ‘Leren, groeien, een beter mens worden’, zegt Pink. Ja, dat vind ik dus ook, maar graag blijmoedig, zonder spijt achteraf.
Pink ontwaart vier kernvormen van spijt. Om te beginnen de spijt van kleine dingen die uiteindelijk grote gevolgen hebben. Zoals ongezond eten en als gevolg daarvan gezondheidsklachten. Dan is er nog de risicospijt, bij een keuze voor de veilige weg kiezen. Dat blijkt veel vaker voor te komen dan spijt voor de keuze van de risicovolle weg met mislukkingen van dien. De morele spijt wordt het minst gemeld en gaat het diepst. Pesten en ontrouw zijn hierbij vaak genoemd.
De laatste onderscheiden vorm is verbindingsspijt. Breed beschouwd gaat het om alle relaties in ons leven. Tot slot blijk ik het alsnog met Pink eens te zijn (eerste citaat hieronder), maar ja, hij besluit de opmerking met “Erken dat spijt erbij hoort in het leven.” Laten we het erop houden dat die spijt in zijn ogen niet te veel afbreuk doet aan de zelfcompassie.

Alledaagse Wijsheden

“Je kunt jezelf beter als een goede vriend of vriendin behandelen dan jezelf te vervloeken om iets wat je verkeerd hebt gedaan. Ik ben gaandeweg dit proces gaan inzien hoe belangrijk zelfcompassie is voor een gezond leven.”

Daniel Pink

“Een scheikundige die uit zijn hart de compassie, het respect, het verlangen, het geduld, de spijt, de verrassing en de vergeving weet de extraheren en ze samenvoegt tot een eenheid, schept het atoom dat Liefde genoemd wordt.”

Kahlil Gibran

Terwijl de voorheen nog ‘bewust optimistische’ Franse president Macron bij de eerste ministersbijeen- komst van het jaar “het einde van de overvloed, het einde van de onbezorgdheid, het einde van de vanzelfsprekendheid”, start bij ons, geredigeerd door de vleessector, de actie ‘Nederland Vleesland’.
Die sector mag wel oppassen, nog een paar jaar en er komt een parlementaire enquête klimaat- en dierenleed. Ze kunnen dan de tactiek van oud-minister Maxime Verhagen met betrekking tot de gaswinning in Groningen volgen. Een mea culpa (“Ik had naast de mensen moeten staan die getroffen waren door de aardbeving in 2012.”)  én geen herinnering meer hebben aan belangrijke stukken over de gevaren die in het verleden hem werden voorgelegd.
Gelukkig hebben we tenminste Haarlem nog, de eerste stad in de wereld die vleesreclames in de open ruimte gaat verbieden. De vleessector reageerde onder andere met de mededeling dat het contrapro- ductief gaat werken, mensen zullen denken “Ik bepaal zelf wel wat ik wel of niet eet en of ik de barbecue zal aansteken.” Maar diezelfde mensen, Nederlanders dus, zijn in toenemende mate angstig zijn voor gevolgen van klimaatverandering, blijkt uit landelijk onderzoek. We zullen nog wel zien wat mensen zelf allemaal nog kunnen bepalen in de toekomst.
Even dacht ik dat de Deense Computer Lars uitkomst zou kunnen bieden voor een wat doeltreffender klimaatbeleid, niet gehinderd door partijbelangen op basis van zieltjes winnen. Maar de kunstmatige intelligentie van Lars is er juist op gericht zoveel mogelijk volkse standpunten te vermengen om langs die weg tot belangrijke conclusies en beleidsstappen te komen. In mijn ogen moeten de noodzakelijke acties juist uitstijgen boven particuliere belangen. Dus nu maar hopen dat Lars nog doorleert om adequaat dieren, milieu en klimaat aan het woord te kunnen laten.

Alledaagse Wijsheden

“We hebben een heftige zomer achter de rug. Mensen worden met de neus op de feiten gedrukt. Nu hitte, vorig jaar extreme regenval en overstromingen. Ook al heb je er persoonlijk misschien nog geen last van, het komt psychologisch dichtbij. (...) Mensen weten soms niet hoe en wat te doen en of het zin heeft. Ze zijn bovendien gewoontedieren. Daarnaast onderschatten burgers wat anderen aan duurzame actie doen.
Mensen relateren klimaatbeleid ook aan welzijn, blijkt uit onderzoek, dat is positief. Klimaatbeleid is natuurlijk gericht op het verbeteren van leefomstandigheden. Toch ligt er in het publieke debat ook vaak nadruk op de kosten, wat de stemming kan beïnvloeden.”

Thijs Bouman

Uitspraken van geënquêteerde mensen tijdens het Panel Inzicht onderzoek:

• “Het klimaat verandert sneller dan de mensheid zich kan aanpassen.”
• “Ik vind de situatie nu al minder goed leefbaar, laat staan over 10, 20 jaar...”
• “Delen van de wereld worden onbewoonbaar.”
• “Door maatregelen, controles, CO2-budget, minder vrij.”
• “Bang voor vicieuze cirkel: klimaatverandering, verlies biodiversiteit, dalende oogsten, gevolgen voor natuur en dieren, etc. etc.”
• “Met zijn allen helpen we de wereld naar het einde van haar bestaan. De gevolgen van het huidige beleid van de overheid komen voor rekening van mijn kinderen en kleinkinderen die hier geen reactie op kunnen hebben als wij nu niet ingrijpen.”

Journalist Stevo Akkerman schrijft regelmatig rake columns in Trouw. Dat hij de asielproblemen gewiekst aan de kaak zou stellen, was dan ook te verwachten. Maar dat hij de openingsalinea besluit met de zin “niemand kan beïnvloeden hoe hij of zij ter wereld komt.” bevreemdt me. Dat geldt dus ook voor de slotzin: “Dat jij hier geboren bent en zij (de asielzoekers) niet, dat is puur toeval.” In een christelijke georiënteerde krant verwacht je deze betekenisloze gang van zaken, waar hogere machten kennelijk geen enkele invloed uitoefenen, niet.
Ik denk dat Akkerman met deze constateringen asielzoekers een hart onder de riem wil steken en Nederlanders wil aanmoedigen om warmhartig voor deze mensen open te staan. Want zij hebben toevallig pech. Bedenk dan wel dat deze seculiere visie door heel wat religies niet gedeeld wordt, ook niet door heel wat asielzoekers. Je hoeft niet eens in reïncarnatie te geloven (en in dat geval bepaal je zelf wél vòòr de geboorte heel wat kenmerken en leefomstandigheden die leerzaam zullen zijn) om er vanuit te gaan dat geboorte kenmerken een bepaalde zin hebben.
Natuurlijk moeten Nederlanders zo gastvrij als mogelijk zijn en mensen goed behandelen. Dat is een leerproces. En ja, asielzoekers zijn eveneens verwikkeld in een leerproces, het zijn geen toevallig sneue mensen die ons medelijden verdienen. Dus als je afstapt van de toevalhyothese, kun je even construc- tief omgaan met het asielvraagstuk en wellicht realistischer. Asielzoekers worden dan in menselijk opzicht als volstrekt gelijkwaardig beschouwd, niet als pechvogels.
Om er nog een schepje bovenop te doen: ook landen worden gekenmerkt door een bepaald bewust- zijnsniveau. Binnen zo’n land verschillen die niveaus weer danig. Asielzoekers zullen (on)bewust een land kiezen waar ze denken zich thuis te kunnen voelen. Maar of dat lukt, is natuurlijk afwachten.

Alledaagse Wijsheden 

“Wat wij toeval noemen, is het toevluchtsoord der onwetendheid.”

Baruch Spinoza

“Er is niets per ongeluk, ik geloof niet in toeval. Er gaat niemand per ongeluk dood. Er wordt niemand per ongeluk zwanger. Dit moment is alles wat we hebben. Alles is nu, zoals het zou moeten zijn, daar ben ik van overtuigd.” 

Liesbeth Kamerling 

“De verbondenheid met de Eeuwige, die zich uit in liefde voor de wereld en de mensen om je heen, gaat vóór het begrijpen uit. Ware Godskennis is niet iets van je hoofd, het is iets van je hele bestaan.”

Rienk Lanooy 

(vervolg)

Liefde lijkt zich te onttrekken aan de mechanistische denkbeelden. Wel zijn nogal wat wetenschappers er druk mee om de liefde toch in te voegen in dat wereldbeeld. Ze vissen uit dat uitersten elkaar aan- trekken, of juist mensen met ongeveer dezelfde sociale achtergronden. Televisieprogramma’s waarbij deskundigen mensen op basis van die achtergronden en psychische factoren aan elkaar koppelen zijn algemeen aanvaard. En het hele digitale dating circus stoelt deels ook op het mechanistische wereldbeeld.
In de mechanistische visie wordt de complete ervaringswereld herleid tot een gevolg van elementaire deeltjes in de hersenen die volgens de wetmatigheden van  de mechanica op elkaar inwerken, aldus Mattias Desmet. Bij verliefdheid is er iets dat je fascineert in de ander, zonder dat je er de vinger op kan leggen. Je voelt op je klompen aan dat de vonk, de diepe geraaktheid niet uit te leggen valt via deleltjes in de hersenen. Zij is verbonden met een levend, zinvol universum. Desmet beschouwt de liefde als het laatste bouwwerk dat weerstand biedt tegen het fanatieke rationaliseren. En niets is zo onverenigbaar met liefde als de illusie dat we de ander volledig begrijpen.
Liefde vraagt om menselijkheid, het denken stoppen en vanuit invoelen naar de ander te luisteren. Dit kun je natuurlijk breder trekken. Dergelijk resonerend luisteren, zonder oordeel en advies, kan worden uitgebreid. Daarmee krijgt de liefde vat op het medemenselijke bestaan. Want de uitsluiting van velen ten gunste van enkelen is nog geen gevaar voor het mechanistische mens en wereldbeeld. Als ik Desmet goed begrijp is zijn resonerende en invoelende kennis, los van de verliefde vonk, verbonden met een brede verspreiding van liefde. Dat verandert het mens- en wereldbeeld tot in de wortels.

Alledaagse Wijsheden

“De chaostheorie toont ons dat het berglandschap dat ons in ademloze bewondering vervoert, niet zomaar het effect is van een doods mechanistisch proces – toevallig mechanistische processen tussen tektonische platen, erosie, erupties van lava, enzovoort – maar dat een tijdloos subliem idee de talloze mechanische processen die bij zijn vorming betrokken waren, heeft gecoördineerd. Misschien nog meer dan de kwantummechanica luidt de chaostheorie daarom een nieuw tijdperk in, het tijdperk dat historisch en logisch gezien volgt op de Verlichting; een tijdperk waarin het universum weer zwanger is van zin.”

“De mate waarin men zich kan verbinden met wat zich buiten zichzelf bevindt, overstijgt met de eigen grenzen en wordt de eigen ervaringswereld verruimd naar een existentie die zich in tijd en ruimte eindeloos uitstrekt. De resonantie met het grotere zorgt dat men participeert in de tijdloosheid van het universum, dat men trilt als een riet in de eeuwige lucht van het leven.”

Mattias Desmet

(vervolg)

Dus hier in het Westen geen totalitarisme met stampende dictators zoals Hitler met de nazisme ideologie of Stalin met het stalinisme, maar met saaie getallen en modellen producerende bureaucraten en technocraten. En dan te bedenken, door Desmet vakkundig onderbouwd met corona getallen en grafieken, hoe subjectief die cijfers zijn, aangepast aan de dominante mechanistische ideologie. Dit wereldbeeld geeft op korte termijn gemak, er zijn toch experts die het weten, maar de diepmenselijke voldoening wordt ermee uit handen gegeven.
Voorbij het mechanistische wereldbeeld kan worden vastgesteld dat alles in de natuur zich irrationeel gedraagt, alles is volstrekt uniek. Er is geen sprake van een voorspelbaar universum, het blijkt onwaarschijnlijk veel betoverender te zijn dan rationeel werd gedacht, met altijd een kans is op een chaotische fase. Hoe nu verder, welk  hoger plan biedt de wenselijke vernieuwing? De eerste, meest wezenlijke stap die we als cultuur moeten zetten om uit de huidige crisissen te komen is volgens Desmet de overstap van een rationele vorm van kennis, naar een resonerende, invoelende vorm van kennis.
Het is een cruciale overstap, waarbij de ratio niet overboord gegooid moet worden. De kunst is om de ratio zover als mogelijk te volgen en dan de eerlijkheid en nederigheid opbrengen om te zeggen dat het hier stopt, dat je aan iets raakt dat veel meer een mystieke werkelijkheid is, niet met de logica te bevatten. Een tijdloze wijsheid die in alles trilt. Het betekent de zoektocht naar zekerheid loslaten, de onzekerheid omarmen. We kunnen ons best doen ons aan bepaalde ethische principes te houden. Het mechanische wereldbeeld kan overstegen worden door een maatschappij op basis van principes van menselijkheid, die we allemaal opnieuw moeten uitvinden. Een niet geringe opgave dus. En ja, wat is
de plaats van liefde in de wereldbeelden van Desmet?                            Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Wie oprecht de rede volgt, komt uit bij de grens van de rede. Er zijn grote wetenschappers die ons daarin voorgaan. De systeemtheorie en de kwantummechanica wijzen op een opening, aan het eind van de ratio, om op een andere manier te kennen, en het onnoembare – Max Planck sprak over God – aan te voelen. Op dat punt ontstaat een nieuw soort ‘kennen’, een soort resonantie met de tijdloze muziek van het leven. Bij mensen die dit kunnen, verdwijnt zelfs de angst voor de dood. Dat vind ik heel opvallend.
Een eenvoudig recept of politiek programma is er niet. Het gaat om een mentale ommekeer. We moeten dringend voorbij het rationeel-mechanistische fenomeen geraken. Dat is de uitdaging waar onze cultuur voor staat.”

Mattias Desmet

“Ik heb mijn leven aan de wetenschap gewijd. En ik ben tot het besluit gekomen dat wetenschap uiteindelijk eindigt waar religie ooit begon: in een origineel, persoonlijk contact met het onnoembare in het leven.”

Max Planck 

“Een verschríkkelijk woord, iedereen die mij interviewt struikelt over dat woord.” Dit vertelt klinisch psycholoog Mattias Desmet aan Marlies Dekkers, over de titel van zijn nieuwe, zeer succesvolle boek ‘Psychologie van totalitarisme’. En ja, het heeft wel eventjes geduurd voordat ik het vlekkeloos uit kon spreken. Zijn uitgangspunt is het huidige mechanische wereld- en wetenschapbeeld. Het ganse universum, de mens incluis, moet bekeken worden als een systeem van elementaire deeltjes, moleculen, atomen die volgens de wetten van de mechanica op elkaar inwerken én die je strikt rationeel kunt begrijpen.
Dat is de erfenis van de Verlichting, die in de beginfase vanaf eind zeventiende eeuw veel goeds heeft gebracht. De dogma’s van de godsdienst konden aan de kant geschoven worden, nieuwe uitvindingen vergemakkelijkten het leven. Maar het is totaal doorgeschoten als ook het menselijk bewustzijn wordt teruggebracht tot een soort biochemische processen in het brein. Door industrialisatie, mechanisatie en technologiegebruik raakt de mens tot sociaal isolement, mensen resoneren niet meer empathisch mee met de natuur, met hun omgeving, met elkaar.
Langs die weg gaan mensen ‘vrijzwevende angst’ ontwikkelen, frustratie, maar ze weten niet waarvoor ze bang zijn. Daarmee groeit de gevoeligheid voor massavorming. Als er dan een verhaal naar voren wordt verschoven, versterkt door de massamedia en een strategie om met het object van angst om te gaan, dan is er een enorm draagvlak om collectief mee te gaan. Het individu verbindt zich niet met een ander individu, maar met het collectief. Voilá, corona/lockdowns, allerlei ideologieën waar oorlogen uit voortkomen. Massavorming is de basis van totalitarisme.
Gevaarlijk dus, neigend naar een volstrekt paranoïde verhaal, ook in de Westerse wereld. Wat betekent dat voor de toekomst, hoe het tij te keren? Hoe past de liefde in dit plaatje? Desmet heeft er goed over nagedacht.                Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Op het punt dat wetenschap zich volledig ging identificeren met het mechanistische mens- en wereldbeeld werd dat het dominante discours. Wetenschap werd zo een vorm van ideologie en fanatieke overtuiging. In de hoofden was het nog een stap verder dan geloof. Mensen dachten niet dat ze iets gelóófden, ze waren overtúigd dat hun visie de enige juiste was.”

“Wetenschappers die open bleven, zonder ideologie of fanatieke overtuiging, zijn allen tot de conclusie gekomen dat de wereld maar in heel beperkte mate mechanistisch te vatten is, zelfs in heel beperkte mate logisch te begrijpen is.”

Mattias Desmet

(vervolg)

Een vrolijk geluid komt van filosoof Ralf Bodelier met zijn boek ‘Lang leve de mens’. Hij ziet wel dat we voor enorme uitdagingen staan, maar met de mensheid gaat het juist goed. Meer scholing, verbeterde gezondheid, afnemende armoede, waardoor de voorwaarden om nieuwe problemen op te lossen steeds beter worden. Hij rondt zijn betoog af met een niet te onderschatten voorbehoud. Het geldt niet als Poetin in een gekke bui toch op die knop drukt, want dan hebben we een enorm probleem. En er zijn meer handen op de wereld die zo’n knop kunnen indrukken.
Ziehier het tweede rampengebied dat Maarten Keulenmans op zijn zoektocht tegenkwam. Een totale kernoorlog waarbij haast alle kernkoppen van de wereld in paniek op elkaar worden afgevuurd, ook wel ‘wederzijdse gegarandeerde vernietiging’ genoemd. Dan belanden we in grote delen van de aarde in een nucleaire winter waarin nauwelijks geleefd kan worden, voedselvoorziening en noodzakelijke diensten zijn geruïneerd. Maar, zegt paleontoloog Jelle Reumer, er zijn overal zo verschrikkelijk veel mensen, die roei je niet allemaal in één keer uit.
Ten slotte het derde mogelijke rampengebied: een opstand van de techniek. Dat kan leiden tot een bubbel die alles wat zij op haar pad treft, wil omzetten in computers. Een beetje vergezocht, maar het zal je maar gebeuren ja. En dan hebben we het nog niet eens gehad over inslaande meteorieten, extreem vulkanisme, etc. Keulenmans constateert dat daarmee de mensheid de wetenschap ontglipt, voorbij de horizon waar alles speculatief wordt en geen wetenschapper kan kijken. Hoe je het ook noemt, de evolutie/kracht van binnenuit (eerste citaat hieronder) of een goddelijke begeleiding, vertrouwen vormt de basis. Dat we los van ons vleselijke lijf kunnen voortbestaan (tweede citaat hieronder) is in de ogen van velen al de werkelijkheid.

Alledaagse Wijsheden

“Misschien ligt ons einde wel besloten in die ene natuurkracht die nog onverbiddelijker is dan vulkanen of meteorieten: de evolutie zelf. Die van generatie op generatie voortknauwende kracht van binnenuit, die vissen omvormt tot landdieren, zoogdieren verandert in zeebeesten, en die machtige dinosauriërs een doorstart gunde als kippen. De evolutie gaat altijd door.”

Jelle Reumer 

“Misschien versmelten we met onze techniek en kunnen we straks bestaan los van dat kwetsbare, vleselijke lijf waarin we leven, om maar eens een thema te noemen dat in veel sciencefiction terugkeert.”

Maarten Keulemans

Vorige week werd gepoogd de vraag ‘Wat was er voor de oerknal?’ te beantwoorden, deze week zet journalist Maarten Keulemans zijn tanden in de vraag ‘Hoe loop het af met de mensheid?’ Vrolijk kan hij het niet maken als ecologisch verval, een kernoorlog, extreem vulkanisme je als eerste te binnen  schieten. Maar ingewikkeld vindt hij het wel om je een ramp voor de geest te halen die de mens tot de laatste persoon uitroeit.
Desondanks komt hij met stevige uitspraken. Onvermijdelijk en definitief is niet alleen het uitsterven van de mensheid, maar ook het einde van het heelal. Op de zéér lange termijn... Dan denk ik: laten we gauw weer naar het NU terugkeren. Dan kun je vertrouwen dat het gewoon gaat zoals het moet gaan, zonder dat je miljarden jaren voorspellingen doet. Vertrouwen is het hoogste goed dat we hebben, totaal op één lijn met liefde.
Dichter bij huis blijft de Britse supersterrenkundige Martin Rees. In zijn boek ‘Onze laatste eeuw’ betoogt hij dat er zo’n 50% kans is dat de mens het einde van deze eeuw niet eens haalt. Keulemans noemt dit niet veel meer dan geleerd klinkende gokjes. “Niemand weet immers wat de toekomst te bieden heeft.” Now  we are on speaking terms! Love & Trust, het medicijn tegen doorgeschoten voorspellingen. Maar in zijn zoektocht naar een antwoord op de beginvraag is hij wel drie gedachten tegen gekomen die telkens terugkeren.
De eerste is een algehele ecologische instorting van de natuur. Universitair docent Femke Nijboer ziet de mens weggevaagd worden uit het aardse bestaan, zoals dat nu de insecten overkomt. Het is maar ‘een gevoel’, zegt ze, ze snapt heus wel dat de planeet geen denkend levens wezen is. In mijn ogen is de planeet dat wél en dat maakt een groot verschil.                             Wordt vervolgd 

Alledaagse Wijsheden

“Soms heb ik het idee dat de planeet koorts heeft en ons eruit gaat zweten, als een soort nare infectie. Daarom komen er nu virussen, daardoor is er klimaatverandering, daardoor komt er ruzie. Alles hangt aan elkaar vast.”

Femke Nijboer 

“Wat de rups het einde noemt, noemt de rest van de wereld een vlinder.”

Lao Tse

Ze buitelen beeldend over je heen, de astronomen, kosmologen, natuurkundigen in een poging om de vraag van journalist George van Hal te beantwoorden: ‘Wat was er voor de oerknal?’ Het woord oerknal zou misleidend zijn, klopt van geen meter, de term is zó ontzettend fout. Er ontplofte niks. “Het heelal was overal hetzelfde, zó perfect, zó stil... er was eigenlijk geen klap aan.” zegt kosmoloog Rien van Weijgaert. De oerknal vond ook niet plaats op één punt, het was alles en overal. Verder is uitgerekend dat de oerknal, want zo heet hij nog in wetenschappelijke kringen, zo’n 13,8 miljard jaar geleden plaatsvond en het moment markeert dat het gehele heelal werd geboren.
Ik ben de draad kwijt, hoe kom je nu aan zo’n getal? Vooropgesteld, ik ben geen kosmische kenner en daarom kan ik het simpel houden. Voor mij is de eeuwigheid de eeuwigheid die vanzelfsprekend geen beginpunt en geen eindpunt heeft. Moeilijk te begrijpen voor mensen die geboorte en dood beschouwen als komend uit het niets resp. verdwijnend in het niets. Voor mij zijn beide onderdeel van de eeuwigheid. In een geseculariseerde wereld zal dus eerder gezocht worden naar de rechtlijnige visie van begin en eind.
Boeiend om te lezen dat het heelal bij de start bestormd is door inflatie, die een fractie van een fractie van een seconde duurde. Natuurkundige Jan Pieter van der Schaar meldt dat tijdens de kosmische inflatie het heelal versneld zou zijn uitgedijd. Verder deed het me goed dat tussendoor even gemeld werd dat er wetenschappers zijn die denken dat het universum cyclisch is: een kosmisch toneelstuk met een eeuwige opeenvolging  van akten zonder begin en zonder eind. En ik slaakte een zuchtje van verlichting toen ik het slotantwoord las van Rien van Weijgaert.  (citaat hieronder)

Alledaagse wijsheden

Slotvraag: “Wat was er voor de oerknal?

Rien van Weijgaert : “Waarschijnlijk niets. Maar misschien juist de eeuwigheid.” 

“De aarde schuilt in een korrel zand, 
het heelal in een bloemblad puur, 
de oneindigheid in de palm van uw hand 
en de eeuwigheid in een uur.”

William Blake

Wij mensen leggen bewust of onbewust een verbinding tussen hart en hoofd. Zij kan veranderen in de loop van het leven, maar veelal zijn het lange tijden vrij constante patronen. Mede gestimuleerd door het onderwijs komt het hoofd veelal op de eerste plaats. In roerige tijden, waarin alles anders loopt dan je had verwacht, gehoopt, wordt die verbinding vaak met veel moeite herzien. Oude emoties komen los tijdens de zoektocht naar een nieuwe balans, veelal ten gunste van het hart. Daarom kan innerlijke chaos zo bijzonder vruchtbaar zijn.
Evolutionair denker Christine von Dreien pleit voor vertrouwen op je lot. Want je kunt de punten in je leven niet van tevoren verbinden, dat kan alleen in het nu, richting verleden. Daarbij is je hart het belangrijkste, luister ernaar, want daar komt de stem van je ziel vandaan. De Perzische filosoof en dichter Jalal Ad-Din Rumi vertelde de menigte in de dertiende eeuw: “Ik houd van je met m’n hart noch met m’n mind. Voor het geval het hart stopt, kan de mind het vergeten. Ik houd van je met mijn ziel. De ziel stopt of vergeet nooit.”
Terwijl de hersenen in deze tijden technisch worden toegejuicht en naar technische nabootsing wordt gezocht, heeft het hart in de loop der eeuwen op een veel grotere lyrische belangstelling kunnen rekenen. Spreuken 4:20-23 roept mensen op om van alles waarover je waakt, vooral over je hart te waken. Het is de bron van je leven. Het hart wordt ook wel beschreven als de poort naar de werkelijk- heid. Sjamaan Kiesha Crowther ten slotte merkt op dat je schoonheid en liefde creëert met je hart als bron en met je talenten als instrumenten.

Alledaagse Wijsheden

“Wanneer je dingen vanuit je hart onderneemt, voel je een rivier van vreugde door je stromen.”

Jalal Ad-Din Rumi

“Onderken je de ziel in ieder levend wezen dan zie je echt.
Onderken je de onsterfelijkheid in het hart van enig sterfelijk wezen dan zie je echt.”

Bagavad Gita

Kosmopolitisme is het gevoel van verbondenheid met de mensheid in het algemeen, een gevoel dat sterker is dan enig gevoel voor nationale of regionale identiteit. De mens ziet zichzelf als wereldburger. Ruim tien jaar geleden stelde filosoof en psychoanalytica Elisabeth Young-Bruehl dat het kosmopoli- tisme, dat in haar ogen het allerbelangrijkste voor de toekomst van de wereld is,  aan de winnende hand is. Onze problemen zijn groot, maar het feit dat we ze steeds meer zien als gezamenlijke problemen is winst.
Dit jaar verscheen van de hand van filosoof Martha Nussbaum het boek boek ‘De kosmopolitische traditie. Een nobel maar onvolkomen ideaal’. Kort en krachtig vertelt ze dat het kosmopolitisme moreel bankroet is. Daar kijk ik dus van op, hoe kan in een tijd dat vluchtelingenstromen de wereld overtrek- ken het wereldburgerschap op basis van moraliteit overboord gegooid worden? Volgens haar wordt het belang van de natiestaat onderschat. Als tweede probleem ziet ze in het kosmopolitisme een vorm van humanisme waarin menselijke waardigheid centraal staat. Deze traditie zou geen rekening houden met onze plicht om dieren en de natuur te beschermen. 
Hier scheiden onze wegen... Juist het beschermen van mens en natuur overstijgt de grenzen en deze bescherming vloeit rechtstreeks voort uit onze menselijke waardigheid. Nussbaum is verder van mening dat de de oorlog in Oekraïne laat zien hoe belangrijk natiestaten zijn, want juist natiestaten claimen het recht van een eigen soevereiniteit. Europa en de Verenigde staten hebben in de roep om hulp moedig beantwoord, aldus Nussbaum. Volgens mij zal het effect van deze oorlog en van de groeiende vluchte- lingenstromen vanuit een diepere psychische laag juist de groei van het kosmopolitisme zijn. De wereld snakt ernaar.

Alledaagse Wijsheden

“Kunst moet dorps beginnen en kosmopolitisch eindigen.”

Geaorge More

“Deze wereld kent twee zijnsorden, de vergankelijke en de onvergankelijke. Vergankelijk is al wat zichtbaar is. Onvergankelijk is de onzichtbare substantie van al het zichtbare.”

Bhagavad Gita

Net bekomen van het positieve gevoel (vorig blog) dat de wereld prima vleesvrij kan worden en de dieren weer natuurlijk gaan leven (je gaat wel vraagtekens plaatsen bij de welwillendheid van het volk), stuit ik op een ander inzicht dat een mens blij maakt. Politicoloog Joost Smiers stelt de vraag: ‘Hebben we Big Pharma nog wel nodig?’ Zijn antwoord is ‘NEE’. Het is mogelijk de farmaceutische industrie af te schaffen, en dat zal medicijnen en de zorg betaalbaar maken.
We weten het ook wel. De vaccins, waaraan de industrie miljarden verdiende, zijn helemaal niet ontwikkeld door Pfizer of Moderna. Die kennis komt van wetenschappers aan de universiteiten. Bioloog Ruben Mersch stelt dat de farmaceutische industrie alleen maar ‘de laatste stapjes’ zette. We denken dat we Big Pharma nodig hebben en dat maakt machteloos. Het leidt ook tot scheve verdelingen over de wereld. Smiers werkt een gedachte-experiment uit. Het is in mijn ogen heel haalbaar en het kan zich neem ik aan verheugen op een grote instemming van het volk.
Het noodzakelijke onderzoek kan nog steeds verricht worden op universiteiten en door andere onafhan- kelijke onderzoeksinstituten. Dat wordt dan normaal betaald via forse onderzoeksfondsen uit publieke middelen. Uitvoerig legt Smiers uit hoe patenten, die nu de innovatie belemmeren, kunnen worden afgeschaft. We doen onszelf als samenleving ernstig tekort als ze blijven bestaan. De verdere uitvoeringsplannen laat ik rusten, behalve eerste citaat hieronder.
Een voordeel zal ook zijn dat mensen minder in agressieve situaties belanden. Door tekorten en hoge prijzen doen die zich in toenemende mate voor bij artsen, in apotheken en ziekenhuizen. Natuurlijk,
de driftige en ook gewelddadige uitingen van patiënten en hun dierbaren getuigen van persoonlijk wangedrag. Maar Big Pharma schept er wel een vruchtbare bodem voor.

Alledaagse Wijsheden

“Zowel universitaire als commerciële laboratoria kunnen inschrijven op de onderzoeksopdrachten. Uiteraard kunnen de huidige farmaceutische bedrijver dat ook doen – waarom niet, ze hebben veel kennis in huis. Het grote verschil is dat ze, in het geval van een verworven aanbesteding, betaald krijgen om het onderzoek en de testen uit te voeren – en dat is het, daarna is de verworven kennis vrij.”

Joost Smiers

“De eerste plicht van elke arts is de mensen leren géén medicijnen te nemen.”
Deze uitspraak komt van de Canadese arts William Osler (1849-1919)

“William Osler wordt wel ‘de vader van de moderne geneeskunde’ genoemd, omdat hij studenten meenam naar de ziekenzaal en naar echte patiënten leerde kijken onder het motto: ‘Luister naar
je patiënt, want die vertelt je de diagnose.
Hij had een gezond wantrouwen tegen geld verdienen aan onnodige of onwerkzame medicijnen. Osler predikte ‘moedige nuchterheid’, volgens Bert Keizer. Er zijn nu eenmaal ziektes waartegen
je niets kunt doen, vond Osler. Dat mensen dan toch een pil willen, vond hij wat kinderlijk. Maar begrijpen deed hij het wel, want volgens hem is de mensheid nog steeds in haar kinderjaren. En goedgelovigheid is een van de meest charmante eigenschappen van de mens.”

William Osler / Bert Keizer / Happinez

Die tijd heb ik nog meegemaakt, hoe meer we produceren hoe beter, nooit meer honger. Sicco Mansholt liep als minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening in de naoorlogse jaren voorop. Niet dat ik het heel bewust heb gadegeslagen als jong kind, maar dat deze telg uit een familie van Groningse herenboeren succesvol was, begreep ik wel. De transitie van de boerderij naar efficiënter en dus meer-meer heeft bij mijn weten weinig rellen opgeleverd. Ook toen was het bepaald geen pretje voor veel boeren die niet konden meekomen.
Nu moeten we naar minder-minder en anders-anders en laat een militante boerenbeweging luidruchtig en ten dele misdadig van zich horen. Het tijdsbeeld in de naoorlogse jaren liet zoiets niet toe. Honger de wereld uit is verre van gelukt, overeten en ernstig toegenomen lichaamsgewicht des te meer. Ondertussen is het zo klaar als een klontje dat het landbouwsysteem moet veranderen. Voor de Britse zoöloog en milieuactivist George Monbiot is het maar goed dat hij niet in Nederland woont, want anders hadden de extremisten onder de boeren een leger activisten op hem afgestuurd. Zijn stelling is dat de wereld bevrijd moet worden van de landbouw en hij weet dat nog duidelijk uit te leggen ook in zijn boek Regenesis (Wedergeboorte).
Zaken als hervormen van de landbouw, betere bodemtechnieken, minder pesticiden komen aan de orde, maar vooral: de landbouw veevrij maken. Het levert meer banen op. De landbouw noemt hij een vloek voor de aarde. Aan journalist Mac van Dinther vertelt hij ook wat mogelijke oplossingen zijn. Zeg tegen boeren, dat ze hun subsidies mogen houden, alleen als het niet gebruikt wordt om ecosystemen te vernielen, maar om ze te herstellen. Sommigen profiteren daarvan, anderen verliezen. Dat is een proces dat we door de eeuwen heen kennen, alles is in verandering.

Alledaagse Wijsheden

“Veeteelt steelt eten uit de monden van mensen die het nodig hebben. Veel van de waarde van het voedsel gaat verloren omdat het eerst door de magen van dieren moet. Het is een manier van eten die wij ons gewoonweg niet meer kunnen veroorloven.”

George Monbiot

Vraag van Mac van Dinther: “U schrijft: wat mooi is, is niet altijd juist en wat juist is, is niet altijd mooi. Als uw visie juist is, is die ook mooi?”

George Monbiot: (lacht) “Ik denk niet dat mensen meteen de schoonheid van mijn ideeën inzien. Maar we moeten naar de cijfers kijken. Op grote delen van de aarde zullen ecosystemen zich herstellen. We zullen dieren van het lijstje bedreigde soorten kunnen schrappen omdat ze terugkomen. We zullen vlinders zien, vogels, kikkers en alle prachtige diersoorten die we zijn kwijtgeraakt. In mijn ogen is dat pure schoonheid.”

Ze heeft geen zin om te emigreren of om haar mening te verbergen. Daarmee is ze een uitzondering
op het Russische intellectuele toneel, meldt Petra Prochazkova in Denik N, de onafhankelijke krant in Tsjechië dat door het Kremlin op de lijst van onvriendelijke landen is geplaatst (in het Nederlands vertaald door 360 Magazine). De 68-jarige hoogleraar economische en sociale geografie Natalia Zubarevich uit haar kennis en mening vrijelijk. Op de vraag of ze in een zwijgende maatschappij niet bang is om achter de tralies te belanden antwoordt ze dat ze vragen over politiek op een rustige, maar voorzichtige manier probeert te beantwoorden. Verder legt ze uit wat de Russen anders maakt dan de Europeanen.
Hoe anders? Om te beginnen is Rusland nooit echt een democratie geweest, er is altijd autocratie geweest. De afgelopen jaren zijn door de zeer kleine groep politieke machthebbers de representatieve methoden versterkt. “Vergelijk Europese landen alstublieft niet met Rusland.” Om te beginnen zijn de Russen ervan overtuigd dat ze er niet toe doen, dat ze geen enkele invloed kunnen uitoefenen op de beslissingen. Daardoor is machteloosheid het basisgevoel. Dit alles leidt tot een ongelooflijk geduld. Russen zijn zeer tolerant ten opzichte van de macht.
Wat de Russen op de been houdt, is jezelf vertellen dat alles goed komt. Het is nog onduidelijk wanneer, maar op een dag zal alles eindigen. Uit Zubarevichs woorden spreekt een soort gelatenheid, die inherent is aan een eeuwenoude autocratie. Een beschouwing van journalist Jarron Kamphorst sluit daarbij aan. Hij constateert dat het leven in Moskou zorgeloos is, bijna vreedzaam. De twintiger Daria Sergejevna beschrijft de sfeer in haar geboortestad treffend: “Eigenlijk is alles hetzelfde, terwijl alles anders is.” Ze werkt in Dubai en is even terug voor familiebezoek. Zij ervaart dat als verontrustend (citaat hieronder).

Alledaagse ervaringen

“Het is alsof een dystopie werkelijkheid is geworden. Want dat er aan de oppervlakte niets aan de hand lijkt, is allemaal schijn. (...) Iedereen geniet van de zomer alsof er niets aan de hand is. Hoe kan dat? Het is dat ik hier familie heb, maar ik kan nooit meer in Rusland wonen. Ik kan niet in een land leven dat elders zulke gruwelijke misdaden begaat. Dit is mijn thuis niet meer.”

Daria Sergejevna 

“We kunnen toch niets aan de situatie veranderen. Zoals wel vaker het geval is in Rusland. Dat is triest, maar het is ook de Russische realiteit en dat weet iedereen in dit land. Alleen onder vrienden en familie is het mogelijk om te zeggen wat je echt denkt over de speciale operatie, maar publiekelijk moet je op je tellen letten. Want je weet maar nooit.”

Madina Vladimirovna (17-jarige inwoonster van Moskou)

Groots! In gesprek met journalist Vivian de Gier zegt historicus en bestseller auteur Rutger Bregman dat de meeste mensen misschien toch niet deugen. In elk geval mag de lat wel wat hoger. Hij constateert zelfs dat het radicaal beter kan. Dat vind ik groots voor iemand die de wereld veroverde met zijn boek ‘De meeste mensen deugen’. Een ommezwaai die van lef getuigt. Met zo’n man valt te discussiëren, die kan ook zijn zienswijze veranderen.
Toch denk ik dat het naar beide kanten weinig zou uithalen als ik met hem in discussie ga over zijn uitspraak: ‘succes wordt vooral bepaald door toeval’. Als ik daar tegenin zou brengen dat toeval niet bestaat, dat alles binnen een bepaalde orde valt, denk ik dat we niet echt nader tot elkaar komen.
Onze uitspraken zijn gebaseerd op een totaal verschillend mens- en wereldbeeld. ‘Je moet maar de juiste persoon op het juiste moment treffen..’, legt Bregman zijn succes uit. Ja, alleen is dat geen zinloos toeval. Om met Voltaire te spreken, ‘toeval’ hebben we de uitwerking genoemd die we zien van een oorzaak die we niet zien.
Dan zijn uitspraak: ‘Mijn vrouw maakt me tot een beter mens.’ Ik denk toch dat je zelf ervoor verant- woordelijk bent. Zijn constatering is sympathiek, maar hetzelfde geldt voor de onsympathieke variant, namelijk de ander de schuld geven. De slachtofferrol blokkeert het zicht op je eigen leerproces en verantwoordelijkheid. Tenslotte: “Mijn hoofd wint het van mijn lichaam.” Na even steigeren blijken de standpunten toch niet ver uiteen te liggen. In zijn geval merkt hij dat hij onvoldoende naar de boodschappen van zijn lichaam luistert.
Over één zaak zijn we het gloeiend eens: onze misdadige omgang met dieren. Moeiteloos noemt hij de cijfers die erbij horen, terwijl hij het ook goed kan dramatiseren (citaat hieronder).

Alledaagse Wijsheden

“In Nederland worden dagelijks 1,7 miljoen dieren geslacht, wereldwijd gaat het om 80 miljard dieren per jaar, exclusief vissen. Terwijl je in het zonnetje op het terras zit, is er elke dag zoiets afschuwelijks gaande. Als je dat écht laat binnenkomen, is de wereld ineens een stuk minder leuke plek.”

Rutger Bregman

“Het toeval is het zachte kussen van hen die het Goddelijke, het zinvolle en hetgeen schepselen een bestemming verleent, uit de kosmos zouden willen verwijderen, ten gunste van de geestdodende fabel dat het heelal buiten elke zingeving geheel terloops en absoluut vanzelf tot stand zou zijn gekomen.

Herbert Fritsche

Trouw maakt een rondgang langs spirituele en filosofische methoden voor ontspanning, verstilling of inkeer. Goed initiatief, dat kunnen we in deze tijd wel gebruiken. Maaike van Houten verhaalt over een tweedaagse retraite christelijke mystiek. Begeleidster Marga Haas laat de deelnemers kennismaken met de ideeën van de middeleeuwse mysticus Meester Eckhart. Het devies: Richt je naar binnen en zie wat zich daar aandient. Het doel is om tot innerlijke vrede te komen.
Een stappenplan levert Eckhart niet, maar Haas heeft zijn woorden omgezet in zo’n plan. De basis is zijn uitspraak dat wat van buitenaf wordt bewogen niet leeft. Wat van binnenuit wordt bewogen leeft. Het eerste advies is om je bewust te worden hoezeer je versnipperd raakt door ‘buitenzijn’ zonder binnen goed geworteld te zijn. Dus wees je bewust van je beelden over jezelf, de wereld, God. Merk de beperkingen die het oplevert, neem afstand opdat je blik gezuiverd wordt. De essentie is jezelf leeg- maken van die beelden, want de werkelijkheid is in het hier en nu. Leeg zijn maakt je vrij om op dit moment te doen wat je roeping is. Dat is buiten zijn van binnenuit.
Het doet me denken aan een andersoortige visie, die van Mahatma Ghandi. Zijn advies: “Houd je gedachten positief, want je gedachten worden je woorden.” Hierop borduurt hij verder. Positieve woorden worden je gedrag. De laatste worden omgezet in positieve gewoontes, die op hun beurt zorgen voor je positieve waarden. Als klap op de vuurpijl deelt hij mee dat positieve waarden je lot in handen hebben.
Er zijn veel manieren om je innerlijk te versterken en verzachten, om je thuis te voelen in die innerlijke wereld. Dat het van groot belang is voor vredelievendheid en vrede staat buiten kijf. Juist die kijf kom je nog te veel tegen in die buitenwereld.

Alledaagse Wijsheden

“Vechten voor meer liefde en rechtvaardigheid, daarin kun je gemakkelijk verbitteren of verzuren. Je doet namelijk altijd te weinig, je schiet altijd tekort. Dan is het fijn om de toestemming te voelen – van de christelijke traditie, van de dichter Rilke, van wie ook – om een stap terug te doen en je af te zonderen. Het is wijsheid als je jezelf dat toestaat, dat je je mag afsluiten. Dat is geen egoïsme, dat is broodnodig voor je spirituele leven, voor je mens-zijn.”

Jan Oegema

“Is het mogelijk dat je met je mind de materie kunt beïnvloeden? Het antwoord is: JA! Je mind (kracht van je intentie) kan de materie beheersen als zodanig elk object voor je rechtstreeks beïnvloeden (net zoals het je emoties, acties en ervaringen bestuurt). (...) Je mind is het krachtigste hulpmiddel dat je ooit nodig zult hebben om de dingen om je heen te veranderen.”

Roy Martina 

(vervolg)

Dan is er nog een andere belangrijke reden waarom in mijn ogen de CR (Conscious Relationship) niet geschikt is. Alles is energie, trilling. Twee mensen kunnen dolverliefd op elkaar worden, terwijl hun energieveld (heel) verschillend is, een (gans) andere trilling. Daardoor kun je in het gezamenlijk optreden veel van jezelf leren, hoe je je daarbij voelt, wat pijn doet. Het bewustwordingsproces van twee partners kan langs (heel) verschillende wegen gaan. Als je die per se wilt samenvoegen, kan dat (heel) oneigenlijk worden en misschien heb je het zelf niet in de gaten hoe je jezelf aan het aanpassen bent.
Kortom, volgens mij zouden mensen in relaties zeker voor de C moeten gaan, eerlijk zijn tot op het bot. Niet getweeën, maar ieder apart binnen het eigen energieveld. De spirituele opmars binnen wetenschappelijk onderzoek zet door. Hoogleraar klinische psychologie Lisa Miller toonde bijvoorbeeld feitelijk (zo’n woord hoort er nu eenmaal bij in de wetenschapswereldwereld) aan dat geestelijke gezondheid niet zonder spiritualiteit kan. Verbinding maken met je hart zou in de opvoeding al aandacht moeten krijgen.
Schrijfster Liddie Austin sprak met Miller. Zij en haar team hadden ontdekt dat ieder mens een spirituele kern heeft die we kunnen versterken en ontwikkelen. Austin spreekt met passie over haar onderzoek en blijft daarbij keurig binnen de grenzen van de wetenschap. Uiteraard zijn we spirituele wezens, zegt ze, maar we zijn los gerukt van onze spirituele aard. De hoogleraar blijft positief. Ze heeft het gevoel dat we een brug aan het bouwen zijn om de verschillende manieren van wetenschap bij elkaar te brengen. Als we via ontwaakt bewustzijn iets weten, vergroot dat de kans op innovatieve oplossingen. “Als mensen zijn we in staat om een diep doorleefde relatie te hebben met God, een hogere macht of hoe je het wilt noemen.”

Alledaagse Wijsheden

“Ik voelde dat het zo (ieder mens heeft een spirituele kern) moest zijn, maar als wetenschapper wil ik mijn vermoedens altijd met feiten bevestigd zien. Het was adembenemend om met harde gegevens aangetoond te zien worden dat ons leven ook feitelijk een spirituele reis is.”

Ik zie de matschappelijke problemen die we momenteel hebben met leiderschap, onderwijs, sociale rechtvaardigheid en het milieu als een direct gevolg van het niet-ontwaakte bewustzijn. Het rationele en het ontwaakte brein moeten in balans zijn om gelukkig en effectief te zijn; alle vormen van weten moeten worden erkend.”

Lisa Miller

De spiritualiteit rukt op en ja, daar horen nieuwe relatievormen bij. Relatietherapeut Shelly Bullard beschreef een nieuw relatietype, Conscious Relationship (CR), als een gezamenlijke reis naar groei
en ontwikkeling. Nu is de één-op-één romantische liefdesrelatie bij uitstek geschikt om jezelf te leren kennen, weinigen zijn in staat je zo innerlijk te raken als je geliefde. Maar in dit geval is het dus de bedoeling dat je daar samen bewust voor gaat. Niets mag onbesproken blijven, samen streef je die innerlijke groei na. Het uitgangspunt is dat je met z’n tweeën veel meer kunt ontdekken dan alleen.
Én met als bonus een lang houdbare vervulling en zingeving
De 40-jarige journalist Yvette Bax schreef er artikel over. Ze is net, na periodes van ’rondfladderen’,
ook een CR aangegaan. Ze is ‘head over heels verliefd’. Het belangrijkste om een CR te laten werken,
is naast liefde volstrekte eerlijkheid en totale openheid. Alles op tafel leggen, dromen, verlangens, angsten, valkuilen, patronen en noem maar op. Je blijft niet aan de oppervlakte hangen, diepere lagen van pijn, verdriet, weggestopt leed worden aangeraakt. Dat kan beangstigend zijn. Het idee bevat zeker waardevolle elementen, maar toch klopt er iets niet.
Hobbels en groei wisselen zich af met periodes van rust en acceptatie zegt relatietherapeut Rianne van Roes, en daarin ontstaat een gevoel van veiligheid en onvoorwaardelijke liefde. Kijk, daar wringt de schoen. De eis van totale eerlijkheid en openheid is niet onvoorwaardelijk te noemen, hij ontneemt je een groot stuk vrijheid die onontbeerlijk in het persoonlijke groeiproces. Zoals hier beschreven gaat de CR meer lijken op die tussen twee groeitherapeuten die vruchtbaar samenwerken.
Het artikel wordt afgesloten met een lijstje “do’s-and-don’ts”. Achter de laatste (2e citaat hieronder) kan ik wél volledig staan, maar dit ‘bevel’ is niet te rijmen met hoe de CR beschreven wordt.                      Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Wat er opkomt bij ons, gaan we dus aan. Gevoelens van onveiligheid, onzekerheid, wat dan ook. We delen alles, en ondertitelen alles. Ik sta naakt tegenover hem, en hij tegenover mij. Niks blijft ongezien en ongevoeld, niet van onszelf en niet van elkaar. Can’t run, can’t hide.”

Yvette Bax

“Vergeet je eigen proces niet. Zorg ervoor dat je je autonomie en mentale vrijheid behoudt. Versmelten met de ander, is de zuurstof uit de relatie halen.
BEHOUD JE EIGEN IDENTITEIT, sta voor wie je bent en probeer de beste versie van jezelf te zijn en worden.”

Rianne Roes

Alliteraties doen het goed om aandacht te genereren, dus de boze boeren en boze burgers profiteren ervan. Boze zorgverleners of boze wetenschappers moeten uit een ander vaatje tappen. Onder de boosheid ligt de angst voor veranderende situaties, waardoor je levensstandaard kan veranderen, verminderen. Dus de koppeling bange boeren is eveneens van toepassing. Die angst is overgeslagen naar het CDA, spijt betuigingen, ander stikstofbeleid, enzovoort. Het electoraat mag niet verder inkrimpen. Maar juist deze partij zou indruk maken als een ferm standpunt pro natuur en toekomstige generaties wordt ingenomen, tegelijkertijd met begrip voor en ondersteuning van de boeren versneld naar nieuwe wegen gaan zoeken.
Ook CDA kamerlid Derk Boswijk uit zijn spijt, hij somt veel gemiste kansen op. Perspectief geven, welke innovatie mogelijk, helpt de overheid de boeren bij het verplaatsen van bedrijven?? Welnu, ga dan versterkt hiermee aan de slag als kamerfractie en verwijdt de overheid geen gebrek aan empathie. Die overheid ben jezelf en de empathie kan alle kanten opgaan, niet alleen die van de boeren. En een breed gedragen empathie hebben wel nodig. Ik was trouwens onder de indruk van de Deense aanpak en hun succes met biologische landbouw. De aan de Wageningse universiteit opgeleide Marieke Rotman vertelt erover.
De Deense en Nederlandse landbouw in principe lijken op elkaar. Maar de Denen begonnen tientallen jaren terug al met het stimuleren van natuurvriendelijke voedselproducties. Ondertussen zijn ze wereldkampioen biologisch en Nederland bungelt in Europese lijstjes op dit gebied onderaan. Waarom willen boeren niet aan biologisch? Omdat Nederland met zo’n 3% verkochte biologische producten ook onderaan de Europese ladder hangt. Minister Henk Staghouwer is al aan de slag gegaan om een nationale strategie voor biologische productie en consumptie te bevorderen. DUS: wij burgers moeten ook aan de slag, beter erop letten, meer ervan kopen!

Alledaagse Wijsheden

“Conflicten kunnen worden beperkt door ruimte te maken voor emoties en door belangen te benoemen en te erkennen. De oude wijsheid dat bekend bemind maakt, gaat ook op. Persoonlijk contact tussen de conflicterende groepen helpt. Belangen zijn daarbij niet het enige dat telt, burgers hechten ook belang aan waarden. (...)  Daarbij mogen we van politici en bestuurders verwachten dat ze het goede voorbeeld geven en beleefd, respectvol en wellevend discussiëren Ook daar valt nog een wereld te winnen.”

Evelien Tonkens

“Ik ben optimistisch. Kijk naar de prachtige ontwikkeling van publieke moraliteit. Vijfhonderd jaar geleden martelde de overheid verdachten totdat ze bekenden en dan werden ze op het marktplein gevierendeeld. Doen we niet meer. Tweehonderd jaar geleden vonden al die religies slavernij nog best. Honderd jaar geleden stopten we homoseksuelen nog in de gevangenis. Zestig jaar geleden mochten vrouwen die trouwden niet meer bij de overheid werken. Doen we niet meer! Wát een vooruitgang. Er is minder honger, minder kindersterfte, minder racisme dan er was… Er is nog veel te wensen, maar er is een hoop vooruitgang.”

Jan Terlouw

‘Er zijn geen problemen, alleen uitdagingen.’ Menig zelfhulpgoeroe scandeert deze zin volgens filosofe Elke Wiss. Het woordgebruik suggereert al dat ze het er niet mee eens is. Zijn er verschillen tussen probleem en uitdaging, vroeg ze zich af. Het eerste is in haar ogen iets dat buiten ons ligt, bijvoorbeeld een ontslag of ziekte, iets dat ons overkomt, de uitdaging is zelfgekozen, bijvoorbeeld een nieuwe taal leren of een berg beklimmen. De uitdaging zou minder energie kosten dan het probleem. Mij is toch niet duidelijk waarom je niet ieder probleem tot een uitdaging kan maken.
De Wereldgezondheidsorganisatie verwacht dat depressie tegen 2030 volksziekte nummer één is, een groot probleem dus. De preventiemaatregelen moeten snel versterkt worden. Geen sprake van energie- verlies, mensen en instanties gaan als razende aan de slag om nieuwe ingangen voor preventie te vinden. Een manier die grondig onderzocht wordt: niet rechtstreeks richten op depressies, maar op slapeloosheid, stress, perfectionisme. Wat mij betreft mag zingeving in dat rijtje op nummer één staan, maar los daarvan: de energierijke uitdaging spat ervan af.
Een steeds weer terugkerend probleem is een andere zaak. Jurist en filosoof Tamar de Waal legt uit dat je eerst moet begrijpen waaróm dat gebeurt. Ze illustreert het met het Nederlandse beleid rond migratie en asiel. Dat beleid is tegenstrijdig, want waarom zou je vluchtelingen eerst onderwerpen aan abominabele opvang, lange asielprocedures en verre van ideale inburgeringtrajecten. Dat moet eerst veranderen in het belang van de vluchtelingen én van Nederland. In De Waals ogen is Ter Apel geen incident, het vertelt ons veel over wie wij Nederlanders momenteel zijn en wie wij voorlopig zullen zijn. Daarmee is dus het uitdagende karakter verloren. Het adequaat vernieuwen van het beleid zou als belangrijke uitdaging moeten worden gezien.

Alledaagse Wijsheden

“Depressie is leven met gesloten toekomet. Geluk is weemoed omdat het verleden zich niet herhaalt. Weemoed is geen depressie. Depressie is gebrek aan weemoed, is vastzitten aan het verleden.”

Rutger Kopland 

“Een depressie kan het zand zijn dat de parel maakt.”

Joni Mitchell

“Migratie is een uitdrukking van het menselijke streven naar waardigheid, veiligheid en een betere toekomst. Het maakt deel uit van het sociale weefsel, onderdeel van onze samenstelling als een menselijk gezin.”

Ban Ki-moon

Eindelijk, de openbare verhoren door de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen zijn van start gegaan. Om te beginnen zijn de gedupeerden aan het woord. Je staat er wéér versteld van wat er allemaal is misgegaan. Uiteraard reageren betrokken verschillend op de doorstane ellende. Sommigen zijn vooral teneergeslagen, anderen willen steeds het gevecht aangaan. Dat laatste leidde in het verleden doorgaans tot niets, of zelfs tot beschuldigingen.
Voor de verwerking van alle ellende zijn de contacten tussen buurtgenoten belangrijk. Er is ook sprake van ongelijke behandeling. “De een heeft een nieuw huis, de ander is wanhopig”, noteerde journalist Irene van der Linde, die naar Overschild afreisde. Creatief en doeltreffend is het initiatief van de lokale toneelvereniging De Schildgroep. In dorpshuis De Pompel voeren de spelers het zelfgeschreven theater- stuk Overschild 2.0 op, waarbij het publiek een fractie meemaakt van wat de dorpelingen afgelopen jaren meemaakten. Veel gesprekken met inwoners zijn eraan vooraf gegaan.
Het is geen zware kost geworden, juist de humor helpt bij de verwerking. Hilarisch is de start, het eindeloos invullen van formulieren wordt op de hak genomen, evenals de onzinnige vragen van de vele instanties en ambtenaren. De helft van de spelers kregen in het stuk koffie met tompouce, de andere helft kreeg niets. Joke van Braam zegt lachend dat ze in het stuk in de groep zat die niks kreeg, dus zelfs op het toneel!” 
Het refrein van het eindlied bevat de tekst: “Geef ons waar we recht op hebben, we wachten al zo lang. Meer hebben we niet nodig, bied ons nu een perspectief.” De tranen vloeien bij deze tekst rijkelijk. De onduidelijkheid wordt het allerergste gevonden en we mogen hopen dat mede via de parlementaire enquêtecommissie daar een eind aan wordt gemaakt.

Bijzondere ervaringen

“Gerechtigheid.” Herman de Muinck heeft aan één woord genoeg op de vraag wat hij verwacht van de parlementaire enquête Groningen. Als 10-jarig jochie zag bakkerszoon De Muinck, toen hij broden rondbracht, de boortorens op het land van boer Kees Boon, waar voor het eerst aardgas ontdekt was. “Een wereldwonder.” Hij zag in de decennia erna het wonder langzaam in een nachtmerrie veranderen. In de jaren zestig had De Muinck al woningschade, in de jaren tachtig bleek de schoorsteen volkomen losgescheurd. Hoe langer en heviger de bevingen, hoe sterker het besef: "De gehele overheid nam ons niet serieus: gemeenten, provincies, én de rijksoverheid”.

Niels Markus

“Het had niet zo uit de hand hoeven lopen als er eerder naar experts en Groningers geluisterd was, en de gaswinning naar veilige proporties was teruggebracht. Het kan best verantwoord gekund. Maar niet als je je op één idee focust: niet op de veiligheid, maar op zoveel mogelijk winnen, aan gas en aan geld.”

Herman de Muinck

‘Breek nooit je eigen hart om dat van een ander te winnen.’ adviseert musicus Joris Vincken. Mooi gezegd, want je eigen hart breken maakt de afstand tot het winnen van een anders hart alleen maar groter. Het reële van deze uitspraak is ook dat ervan wordt uitgegaan dat je zelf je hart breekt en dat het niet door een ander gebroken wordt. Hij of zij heeft mijn hart gebroken, het is common sense, maar het klopt niet. Het zijn je eigen verwachtingen en onzekerheden die dit laten gebeuren. Maar moeilijk is het wel, verliefdheid is een heftige ervaring.
Volgens antropoloog Helen Fisher, die met collega’s onderzoek deed naar romantische aantrekkings- kracht en gehechtheid, heeft de geliefde persoon het idee dat de geliefde uniek is. Dat zal zeker zo zijn, maar de kracht van de ervaring heeft te maken met het streven naar eenheidservaring wat werkelijke liefde is. Niet een aardse liefde van komen en gaan, waarbij het samenzijn vertroebeld wordt door het terugkerende afscheid. Wat wij op aarde liefde noemen wordt gekenmerkt door gehechtheid die per definitie onveilig is.
Fisher en collega’s stellen dat voor het gros van de mensen die verliefd zijn het emotioneel één worden belangrijker is dan het seksueel één worden. Het eerste zal wel een seculiere aanpassing zijn, want wat is nu emotionele éénwording? Maar het seksueel één worden is een krachtig symbool van het buiten- aardse karakter van de ervaring. Je grenzen verliezen is precies waar het daarbij om gaat. Verliefden geven regelmatig blijk van emotionele afhankelijkheid van de relatie, aldus Fisher, door bezitterig, jaloers en angstig gedrag. Dat is begrijpelijk. Het leven op aarde is nu eenmaal niet gemakkelijk en verre van volmaakt. Maar we leren onszelf wel kennen door deze ervaringen.

Alledaagse Wijsheden

“If you love a flower, don’t pick it up. Because if you pick it up it dies and it ceases to be what you love. So if you love a flower let it be. Love is not about possession. Love is about appreciation.   

Osho

“Ik heb geen idee wat morgen brengt, ik weet dat ik verliefd ben op vandaag.”

Joris Vincken

De Amerikaanse architectuurcriticus en verslaggever van de New York Times Michael Kimmelman maakte op basis van een bezoek aan Rotterdam een jubelende reportage over het Nederlandse klimaatbeleid. Hij constateerde dat vanuit het Nederlandse perspectief de klimaatverandering geen hypothese of rem op de economie is, maar een kans. Nederland heeft bovendien een holistische
visie, wat erop neerkomt dat Nederlanders het water willen toelaten, ze willen Moeder Natuur niet onderwerpen. Het gaat om mét het water leven in plaats van het uit alle macht te willen verslaan. Nederland wordt dus omschreven als een klimaatgidsland!
Oef, oef. Het artikel werd gepubliceerd eind juni 2017 en daar zitten we vijf jaar later dan, met ronkende kolencentrales. Deze maatregel komt erop neer, zegt energie-expert Peter de Jong, dat de industrie dus zwaarder weegt dan de impact op het klimaat. Wat moet doortastend klimaatminister
Rob Jetten zich beroerd hebben gevoeld toen hij maandag wereldkundig moest maken dat de rem op de kolencentrales eraf gaat. Een van de redenen die hij noemde: “Zo komen burgers niet in de kou te zitten deze winter.” Wat mij betreft mogen industrie en burgers best wat in de kou zitten als om het behalen van klimaatdoelstellingen gaat.
Jetten probeerde de pijn verder nog wat te verzachten met de mededeling dat de regering wel blijft vasthouden aan volledige sluiting. Deze noodmaatregel is dus tijdelijk. We zullen het ermee moeten doen. De Jong is van mening dat we veel sterker moeten inzetten op energiebesparing, wat al op korte termijn kan. Bepaalde industrietakken die veel gas gebruiken kun je tijdelijk afschakelen tegen een vergoeding. Al met al is het weer zo’n tragisch bewijs dat klimaatverbetering en oorlog voeren slechte compagnons zijn.

Alledaagse Wijsheden

Vraag journalist Esther Bijlo

“Wat zal de noodgreep betekenen voor het draagvlak voor klimaatbeleid?”

Peter de Jong

“Dat is rampzalig. Het is niet de eerste fossiele afslag die het kabinet neemt in deze crisis: meer gas boren in de Noordzee, een extra lng-terminal, accijnsverlaging voor brandstof. Allemaal oplossingen die de fossiele vraag in stand houden. Je had ook het openbaar vervoer kunnen stimuleren. Mensen kunnen het gevoel krijgen dat de klimaatcrisis kennelijk zo groot niet is, dat maatregelen wel uitgesteld kunnen worden. Maar het klimaatpanel IPCC laat steeds zien dat dat niet kan. Het zal al heel moeilijk worden om de maximaal 1,5 graden opwarming die in Parijs is afgesproken nog te halen.”

“Elke politicus weet wat je moet doen om het klimaatprobleem aan te pakken. Er is alleen geen enkele politicus die weet hoe hij nadien verkozen moet worden.”

Bruno Tobback

Dat berichten vanuit het hart (vorig blog) serieus genomen worden, is in het huidige tijdsgewricht
niet meer vanzelfsprekend. Arts en filosoof Bert Keizer spreekt over het raadsel van de hedendaagse hersenaanbidding. Hij vraagt zich vertwijfeld af hoe het toch kan dat mensen denken dat ze een geestelijke gebeurtenis beter begrijpen als je laat zien wat er op dat moment in de hersenen gebeurt. Tja, de geestelijke dimensie wordt dan verbonden aan het niveau van de materie alsof daar de oorsprong ligt. Het hart daarentegen heeft door de tijden heen via vele wijzen der aarde de weg gewezen.
Gregg Braden, auteur van ‘Wisdom Codes’, onderzoekt de intelligentie van het hart. Zij is er altijd, voortdurend, je kunt op haar vertrouwen, is zijn conclusie. Je geest moet daarbij in dienst staan van je hart, want als dat niet zo is, wordt hij een verwrongen meester. Die laatste visie kun je ook vertalen naar de betekenis van intenties die in het hart huizen. Heb je het beste met iets of iemand voor? Niet wat je doet, maar intenties zijn de essentie van de moraal.
Zo kan het gebeuren dat filosofen die aan universiteiten werken zich nauwelijks interesseren voor klimaatverandering. Dit signaleert althans techniekfilosoof Vincent Blok. Hij snapt het wel, want als je
je bezighoudt met logica en metafysica, dan is het klimaat je onderwerp niet. In mijn ogen zal dat zal het geval zijn als vanuit de overheersende positie van het denken in de filosofie aan het hart een ondergeschikte rol wordt toebedeeld. Maar andere filosofen begeven zich juist op een zoektocht naar mogelijkheden om Vriendschap met de Aarde te sluiten. Daarmee volgen ze wel de weg van het hart, met het verstand als ondersteuner.

Alledaagse Wijsheden

“Het hart heeft zijn redenen, welke de rede niet kent.”

Blaise Pascal 
 

“De logica van het hart is meestal beter dan die van het hoofd, en een vriendschap waar je op rekenen kunt is als levensnorm superieur aan betrouwbaar verstand.”

Randolph Silliman Bourne

Wat internationale betrekkingen betreft ben ik een toeschouwer op afstand, van technische zaken weet ik het fijne niet van. Maar mijn hart blijft wel in actie. Als ik dan krachtig voel: ‘dit kan, mág niet waar zijn’, dan luister ik er wel naar. Nederland, Rutte en consorten, geldt binnen de Europese Unie als de grootste tegenstribbelaar van het toekennen van de status van EU-kandidaatlid aan Oekraïne. Ik ga naarstig op zoek naar de achtergronden van dit griezelbericht. (Het speelt al sinds het begin van de oorlog.)
Natuurlijk, de Letse premier Krisjanis Karins heeft gelijk als hij zegt dat we nu nog niet eens beslissen dat Oekraïne EU-lid wordt. Het is op dit moment geen technische of praktische kwestie is, maar het gaat om de vraag: Willen we Oekraïne bij Europa hebben? Hij beantwoordt het in gesprek met Christoph Schmidt met een luid en duidelijk JA! De Russische aanval is genocidaal, Oekraïners vechten voor hun fysieke voortbestaan. “Als wij nu niet naar voren stappen en zeggen: we willen jullie erbij hebben, dan zou dat een heel slecht signaal aan Oekraïne zijn.”
So far, so good, of beter: so bad wat Nederland betreft. Den Haag is niet formeel tegen, maar zwalkt wat. Minister Wopke Hoekstra herhaalt vooral dat Nederland aan de Europese Commissie heeft gevraagd ‘alle argumenten nou eens te wegen’. Mind me, dat is niet het Nederland zoals ik het ervaar. Het poldermodel is in deze zaak volstrekt irrelevant. Is het symboolpolitiek, vraagt columnist  Stevo Akkerman zich af. Niet de goedkope soort, is zijn eigen antwoord, maar symbolen hebben wel betekenis en daar wordt door Oekraïne steeds op gewezen (citaat hieronder).
Het is duidelijk, ik wil helemaal niet weten wat Den Haag bezielt. Zo’n krachtig hartbericht is niet op zoek naar zogenaamde feitelijkheden, het schreeuwt vooral om emotionele ondersteuning van Oekraïne.

Alledaagse Wijsheden

“Ik zou de Nederlandse burgers willen meegeven om ook de eigen veiligheid in overweging te nemen. Als wij Oekraïne niet helpen de oorlog te winnen en vervolgens op te nemen in onze familie, dan zullen we allemaal in een gevaarlijker wereld leven. Ook de Nederlanders. (...) Wij hebben in Letland een intuïtief begrip van wat een Russische bezetting betekent. Dat staat in ons geheugen gegrift. Iedereen voelt dat de Oekraïners letterlijk onze strijd voeren.”

Krisjanis Karins

“Het is dat het zo'n pathetische indruk maakt, anders zou ik via dit plekje in de krant graag mijn verontschuldigingen aanbieden aan president Zelenski voor de Nederlandse opstelling tegenover de wens van Oekraïne om kandidaat-lid van de EU te worden. (...) Wij Oekraïners hebben ook morele steun nodig, wij willen weten dat wij in Europa thuishoren, begrijp alsjeblieft het belang van die boodschap op dit moment. Dit telt des te meer nu Poetin heeft gezegd dat hij slechts 'terugneemt wat altijd al van ons was'.”

Stevo Akkerman

Ja, een zoomgesprek is wat anders dan een face to feace gesprek, je mist essentiële ervarings- informatie, zoals de lichaamshouding. Een telefoongesprek is in dat opzicht nog beperkter, je mist ook de gezichtsuitdrukking, het contact maken met de ogen. Het verbaast me daarom dat Nolen Gertz (1982), hoogleraar techniekfilosofie aan de universiteit van Twente, wel een groot verschil constateert tussen zoom en telefoon. Een online-gesprek vervormt onze blik op de werkelijkheid, het reduceert onze ervaring van een gesprek. Prima, maar dat geldt toch nog sterker voor de telefoon?! Ach ja, het komt wel vaker voor dat ik een filosoof niet begrijp.
Gertz wil daarmee aantonen dat de digitale cultuur alles uitveegt wat moeite kost, zij is eenvormig en wist veelkleurigheid en diversiteit uit. Het is een sombere kijk op nieuwe mogelijkheden en de titel van zijn boek Nihilism and Technology stemt ook niet vrolijk. In gesprek met journalist Tjerk de Reus lacht hij wel regelmatig, gelukkig maar. Want hij ziet de grens tussen het echte leven en het virtuele leven steeds grimmiger worden. Maar wat als het zogenaamd echte leven ook niet echt is en als er een nog veel grotere werkelijkheid bestaat. Of om met essayist Ralph Waldo Emerson te spreken: “We leven in de schoot van een immense intelligentie en wij zijn ontvangers.”
Deze visie wekt geen angst, maar vertrouwen op. Je zal jezelf niet gauw een dystopische pessimist noemen, wat Gertz wel doet (met een kwinkslagje erbij). Een schrijver uit de oudheid, Hermes Trismegistus, gaat nog verder dan Emerson. De dingen die het oog  kan zien zijn louter droombeelden en illusies. Alleen de dingen die onzichtbaar zijn voor het oog zijn echt. En wij hier maar geseculaariseerd denken dat het precies andersom is....

Alledaagse Wijsheden 

“De wereld bestaat alleen maar uit verandering. Ons leven is slechts perceptie.”

Marcus Aurelius 

“Elke poging om grip te krijgen op verandering is bij voorbaat tot mislukken gedoemd. Het opgeven van die zinloze pogingen is een teken van kracht, van onthechting en van liefdevol zelfvertrouwen.”

Mindfulnes.nl

“Je leeft niet van dag tot dag om te ontdekken wat het leven voor jou inhoudt, maar om het te creëren. Van minuut tot minuut creëer je jouw werkelijkheid (waarschijnlijk zonder dat je het weet).”

Neale Donald Walsch 

Hooikoorts, een modern verschijnsel, dat in de oudheid en Middeleeuwen niet is gesignaleerd. De eerste diagnose die door de Britse arts John Bostock gaat terug naar 1819, vertelt auteur Sebastiaan van de Water. Niesbuien, jeukende ogen, loopneus in de vroege zomer, we weten er nu alles van. In 1827 zijn er 28 gevallen in Groot-Britannië waargenomen, allen uit de gegoede klasse. Zo wers niezen hét bewijs dat je niet tot het gepeupel behoorde.
Hoe is die samenhang en het late ontstaan van hooikoorts te verklaren? We leven te schoon! De gegoede klasse loopt voorop. Ons immuunsysteem identificeert de pollen van bomen, kruiden en grassen als vijandige indringers en slaat alarm. Vals alarm, want pollen inademen doet volstrekt geen kwaad. Hoezo dan die grote toename? KNO arts Wytske Fokkens geeft daar een antwoord op (citaat hieronder). Met die sterk toegenomen hygiëne lijden dan nu in Nederland zo’n vier miljoen mensen aan hooikoorts.
Het bericht we te schoon leven komt ook uit andere hoeken. Arts James Hamblin begint een van zijn boeken met de mededeling dat hij vijf jaar geleden gestopt is met douchen, vertelt auteur Brooke Javis. Hamblin kijkt kritisch naar de zeepindustrie, hij twijfelt aan het nut van schrobben en inzepen. Wel is hij voorstander van regelmatig handen wassen. Minder en veel korter douchen kan daarnaast vanuit ecologische oogpunt op veel voorstanders rekenen.
Het regelmatig wassen van kleren ligt eveneens onder een vergrootglas. Het is vaak niet nodig, wol is wat zelfreinigend, jeans in een plastic zak in het vriesvak doodt de bacterieën afdoende. Minder energie verbruiken per wasbeurt is belangrijk. Een wasbeurt op negentig graden kost 40 cent, op dertig graden 8 cent. Korter wassen en een handwasje tussendoor wordt ook als besparend aangeprezen. Los van het geld overheersen toch de ecologische belangen van dit al.

Alledaagse Wijsheden

“We leven tegenwoordig in een te schone wereld. Onze voorouders groeiden op in vuil en modder, tussen dieren, rottende planten, uitwerpselen en ongezuiverd drinkwater. Daardoor leerde hun immuunsysteem heel goed herkennen wat écht kwaad kon en wat niet. Bij steeds meer mensen in dit tijdperk van hygiëne ziet het immuunsysteem dat verschil niet meer.”

Wytske Fokkens  

“Er is een hele beweging aan de gang die meent dat we onze kleren te vaak wassen, wat enorme gevolgen heeft. Want wassen vergroot je ecologische voetafdruk gevoelig: door het water- en energieverbruik en door milieuonvriendelijk wasmiddel dat in de riool belandt. Maar ook doordat je kleren sneller verslijten.”

Iris De Feijter

De basisregel van de heksen is: ‘Doe wat je wilt. Doe wat je wilt, mits het niets of niemand schaadt.’ Nu, dat is in ieder geval beter dan de alom verkondigde basisregel voor het leven die van bedroevend weinig aandacht getuigt voor wie die unieke ander is, jijzelf bent kennelijk de norm: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet.’ De heksenregel getuigt juist van een overdaad aan inlevingsvermogen. Ga er maar aanstaan, niets of niemand schaden, terwijl het begrip ‘schaden’ al zoveel gezichten heeft. Je moet de ander wel heel goed kennen om daaraan te voldoen. Ernaar streven kan natuurlijk wel.
Auteur Susan Smit is een overtuigde heks, al decennialang. In artikelen en boeken schrijft ze erover.
De hekserij leunt sterk op ecologische en feministische denkbeelden. Vrouwelijke waarden staan hoog in het vaandel, materialisme en rationalisme leggen het af tegen een meer spirituele, natuurlijke levens- stijl. Ik vind het mooi en uiteindelijk zullen we dan uit moeten komen bij een vermenging van het vrouwelijke én het mannelijke, van intuïtie én ratio, van ‘wij’ én ‘ik’.
Dat laatste zit ook ingebakken in de moderne heksenvisie. Er is altijd een kern van eigenzinnigheid, een neiging tot afzondering. De heks heeft een gevoel van thuishoren in zichzelf en is tegelijk verbonden met anderen, met de natuur, met het heilige om haar heen, aldus Smit. Wat het 'heilige' en ‘niets schaden’ betreft, daar zijn we massaal erg slecht als het om onze bron van leven het klimaat en de aarde gaat. Professor polaire meteorologie Michiel van den Broeke stelt dat de uitspraak ‘Het is niet de vraag of, maar wanneer we Nederland teruggeven aan de zee’ de stand van zaken goed weergeeft. Langs die plastische wegde zouden de vele verontrustende klimaatrapporten breed toegankelijk moeten worden gemaakt.

Alledaagse Wijsheden

”Een wetenschapper ziet iets en vraagt: hoe zit het precies? Een filosoof vraagt: waarom gebeurt dit? Een theoloog vraagt: welke heilige tekst zegt hier iet over. Een mysticus of mystica zwijgt en ervaart.”

“We hebben het vaak over ‘de planeet redden’, maar dat is nogal aanmatigend. De aarde overleeft het wel. Sterker nog, de natuur zal opbloeien bij onze afwezigheid, op een verbazingwekkende snelle manier. Denk aan de schone, zuivere lucht tijdens de lockdosns. Denk aan Tsjernobyl, waar jaren na de nucleaire ramp de natuur weer de baas was, met wilde herten en beren rondom verlaten en overwoekerde kantoorgebouwen. Als we als mensheid blijven dwarsliggen, zal de planeet ons afschudden als een lastige vlieg.”

Susan Smit

“Er wordt vaak gezegd dat wetenschappersers zich niet met de politiek mogen bemoeien. Maar wanneer wij onze doctorstitel ontvangen, krijgen wij een opdracht om de maatschappij te dienen met de wetenschap: die verantwoordelijkheid voel ik nu meer dan ooit. Nu ik merk dat het publiceren van onderzoek niet werkt om de urgentie door te laten dringen, zie ik het als mijn taak om verdere actie te ondernemen. Niet in actie komen is wat mij betreft het ontlopen van je verantwoordelijkheid als wetenschapper.”

Marjan Smeulders (Ecologisch microbioloog)

Het is een bekend verschijnsel. De corona pandamie verenigde de Nederlanders in het begin, solidariteit alom. We klapten enthousiast voor zorgpersoneel en deden boodschappen voor buurtgenoten. Naarmate de tijd vorderde nam die eensgezindheid af. En nu harrewarren we weer over van alles en is de brede solidariteit kopje onder gegaan. In het groot zien we het in Europa. Vanaf eind februari was er in no time een front, de landen stonden tezamen pal achter Oekraïne. En ja, nu ruim drie maanden later is deze samenhorigheid alweer aan het afbrokkelen.
Essayist Bas Heijne stelt dat in Nederland het besef nog niet wil doordringen dat Poetins oorlog ook onze oorlog is. Daarvoor heb je politieke leiders nodig en die hebben we niet, aldus Heijne. Nu staan de rijen wachtende passagiers op Schiphol nog volop in de belangstelling. Maar op de wat langere termijn zal de oorlog ook in onze maatschappij ingrijpen. Nu we alweer oorlogsmoe dreigen te worden, komt het er juist op aan, zegt Heijne. Draagvlak schep je niet door te sussen.
Kolonel Han Bouwmeester legt de nadruk op het feit dat dit een vreselijke uitputtingsoorlog is is, zelfs met loopgraven wat aan de Eerste Wereldoorlog doet denken. Oekraïne vecht voor het behoud van eigen land en eigen waarden, terwijl er bij Rusland steeds mee motivatieproblemen zijn. De trieste vraag is nu: wie houdt deze uitputtingsslag het langste vol? Daar heeft Petro Porosjenko, oud-president Oekraïne, wel een antwoord op: Oekraïne! Hij vertelt aan Moskou correspondent Steven Derix dat hij op basis van zijn ervaring twee aanbevelingen heeft voor Europa. Een: niet bang zijn voor escalatie. Poetin gaat net zolang door tot je hem stopt. Twee: vertrouw hem nooit. Wat hij mij niet allemaal beloofd heeft...., hij houdt zich nooit aan zijn woord.

Alledaagse Wetenswaardigheden

“Op de Russische staatstelevisie gaat het over de noodzaak Oekraïne geheel van de kaart te vegen en daarmee het hele NAVO gebied te ‘demilitariseren’. Avond aan avond spreken fascistische speknekken er opgewonden over hoe lang kruisraketten erover doen om Londen en New York te bereiken. Afgelopen week werd er uitgebreid gespeculeerd over hoeveel Oekraïners er gedood moeten worden om Rusland te laten zegevieren.”

Bas Heijne 

“Het is bijna onmogelijk een compromis te sluiten met Poetin. Poetin wil ons allemaal dood hebben, en wij willen leven. Het is zwart-wit. Poetin wil onze duizendjarige natie vernietigen. Daar valt geen compromis te sluiten. Wat te doen? Ik heb een voorstel: we moeten Europa ‘depoetiniseren’ door hem te elimineren. Niet Poetin zelf natuurlijk, maar wel zijn invloed in Europa: in de financiële sfeer, in de politiek en in de maatschappij. Voor altijd.”

Petro Porosjenko

Midden jaren 50 werd in Amerika het begrip ‘gender’ gelanceerd door seksuoloog en psycholoog John Money. In de jaren 70 begon het aan zijn opmars in Nederland, toen vanuit de vrouwenbeweging de nadruk werd gelegd op de culturele vorming tot man en tot vrouw. Daarbij is gender ook een psycholo- gische beleving, dus gradaties tot en met transgender zijn daarbij mogelijk. Met name activistische feministen wilden niets horen over de invloed van de biologie, man en vrouw worden gelijk geboren en ongelijk gemaakt.
De én natuur én cultuur visie heeft me altijd meer aangesproken, voor mij hebben beide richtingen ontegenzeggelijk invloed. Wie de biologie ook een rol toebedeelt, is de wereldberoemde Nederlandse primatoloog Frans de Waal die in Amerika woont. Onlangs kwam zijn boek ‘Anders’ uit. Journalist Karlijn van Houwelingen sprak met hem. Veelzeggend zijn zijn voorbeelden. Ja, ik was ook verbaasd toen ik hoorde over het verschijnsel van een dickpic (nooit eerder van gehoord) naar vrouwen die daar niet om vragen. Maar De Waal was helemaal niet verbaasd, mooi verhaal en een terechte observatie. Ik heb nu wat meer begrip voor dit oergedrag.
Hij zocht naar universele geslachtsverschillen en refereerde aan zijn onderzoek onder chimpansees. De mannetjesapen blijken wijdbeens te zitten om met hun geslacht te pronken. Nu zal de dickpic zending niet al te wijdverspreid zijn, maar het wijdbeens zitten is dat wel. Veel fotowerk in parken laat dat zien, terwijl vrouwen vaker ‘ingeklapt’ zitten, met de benen over elkaar. Het ergste oergedrag jagen we er via ‘metoo’ en dergelijke wel uit. Trouwens, als je apen autootjes en poppen geeft, dan gaan de mannetjes voor de eerste en de vrouwtjes voor de tweede. Het blijft boeiend.

Alledaagse Wijsheden

“Er zit heel veel variabiliteit ingebakken in de biologie. Bij primaten heb ik nooit gezien dat ze daar een probleem van maken. Donna, de chimpanseevrouw in de groep apen die ik in Atlanta bestudeerde, gedroeg zich masculien, maar was heel goed geaccepteerd en geïntegreerd. Ik kan me alleen voorstellen dat een primaat moeilijk zou doen als een individu de vrede verstoort. Zo niet, dan maken ze zich nergens druk om. Maar in onze maatschappij hebben we de neiging om mensen op te delen in hokjes, om dingen te categoriseren. Dat maakt ons eigenlijk minder tolerant.”

Frans de Waal

Vraag Karlijn van Houwelingen:
“U woont al jaren in de VS, ziet u verschillen met Nederland als het gaat om mannen en vrouwen?”

Frans de Waal:
“De Nederlandse cultuur is van nature een beetje gendergelijk, vind ik. In Nederland zie je dat de vrouwen zelfbewuster zijn en krachtiger in hun schoenen staan dan in vele andere landen. En de mannen zijn wat zachter, wat aardiger. Een man die wat vrouwelijke eigenschappen heeft, daar wordt in Nederland niet gek tegenaan gekeken. Hier in Amerika is dat anders. Ik heb bijvoorbeeld niks met guns en ik heb ook heel weinig met sport. Dat maakt me eigenlijk al een beetje een vreemde eend in de bijt onder Amerikaanse mannen.”

Het krioelt met massa’s door elkaar heen, alsof er nooit een pandamie geweest is, alsof het bewustzijn van de virusvatbaarheid weer vervlogen is. Menigeen zal vergenoegd gekeken hebben naar deze Schipholbeelden. Misschien dat alsnog het beperken van het vliegverkeer wordt waargemaakt, misschien dat alsnog milieu en klimaat de voorrang krijgen, misschien dat er alsnog wat soelaas is voor burgers die grote last hebben van indringende vliegtuiggeluiden. En gaat dat niet goedschiks, dan maar kwaadschiks.
Het is trouwens niet alleen het vliegverkeer dat met de gebakken peren zit, ook vanuit gemeenten vallen verontruste geluiden te horen. Was het tijdens de corona lockdowns zo rustig in toeristen- plaatsen, vakantiegangers en dagjesmensen stromen weer toe, meldt journalist Rick van de Lustgraaf. Leiden wil geen vervuilende boten meer door de grachten, ze zijn klaar met watertoeristen. Amsterdam wil toeristen weren die alleen maar komen ‘om te drinken, te blowen en naar de wallen te gaan’. Toeristen die komen om een bezoek te brengen aan musea, restaurants en winkels zijn wel welkom.
Ik ben erg benieuwd hoe ze dat voor elkaar denken te krijgen.
Duurzaamheid is beslist een issue waar rekening mee gehouden wordt. Er zijn echter zoveel botsende ondernemersbelangen, en het recht op uitjes en vakantie in andere streken heeft zich diep verankerd
in het Westerse gemoed. De gevolgen voor de eigen ontwikkeling komen ons in lyrische bewoordingen tegemoet. Ook Dalai Lama raadt eenieder aan om jaarlijks een plek te bezoeken waar je nog nooit geweest bent. Begrijpelijk, maar geluk is geen kwestie van intensiteit, maar van evenwicht en regelmaat, van ritme en harmonie, zoals Thomas Merton het verwoordde. Dat besef mag in de onrustige reisoverwegingen zeker wel de aandacht krijgen.

Alledaagse Wijsheden

“Zie dan de zonnige kant van het leven: Nederland is met Schiphol een soort klokkenluider, een voorloper zoals vaker met maatschappelijke trends. De vakantierage gaat binnenkort de hele wereld overspoelen en verlammen.”

Sylvain Ephimenco

“Bijna overal is het wachten geblazen: bij de dokter, in de supermarkt, op de pakjesbezorger, op vrienden die komen eten, op de oppas voor de kinderen of de hond, voor de ingang van het festivalterrein. Wachten op betere tijden.
Beste en essentiële voorbereiding is dat je moet beseffen dat je niet de hele tijd moet beseffen dat je aan het wachten bent. Daarvan wordt je humeur kwetsbaar en je uitstraling niet inspirerend, lastig kan zijn als je in gezelschap bent.”

Thomas Verbogt

“Ik voel me hier prettig, of liever: ik voel me bij mezelf heel prettig en dan dus overal.”

Etty Hillesum

Mijn enthousiasme groeit bij elke volgende zin, ja, een Volkskantine! Pleitbezorger en oprichter van ‘Public Food’ dat zich inzet voor een maatschappelijk voedselsysteem is Floris Visser. Zijn uitgangspunt is voedselzekerheid voor iedereen. Dan duidt hij niet op de het na-oorlogse betekenis van dit begrip in de vorige eeuw, namelijk: nooit meer honger. We zijn toe aan een nieuwe invulling van dit begrip, namelijk: gezond, duurzaam, makkelijk en betaalbaar. Dat is ook milieuvriendelijk en goed voor de algemene volksgezondheid. Terwijl ongezond eten nu nog goedkoop is, vaak als bonus wordt aange- boden in de supermarkt en de fastfood markt nog steeds groeit, richt het beleid zich nog altijd op de individuele gedragsverandering.
Beter eten is dus een publieke zaak en daarbij hoort een systeem om dat vorm te geven. Visser betoogt terecht dat op veel andere gebieden dit al wordt gedaan, zoals bij de sociale woningbouw, het openbaar vervoer. Iedereen verdient een dak boven zijn hoofd en we maken gezamenlijk het reizen mogelijk. Keuze blijft, de bibliotheken zijn er voor iedereen, maar je kunt ook het marktdomein bewandelen en naar de boekwinkel gaan. De Volkskantines bieden gezonde maaltijden aan voor snackbar prijzen, gericht een maatschappelijk brede groep. Geen stigmatiserende armoede bestrijding, maar als doel beter eten mainstream te maken.
De volkskantines kunnen gehuisvest worden in bibliotheken, in dorpshuizen, op stations, enzovoort. Visser is in samenwerking met Flevo Campus als begonnen met een experiment in de binnen stad van Almere. De resultaten zijn na een paar weken al bevredigend, iedereen is vol lof. Ik vind het een prachtig initiatief, dat de politiek direct vorm zou moeten geven. Er vallen nog meer voordelen te bedenken, er wordt minder eten weggegooid, minder energiekosten voor het kookproces, doorbreking van eenzaamheid, minder kunstmatig datinggedoe. Dus overheid, wat let je? Over tot de actie!!

Alledaagse Wijsheden

“Zolang frikandellen goedkoper zijn dan boerenkool – als gevolg van politieke keuzes –
is het pervers om de consument kwalijk te nemen dat hij met zijn portemonnee kiest.”

“De patstelling tussen eerlijke prijs in het productieproces én een betaalbare prijs voor alle inkomensgroepen laat zich niet doorbreken door de huidige publiek ­– private markt. Want een bedrijf dat stuurt op private winst wil kosten drukken (gevolgen: negatieve externe effecten, lage prijs), een producent die stuurt op maatschappelijke winst wil kosten beprijzen (positieve externe effecten, hoge prijs).
De economische patstelling kan worden doorbroken wanneer publiek geld niet langer wordt aangewend om voldoende eten te waarborgen (oude voedselzekerheid), maar om te zorgen voor beter eten (nieuwe voedselzekerheid). Enter: een nieuwe publieke voorziening waar je betaalbaar én eerlijk, gezond en duurzaam kunt eten.”

Floris Visser

Het is bekend, Nederland is een rijk land, qua financiën wel te verstaan. De minst rijke provincie blijkt Friesland te zijn. We data-en wat af, ook de mate van geluk wordt becijferd. Wat is hier dan de gelukkigste provincie? Juist ja, Friesland. Dat geeft te denken. Journalist Yvonne Zondrop somt een aantal redenen op: natuur, leefbare omgeving, dorpsleven, sociale samenhang in de buurt met zorg voor elkaar. Het mooie is nu dat Friese beleidsbestuurders niet meer zoeken naar economische groei, maar welzijn op de eerste plaats hebben gezet. Want, zo wordt er gesteld, lineair doorgroeien is geen optie meer.
En wij in Nederland in de mainstream media steeds nog maar bezorgd steggelen over twee procent groei, wat te weinig zou zijn. Journalist Sjors Roeters vraagt zich af  wat nu als economische groei niet de oplossing voor alle problemen is, maar juist de bron ervan. Dan zullen we de obsessie van de meeste economen met  het bruto binnenlands product, oftewel het bbp, moeten afzweren. Economisch antropoloog Jason Nickel stelt dan ook dat het bbp geen indicator is van het welzijn van de economie, maar van het welzijn van het kapitalisme, dat begint bij het creëren van kunstmatige schaarste van natuurlijke hulpbronnen.
Wat is er nodig om ‘onze onstilbare honger naar staal, hout, goud, koper, kobalt, kolen, lithium, olie’ (de grondstoffen voor de economische groei) drastisch te matigen? Volgens Roeters moeten er strikte plafonds worden ingesteld voor het materiaal- en energieverbruik. Als we minder gaan consumeren en dus ook minder produceren, kan de werkweek worden verkort. We moeten dus niet zoeken naar wat de financiële markten nodig hebben, maar naar de menselijke behoeften. Ja, we kunnen nog veel leren van de Friese aanpak.

Alledaagse Wijsheden

“Als we de klimaatcrisis op wonderbaarlijke wijze zouden hebben opgelost met het sprookje van groene groei, heb je nog niks gedaan aan ontbossing, overbevissing, biodiversiteitsverlies, bodemuitputting en vervuiling van lucht en water – kortom: alle andere ecologische crises die tegelijkertijd gaande zijn. Allemaal met dezelfde oorsprong: het blind najagen van economische groei, door de natuur enkel te zien als bron voor potentiële winstgroei, in plaats van als een kwetsbaar en cruciaal ecosysteem.”

Sjors Roeters 

“We hebben het recht niet om ons af te vragen of we zullen slagen of niet. De enige vraag die we mogen stellen is: wat is de juiste handelwijze? Wat vraagt de aarde van ons als we haar leefbaar willen houden?”

Wendell Berry 

Wijsheid uit die goeie ouwe tijd: ‘De krant is een meneer.’ Jongeren zal het weinig zeggen, maar ouderen weten dat het een waarschuwing was. Neem niet alles klakkeloos voor waar aan wat in de krant staat! We hebben het nu over de jaren 50, 60, dus het kwam niet bij mensen op dat de krant
ook een mevrouw kon zijn. De overdaad aan sociale media heeft inmiddels dit krantenaureool teniet gedaan. Tegenwoordig word je legendarisch met het antwoord op de vraag: ‘Hoe weet je dat?:
‘Dat hep gestaan op Facebook’. Dat antwoord kwam in 2015 bij EenVandaag van een ‘blonde vrouw
uit Purmerend’.
Journalist Menno van den Bos onderzocht hoe we groepsimmuniteit kunnen opbouwen tegen misinformatie. Hij onderscheidt deepfakes en cheapfakes. De eerste zijn met kunstmatige intelligentie gemanipuleerde filmpjes waarin bekende mensen iets ‘zeggen’ wat ze nooit gezegd hebben. Bij de tweede gaat het om simpele huis-tuin-en-keuken nepnieuws, bijvoorbeeld een verzonnen nieuwskop. Van den Bos noemt verschillende lessen om de laatste vorm te bestrijden. Om te beginnen moet je vooral niet denken dat je er zelf immuun voor bent, mensen overschatten vaak hun mediawijsheid. Kijk naar de context van de boodschap, niet alles is waar of onwaar, juist de half ware info trap je makkelijk in.
Het is duidelijk dat je misinformatie het makkelijkst gelooft als zij je eigen mening onderschrijft. Noem het vooringenomenheid, check dus je bias en ga op dieet wat de mediaplatformen betreft. Interessant is dat Van den Bos regelmatig zijn betoog ondersteunt met uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek her en der. Maar ook daar spelen de fenomenen van de bias, halve warheden, financiële belangen en de noodzaak om gehoord en geciteerd te worden. Ook de informatie uit die sector verdient geen aureool, maar een kritische houding.

Alledaagse Wijsheden 

“Jezelf beschermen tegen informatie-overdaad is een vorm van emotionele geletterdheid.”

Mark Deuze

“Zelfs professionele journalisten laten zich soms door hypes en misleiding meeslepen. We zullen als maatschappij een manier moeten vinden om met deze misinformatiepandemie om te gaan. Deels zal dit neerkomen op wat de politiek en vooral platforms als Twitter, Facebook en TikTok ertegn gaan doen. Maar echt oplossen willen deze bedrijven het probleem niet. Hun platformen zijn nu eenmaal in de basis ontworpen om berichten die emoties opwekken – en dat doet misinformatie vaak – sneller viraal te laten gaan. En dus moeten we zelf onze verantwoordelijkheid nemen.”

Menno van den Bos

“De houding om alles met een glimlach te bezien, is het teken van een heilige ziel”, zei de oprichter van het universele soefisme Hazrat Inayat Khan. Aha, nu weten we dus een van de fundamenten voor de heiligverklaring. Maar wat dit betreft was Khan waarschijnlijk preciezer toen hij stelde dat de oplossing van het probleem van de dag het ontwaken is van het bewustzijn van de mensheid voor de goddelijk- heid van binnen. Ten diepste is alles en iedereen heilig. Ik gun de Katholieken en Titus Brandsma hun rituelen, maar dergelijke zalig- en heiligverklaringen komen op mij altijd een beetje komisch over, zoals ik in mijn blog van 27 juli 2016 betoogde.
Niet heilig, maar van grote klasse vind ik de acties van mensen in nogal wat landen om de natuur rechten te geven, naar analogie van de Rechten van de Mens. Daarmee wordt de natuur als rechtsper- soon erkend. In Ecuador hielp de klimaatactivist Natalia Greene in 2008 bij de voorbereiding van een nieuwe Ecuadoraanse grondwet, de eerste ter wereld, waarin een reeks rechten van de natuur werden verankerd. De natuur is zo beschouwd geen voorwerp dat zomaar uitgebuit kan worden maar zij verdient bescherming, vertelt zij aan journalist Alma De Walsche.
Natuurlijk kennen we al langer milieurechten, maar die zijn opgeslagen in de Rechten voor de Mens. De mensheid staat centraal en heeft recht op een milieu waarin zij gezond kan leven. De vraag is dan hoe ver we kunnen gaan met vervuilen en uitputten. Met eigen rechten is het antwoord níet vervuilen en uitputten, géén dam op de rivier die elektriciteit moet opwekken. Ik vind het fascinerend, dit respect betonen voor de aarde als levend wezen. Nu nog genoeg rechters vinden die hierin mee kunnen gaan.

Alledaagse Wijsheden

 “Some people look for a beautiful place, others make a place beautiful.”

“Mijn hart is afgestemd op de rust die de stilte van de natuur inspireert.”

Hazrat Inayat Khan

“Een groep van bedrijven, organisaties en burgers die zich ‘Maas Cleanup’ noemt, wil de rechten van de rivier de Maas wettelijk verankeren. Zij eisen het recht van de Maas om te stromen en vrij te zijn van verontreiniging. En ze willen dat de biodiversiteit, het ecosysteem en het herstellend vermogen van de rivier gewaarborgd blijft. Op 29 maart 2022 bood de groep een petitie aan aan de Tweede Kamer.

MO* Magazine

Als je mensen vraag: “Wat wil je liever zijn: een geleerde, een goeroe of een wijze?" dan is het antwoord vrij unaniem: een wijze! Want de wijze, met of zonder spirituele of wetenschappelijke opleiding, lééft ernaar, bij de geleerde of de goeroe is dat nog maar de vraag. Een mooie duiding van Laotse slaat ook hierop: “Wie anderen kent is geleerd, wie zichzelf kent is wijs.” Bij de universitaire studie psychologie gaat het dan ook niet om de enkeling, niet om jezelf, maar om groepsresultaten. Onderzoeksuitkomsten blijven daarom vaak steken bij feitelijke samenhangen. De invloed van de individuele geest biedt veel minder houvast voor gemiddelden. Maar het is wel zaak om eerst jezelf te onderzoeken en te leren kennen, zodat je niet klakkeloos adviezen opvolgt uit de wereld van de wetenschap, godsdienst of spiritualiteit.
Neem de slaapwetenschap. Neuroloog Steven Laureys houdt in zijn boek ‘Het no-nonsense slaapboek’ een pleidooi voor slaap en journalist Nathalie Le Blanc vroeg hem waarom. Slaap is in zijn ogen een beetje een mysterie, maar hij weet ook te vertellen dat je brein al slapend bepaalt wat we moeten onthouden en wat niet. Er worden nieuwe verbindingen gelegd. Veel mensen hebben problemen met slapen. We maken ons terecht zorgen, zegt hij, want slaaptekort kan ons tot het uiterste drijven, angsten en depressies zijn het gevolg.
Hier worden we dus over één kam geschoren, want het slaaptekort wordt in uren uitgedrukt, terwijl de geest van ieder mens er anders op reageert. Dus eerst de innerlijke processen volgen, wat hoort bij jou, voordat je je er zorgen erover maakt. De adviezen liggen zoals gebruikelijk op het materiële vlak. De juiste slaaphygiëne, genoeg bewegen; weinig koffie, nicotine, alcohol; yoga en meditatie; erg voorspelbaar dus. Streven naar innerlijke helderheid, gedegen zelfkennis, tref ik niet aan.

Alledaagse Wijsheden

“Er wordt op congressen binnen de neuropsychiatrie nog altijd vooral gepraat over medicijnen. Beweging, slaap en meditatie kunnen een groot effect hebben op ons welzijn, maar komen haast niet of toch veel minder aan bod. Als arts wil je je patiënten helpen. Als je pillen voorschrijft, doe je dat omdat je denkt dat dat een goed idee is. Maar medicatie heeft altijd neveneffecten en vaak beïnvloedt ze onze slaap. (...) Slaappillen zorgen bovendien niet voor herstellende slaap, maar voor een soort anesthesie, een farmacologische coma.”

Steven Laureys 

“De stilte is de slaap die de wijsheid voedt.”

Francis Bacon

Op de middelbare school heb nooit iets gehoord over het leven en de werken van Baruch Spinoza (1632-1677). Merkwaardig, want ik bezocht het Amsterdamse Spinoza Lyceum. En volgens journalist Sander Koenen is Spinoza na Johan Cruijf wellicht de befaamdste Amsterdammer ter wereld. Hij bouwde het fundament van onze moderne maatschappij, waarin we mogen denken en zeggen wat we willen. Ik geloof ook dat in de jaren 50 van de vorige eeuw het vak filosofie nog niet zijn intrede had gedaan op middelbare scholen.
Al als twintiger schreef Spinoza in zijn ‘Verhandeling tot verbetering’ dat hij niet zou streven naar eer, rijkdom of sensualiteit. Daar wil je altijd meer van hebben, dus dat maakt niet gelukkig. Liever iets dat op de lange termijn voldoening geeft. Wat dat is wordt niet gezegd en het zal dan ook voor ieder mens iets anders zijn. Blijvende voldoening heeft te maken met het volgen van je leerweg op aarde, daarvan afwijken maakt onrustig en uiteindelijk ongelukkig. Spinoza had zijn weg te pakken. Hij liet zich bijvoorbeeld volstrekt niet liet afschrikken door excommunicatie van de Joodse kerk. Tijdgenoten waren daar doodsbang voor.
Ook weigerde hij een aanbod als hoogleraar aan de universiteit van Heiderberg, meldt Koenen. Daarvoor zou hij zijn vrijheid te veel moeten opgeven. Iedereen moest vrij zijn de eigen keuzes te maken, ook als ze ingingen tegen regels van kerk en cultuur. Dat is de grote kracht van Spinoza geweest, vraag jezelf wat jij met het leven wil, hoe jij je verhoudt tot een politieke beweging, een religie. Jij als individu maakt deel uit van iets groters, van een totaliteit. Vrijheid van meningsuiting en een onafhankelijke rechtspraak bleef hij benadrukken. Baanbrekende gedachtes voor de 17^e eeuw en ook vandaag wereldwijd nog heel relevant.

Alledaagse Wijsheden

“In de brieven die Spinoza schreef, gaf hij geen enkele hint dat hij spijt had van zijn manier van leven. Sterker: hij heeft van zijn leven genoten. En dat terwijl hij soms maanden niet van zijn kamer kwam tijdens de koude Nederlandse winters. Persoonlijk denk ik dat hij veel mediteerde. Dat zou helemaal passen bij de kalmte en tevredenheid die hij over zich had.“

Leen Spruit

“Wij zitten nu aan deze tafel. Deze tafel is hier, hij neemt ruimte in. Jij kunt de tafel mooi vinden of lelijk. Je kunt de kleur ervan hetzelfde vinden als ik of net iets anders. Maar dat de tafel er is, kun je niet betwisten. Spinoza zag alles om hem heen, dus ook een tafel, als een uiting van God. En je kunt het ook omdraaien: God is ín deze tafel. God is in alles wat je ziet en ervaart. Niet alleen in dingen, ook in gedachten. Dus ook ons denken komt volgens Spinoza voort uit het goddelijke.”

Andrea Sangiacomo

— “De vrije mens denkt over niets minder dan over de dood. Zijn wijsheid is niet een denken over de dood, maar over het leven.”
— “Zeer grote trots of diepe zelfverachting duiden op zwakheid van de ziel.”
— “Er is geen andere weg dan de eigen weg.”

Baruch Spinoza

(vervolg)

Robert Bridgeman is behalve auteur en documentairemaker ook een moderne mysticus, lichtwerker en reïncarnatie therapeut. Vanuit zijn praktijk weet hij goed hoe oorlogen met elkaar verweven zijn, hoe de trauma’s door de levens heen worden opgelopen en uitgewerkt. Als we de oorlogen willen stoppen en vrede op aarde willen bereiken, dan is het essentieel dat we het oorlogskarma van de mensheid helen, zegt Bridgeman. Dat begint bij de soldaat en officier en breidt zich uit naar het karma van politici en regeringsleiders, die hun sluwe spelletjes leren onder te dompelen in liefde en hun elitaire gedrag kunnen loslaten. Oorlogskarma is angstkarma.
Bij healing circles wordt de magie van de kring gebruikt als de universele vorm van gelijkwaardigheid, eenheid en verbinding. De energie is anders. Het is de oudste vorm van menselijke sociale interactie, zegt journalist Angélique Heijligers. Kinderen doen het van nature en volwassene herontdekken deze helende uitwisselingsvorm. We kunnen het ons ook wel voorstellen, lijkt me, bijeenkomsten van politici in het parlement zijn verre van verbindend, vergaderen aan een rechthoekige tafel met papieren erop en met de helft van het lichaam verscholen tast de open menselijke uitwisseling aan, en ‘vergaderen’
à la Poetin munt uit in afstand en starheid.
De cirkel zonder begin en einde, zonder tafel, kan versterkend werken bij het neerzetten van een collectieve intentie en het delen van gedachten en gevoelens, aldus Heijligers. Dat veel mensen het zo moeilijk vinden om menselijke verbinding te creëren, komt volgens onderzoeker Sean Stephenson omdat we communicatie verwarren met connectie. Bij communicatie worden informatie en standpunten uitgewisseld, terwijl connectie een uitwisseling is van onze menselijkheid en gevoelens mogelijk maakt. Die laatste vorm kan bijdragen aan het oplossen van angstkarma.

Alledaagse Wijsheden

“Zit de oorlog in alle mensen? Ook in jou en mij? En zouden we eigenlijk allemaal in healing circles aan onszelf mogen gaan werken? Zou dan de oorlog uit het collectief menselijk DNA getransfor- meerd kunnen worden? En kunnen we dan allemaal stoppen met oorlogje spelen? En met anderen oorlogje laten spelen? Zonder dat we blind achter propagandamachines aanrennen? Wat nu als het oorlog zou zijn en niemand ging, vroeg John Lennon zich af.”

Robert Bridgeman

Vraag:
“Hoe kunnen we ontsnappen aan het door karma in werking gezette rad dat we zelf opwekken?”

Antwoord van yogi Sadhguru:
“Jezelf opgeven, je moet een punt bereiken waarop je niet langer geïnteresseerd bent in het redden van jezelf.”

Naast de oorloganalyses die met feiten en visies naar buiten gericht zijn, is het van cruciaal belang om ook bij onszelf naar binnen te gaan. Hoe staat het met de oorlog in ons eigen hoofd en hart? En wat kunnen we doen om de oorlog in onszelf te stoppen? Alleen al de tweedeling in ‘de goeden’ en ‘de slechten’, goed en kwaad draagt niet bij aan een wereldvrede. Coach en schrijfster Ellen te Brake beschouwt vechten om een stuk land als een illusie; geld, macht, status, het zijn allemaal kenmerken van het ego. De wereld heeft bewustzijnsgroei nodig, het goddelijke licht in onszelf zien en waarderen. Want pas dan kunnen we anderen liefhebben zoals we onszelf liefhebben. Een verhoogd bewustzijn brengt verantwoordelijkheden met zich mee en sluit oorlog uit.
De grote aandacht voor oorlog en geweld sluipt via boeken, films, (sociale) media gemakkelijk onze hoofden en harten binnen, versterkt dan de giftige innerlijke energie. Het uit zich ook in grove bedreigingen en een verziekte sfeer. Jeroen Wielaert, auteur van het boek ‘Het erfgoed van de oorlog’ stelt dat wie denkt dat de Tweede Wereldoorlog voorbij is, vergist zich. Het erfgoed dat Wielaert voor zijn boek bezocht, schreeuwt ons toe: dit nóóit meer! Maar luisteren we wel écht? Niet voor niets is de oorlog in al zijn heftigheid ook nu nog het populairste onderdeel van het geschiedenisonderwijs. Dus ja, bewustzijnsgroei gaat ons allen aan als we oorlog uit de wereld willen bannen.
Auteur en documentairemaker Robert Bridgeman is van mening dat het hele spelletje – van politici die oproepen tot oorlog, generaals die daar gehoor aan geven en soldaten die vervolgens naar het slagveld rennen – zich keer op keer weer herhaalt. Hij ziet wel wat in healing circles en stelt nuttige vragen.                                                                                                                                   Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden 

“Vrede is niet de afwezigheid van oorlog. Het is een deugd, een geestesstemming, het is de dispositie voor goede daden, vertrouwen en recht.”

Spinoza

“Er is nu eenmaal in de mensen een drang tot vernielen, een drang tot doodslaan, tot vermoorden en razend zijn, en zolang de gehele mensheid, zonder uitzondering, geen grote metamorfose heeft ondergaan, zal de oorlog woeden, zal alles wat opgebouwd, aangekweekt en gegroeid is, weer afgesneden en vernietigd worden, om daarna opnieuw te beginnen.”

Anne Frank

(vervolg)

Tom Sauer gelooft niet dat het de bedoeling van Poetin is om Oekraïne echt in te lijven bij Rusland en om de Baltische staten hierna aan te vallen. Hij haalt de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev aan die van mening is dat Rusland ons een spiegel voorhoudt en alles doet wat wij in het verleden ook hebben gedaan. In de jaren 90 hebben wij met Kosovo ook een deel van Servië afgenomen, zoals Rusland met de Krim heeft gedaan. Daarbij komt dat Rusland alleen maar tegen gehouden is om lid te worden van de NAVO. Michail Gorbatsjov (begin jaren 90), Boris Jeltsin (1993) en ja, zelfs Vladimir Poetin (2001) hebben daar wel om gevraagd. We bekijken alles veel te veel vanuit een Westers perspectief, vindt Tom Sauer
Ondertussen verharden de standpunten zich in het Westen. De Britse minister van Buitenlandse Zaken Liz Truss wil Rusland uit de hele Oekraïne verjagen. De Amerikaanse regering Biden is er ook heel duidelijk over,  Oekraïne móet winnen en de grenzen van voor 24 februari moeten terugkeren, inclusief de Krim en Donbas. Er wordt wel gezegd dat het steeds meer een oorlog tussen Moskou en Wahington is. VS luitenant-generaal b.d. Ben Hodges vertelt aan Twan Huys dat hij het meer een oorlog vindt tussen democratie en autocratie, waarbij alles naar één persoon toegaat. Hij is ervan overtuigd dat Oekraïne gaat winnen, want in oorlog worden wilskracht en logistiek op de proef gesteld. Wilskracht zit bij Oekraïners en het Westen, en de logistieke situatie verbetert er snel.
Zo worden ons heel wat visies voor de voeten geworpen. Ik draal daarin, zoals de Duitse Bondskanselier Olaf Schulz (in tweede citaat hieronder). Maar dat in oorlogstijd de effecten op het milieu veel meer aandacht dienen te krijgen, dáár ben ik het hartgrondig mee eens.

Verschillende standpunten

“Die economische sancties hebben weinig of geen zin, maar tijdens de oorlog is het goed dat we duidelijk maken dat we het oneens zijn met Rusland als agressor. Alle oorlogen eindigen natuurlijk, meestal met een diplomatiek akkoord, en Rusland zal ook altijd een buurland blijven. We zullen met de Russen moeten praten, en ik denk dat we ook handel met hen moeten blijven drijven zoals we dat met zoveel landen doen waarmee we ooit oorlog hebben gevoerd. De emoties moeten alleen eerst wat gaan liggen.”

Tom Sauer 

“Het gedraal van Olaf Scholz was niet meer te verdedigen. Maar zoals hij in Der Spiegel zegt dat het Westen zich op gevaarlijk, onbekend terrein bevindt, is dat een waarschuwing om toch even bij stil te staan – Scholz: “Voor deze situatie bestaat geen lesboek waarin je kunt opzoeken vanaf welk moment je gezien wordt als partij in de oorlog. Dat boek wordt elke dag opnieuw geschreven, voor ons ligt nog menige les in het verschiet.”

Michel Kerres 

“Ik weet niet met wat voor wapens de derde wereldoorlog wordt gevochten, maar de vierde wereldoorlog wordt met stokken en stenen gevochten.”

Albert Einstein

Er is in Europa dringend behoefte aan een koerswijziging om de problemen van de achteruitgang van het milieu terug te draaien. Die stelling werd twee jaar geleden onderbouwd gelanceerd in een milieurapport. We weten dat het belangrijk is en vele rapporten komen met voorstellen. Maar nu is het milieu wel het ‘stille slachtoffer’ van een oorlog op Europees grondgebied. Weir Doug, ecologisch onderzoeker naar de gevolgen van gewapende conflicten, vertelt hoe vernietigend oorlogen zijn voor flora en fauna, ze verstoren ecosystemen volledig, met gevolgen die decennialang merkbaar zullen blijven.
Het is schrijnend dat we onze defensie willen versterken en sterke wapens leveren aan bedreigde gebieden, en tegelijk milieuverbeteringen nastreven. In de toenemende dreigende bewoordingen vanuit Rusland en vanuit het Westen is geen enkele aandacht voor de milieuschade op lange termijn, terwijl daar wel veel over bekend is. “Wanneer het de mensen goed gaat, is er veel ruimte voor het veilig- stellen van de toekomst van biodiversiteit.”, zegt bioloog Robert Pringle. “Maar wanneer mensen lijden en het moeilijk hebben, schiet dat er al gauw bij in.”
Zouden we dan de standpunten van Tom Sauer, universitair politicoloog en actief lid van de Vlaamse vredesbeweging, moeten volgen? Hij vindt het volstrekt normaal dat Rusland Oekraïne als bufferstaat wil. We zouden volgens hem Rusland de oorlog moeten laten winnen of in ieder geval niet verliezen. Hij benadrukt in zijn gesprek met journalist Peter Casteels dat hij de gewelddaden van Russische soldaten tegen onschuldige burgers in Oekraïne natuurlijk ook verschrikkelijk vindt. Hij is tegen onze wapenleve- ringen, want ze verlengen de oorlog waardoor er nog veel meer slachtoffers gaan vallen. Begrijpelijk, maar je moet je ook afvragen wat het voor mens en milieu zou betekenen als Rusland doorgaat na de eventuele overwinning?   Wordt vervolgd

Een andere visie

Peter Casteels
“Hadden we de oostelijke lidstaten niet mogen toelaten bij de NAVO, louter en alleen uit schrik voor Rusland?”

Tom Sauer
“Ja. Excuses als dat antwoord u niet bevalt. U bekijkt het enkel vanuit het standpunt van de Europese landen, want het kan absoluut niet zo zijn dat we maar iets of wat rekening houden met Rusland. Het is de Amerikaanse politicoloog John Mearsheimer geweest die het beeld van de gorilla heeft bedacht voor Rusland. Als u naast een gorilla woont, moet u niet met een stokje in zijn neus gaan zitten peuteren. Doet u dat toch, dan moet u achteraf ook niet komen jammeren als hij een mep uitdeelt. Het is dat wat we in 2008 hebben gedaan door Oekraïne het lidmaatschap van de NAVO toe te zeggen.” 

“Mensen van wie je houdt, veroordeel je niet.” Een zin van Sartre, van de kalender gescheurd, dus uit zijn verband gerukt. Zo zonder context kun je er mooi zelf over filosoferen. Veroordelen is voor de gewone mens, los van het strafrecht, afkeuren, afwijzen, verketteren. Als Sartre vanuit de spirituele hoek de hele mensheid bedoelt, dus dat je van de alle mensen houdt, dan klopt het. ‘Oordeel niet’, veroordeel dus al helemaal niet. Als Sartre vanuit de aardse hoek de liefde voor een clubje mensen om je heen bedoelt, wat ik verwacht, dan is het een opmerkelijke uitspraak. Waarom zou je niet van mensen kunnen houden waarvan je bepaald gedrag of bepaalde visies afkeurt? Een weinig Sarteriaanse gedachte van de man die vrijheid als het hoogste goed beschouwde.
De 28-jarige actrice Emma Linssen en haar collega Dinda Provily laten in hun voorstelling ‘La Grande Finale’ twee dode filosofen, te weten Martin Heidegger en Jean Paul Sartre, weer tot leven komen. Het thema is de dood, waar Linssen doodsbenauwd voor is, ze ligt er wakker van. Je moet het in dit ene leven waarmaken, meer is er niet. (Ook een contradictie lijkt me, want als je maar één leven hebt, hoef je geen verantwoording af te leggen, dus alle vrijheid.)
Via dit toneelspel hoopte ze van haar doodsangst af te komen. Van Sartre, gespeeld door haar collega, leert ze dat de dood geen enkele zin heeft, totaal absurd is. Hij volgt de gedachtegang van de filosoof Epicurus: ‘Als ik er ben, dan is de dood er niet, en als de dood er is, dan ben ik er niet.’ Aan Lodewijk Drost vertelt ze dat het theaterstuk wel inzichtgevend is geweest, maar haar niet van haar doodsangst heeft bevrijd. ‘Helaas, mijn hoop is ijdel. Zelfs verzáchten kan niet.’

Alledaagse Wijsheden

(Vraag: Ben je bang voor de dood?)

“Helemaal niet. Er zit voor mij zelfs ‘licht’ in de dood, maar door een geloof als het christendom heeft het iets heel zwaars en dramatisch gekregen. En hoewel de kerken nu leegstromen, zit die erfenis, die ongelofelijke angst voor de dood, nog altijd in ons systeem. De dood is voor mij geen einde, maar een begin. Ik vind de dood eerder een vriend dan een vijand. (...) Degene die gaat voelt jouw verdriet niet. In het boeddhisme is verdriet vooral zelfmedelijden, een uiting van je ego.”

Dinand Woesthoff 

“Het leven is eeuwigdurend
en de liefde is eeuwigdurend
en de dood is niet anders dan de begrenzing van onze waarneming.”

Rossiter W. Raymond

Eeuwen geleden was boeken lezen iets voor de elite. Voor de gewone man/vrouw was het een vorm van tijdverspilling, luiheid, heb je niet iets nuttigs te doen? En laten we wel wezen, over de hele aardbodem zijn er ook heden ten dage nog volksstammen te over waar boeken lezen nauwelijks aan de orde is, gemeenschappen die hard werken om te overleven. Nogal vreemd als je dan in een gerenommeerde krant leest dat de huidige ‘ontlezing’ ieders probleem is. We schijnen volgens de schrijfster Yra van Dijk allemaal eraan te lijden, maar niet iedereen beseft hoe rampzalig dat is.
Ze spreekt zelfs over een leescrisis en vergelijkt het met de klimaatcrisis. Hoe bont kun je het maken, vertel dat eens aan die mensen in arme gebieden die zich uit de naad werken, niet zelden voor weinig geld waardoor de welvaartsbehoeften van Westerlingen bevredigd kunnen worden. Onze cultuur en democratie zijn op het lezen gebouwd, aldus Van Dijk, mensen worden er ook socialer van. Wat dacht je van het sociale leven in gemeenschappen waar mensen afhankelijk zijn van elkaar om te overleven. Bovendien maakt menig boek bepaald niet socialer.
Paul van Tongeren is sinds vorig jaar Denker des Vaderlands. Tijdens zijn denkerschap spelen drie crises: corona, Oekraïne en klimaatverandering. De eerste wil hij eigenlijk geen echte  crisis noemen, omdat er geen sprake is van een omkeerpunt. De pandemie greep niet diep genoeg in in ons bestaan. De oorlog in Oekraïne kan wel een echte crisis worden, zeker als het verder escaleert. De grootste crisis van de drie is in zijn ogen echter de onverbiddelijke opwarming van de aarde, gebieden die onbewoon- baar worden, bewoners van rampgebieden die op de vlucht slaan. Dit gaat om wereldwijde processen, in zo’n rij crises hoort ontlezing niet thuis.

Alledaagse Wijsheden

“Ik houd van boeken. Ik vind het leuk dat je op het moment dat je er één opent, erin opgaat en kunt ontsnappen aan de wereld, in een verhaal dat veel interessanter is dan het jouwe ooit zal zijn.”

Elizabeth Scott

“Sorry dat ik dit boek zo laat terug breng, maar het wilde mij maar niet loslaten.”

Loesje

“Ik probeer onszelf een klimaatspiegel voor te houden. Laten we ons niet verliezen in illusoir optimisme, maar ons ertoe zetten ons nog beter te informeren over de ernst van de zaak. Hoe dieper je daarvan doordrongen wordt, des te moeilijker het wordt om te beweren dat jouw bijdrage er niet toe doet. Want het alternatief is dat je zéker weet dat het mis gaat. Elke poging is beter dan niksdoen.”

Paul van Tongeren

(vervolg)

We weten dat woede niet ladylike is, dus bij het opvoeden wordt ervoor gezorgd dat meisjes hiervan doordrongen zijn. Vechtende jongens, prima, die moeten hun wilde haren kwijtraken. Maar vechtende meisjes krijgt direct een boosaardig tintje, dat heet niet meer vrolijk vechten als jonge honden. Als volwassene is de boze vrouw al gauw een viswijf of ze wordt bestempeld als hysterisch. In het verleden werden vrouwen dan ook wel zenuwziek genoemd, signaleert Susan Smit, of een furie wat niet alleen boos betekent, maar ook boosaardig (grappige woordcombinatie).
Smit beschouwt boosheid als de drijvende kracht achter het bewaken van je grenzen, het beschermen van je integriteit, onderscheid maken tussen juist en onjuist. Een kracht die als een sterke vriendin naast je staat en je helpt om jouw grenzen te bewaken. Boosheid wegdrukken wil natuurlijk ook niet zeggen dat het probleem daarmee is opgelost. Een korte redelijk voor het voetlicht gebrachte woede werkt beter dan teleurstelling na teleurstelling incasseren. Dat gaat richting een depressie. Langdurige woede is in mijn ogen niet productief. Smit stelt dat belangrijke bewegingen stoelen op naar buiten gebrachte woede. De suffragettes waren volgens haar woedend, Martin Luther King was razend, de vrouwen achter de #MeToo beweging waren furieus.
Ja, het vuur van boosheid kan de kracht geven om wantoestanden in het volle licht te plaatsen. Maar een echte vernieuwingsbeweging kan niet samengaan met permanente woede, want dan wordt het een teken van onmacht. Neem Martin Luther King, als geen ander was hij zich ervan bewust dat alleen licht en liefde de duisternis en haat kunnen verdrijven. (Ik kan me de man niet eens razend voorstellen.) Heel wat groten der aarde hebben een vergelijkbare visie aangehangen.

Alledaagse Wijsheden 

“Boosheid voedt je met roodgloeiende energie die groter is dan je verlegenheid, angst en bescheidenheid bij elkaar en laat je met de vuist op tafel slaan en in verzet komen.”

Susan Smit

“Woede is een echt teleurgestelde hoop.” 
“Ik ben oud genoeg om te weten dat lachen, geen woede, de echte openbaring is.”

Erica Jong

“In de kern van woede verschuilt zich vaak onmacht en verdriet. Zoek daarom steeds naar dat waar het echt over gaat.”

Sandra Kleipas

Het is Pasen, mooi weer, de zomer is weer in zicht. Anders dan Kerst, dat nogal eens in verband wordt gebracht met moeizame familiediners, straalt Pasen kneuterige familiegezelligheid uit. Laat ik nu juist in deze tijd regelmatig stuiten op artikelen over boosheid. Er wordt heel wat gedaan aan agressieregulatie en woedebeheersing, meldt journalist Heleen van Lier. Het tovermiddel tegen een opkomende woede-uitval is volgens deskundigen leren om goed te ademen. Een paar minuten rustig ademen en het probleem is verdwenen.
Psycholoog Robert Haringsma stelt dat het een mythe is dat je met een woede-uitbarsting jezelf van opgekropte emoties kan ontlasten. Je traint de agressie juist, je leert jezelf aan om op die manier te reageren. Beter is het om bespreekbaar te maken wat je dwars zit. Wat je ook kunt doen, zegt agressiespecialist Mark van Dieren, als je de controle gaat verliezen even uit de situatie weggaan.
Ga ergens rustig ademen. Maar je moet het ook weer niet te vaak doen, want dan wordt het een aangeleerde manier van reageren.
Journalist Thomas van den Bergh signaleert dat 2021 een ‘boos boekenjaar’ was, oftewel een goed boekenjaar voor boze mannen, schrijvers. Hij begrijpt het wel, anno nu is het aanbevelingswaardig om boosheid uit te stralen. Het is de grondtoon van het publieke debat en schrijvers vormen daar geen uitzondering op. Journalist Sander van Walsum stelt vast dat geëngageerde mensen graag boos zijn, want woede brengt een sterke betrokkenheid tot uiting. Toch pleit hij voor een eerherstel van kalmte
en geduld.
Het is duidelijk dat het hier vooral over mannen gaat. De Paasgedachte van ‘Loesje’ sluit hier leuk bij
aan (citaat hieronder). Praat je over vrouwen, dan krijg je een ander verhaal blijkt wel uit het artikel ‘Boosheid als kracht’ van Susan Smit.    Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Geen haan geeft toe dat hij ooit een eitje was.”

Loesje 

“We leren onze deelnemers dat ze zelf keuze hebben hoe ze reageren als ze boos worden. Hiervoor trainen we het ezelsbruggetje ‘abc’: afleiden met humor, buigen met begrip, confronteren en doelbewust negeren.”

Mark van Dieren

“Woede heeft meer zeggingskracht dan de rede. Ze brengt meer mensen in beweging. Zonder woede geen grote omwentelingen. Zelfs Jezus gaf zich eraan over toen hij het tempelplein ontdeed van commerciële smetten. Maar woede kan, bij onmatig gebruik, ook verblinden. Woede is het uitroepteken waarmee het eigen gelijk wordt bekrachtigd.”

Sander van Walsum

Filosofe Anne Wesseling verdiepte zich op verschillende terreinen in ‘De kracht van zachtheid’, en ‘doelgerichtheid’ is één daarvan. Ze haalt de Griekse filosoof Aristoteles aan die constateerde dat alle levende wezens in het bezit zijn van een ‘doeloorzaak’. Wesselinng vertaalt de woorden van Aristoteles voor menselijke wezens in de combinatie van aanleg en karakter die je naar je bestemming zou moeten leiden.
Zo eenvoudig is dat niet, vindt ze, om erachter te komen wat je levensdoel is. Je bestemming is de plek waar je talenten tot hun recht komen, waar je je goed voelt, trouw bent aan jezelf. Zo ontdek je je pad, deuren gaan voor je open. De oefeningen die ze aanbeveelt, zijn ook zeer actiegericht. Schrijf op welk doel je nastreeft in je werk, in de opvoeding, enz. Het is helder, Wesseling gaat uit van de mannelijk variant: afgaan op een doel dat in de toekomst ligt.
Bij ‘de kracht van zachtheid’ is de vrouwelijke variant minstens even belangrijk. Je hoeft je pad niet doelgericht te ontdekken, je kan meegaan met de stroom van het leven. Je kan je innerlijke drive volgen, terwijl je nauwelijks weet waar dat je heen voert. Voor dat laatste komt de rol van de ziel om de hoek kijken, zij wordt niet weggedrukt met redeneringen. Als zij op de bestuurdersstoel zit en het ego zich rustig houdt, zeil je op innerlijke krachten naar die bestemming toe.
Ik denk trouwens dat Aristoteles op de mannelijke noch de vrouwelijke variant doelde. Hij spreekt over ‘alle levende wezens’ en verwijst daarmee in mijn ogen naar universele wetten. Ook zijn uitspraak dat de ziel niets zonder doel doet, wijst erop dat in zijn visie mannelijk en vrouwelijk één is geworden. Je zou dat de androgynie variant kunnen noemen.

Alledaagse Wijsheden

“Alles onder de hemel heeft zijn zichtbare onzichtbaarheid.
De buitenkant is zichtbaar, zijn yang. 
De binnenkant is onzichtbaar, zijn yin.
Eenmaal yin, eenmaal yang: dat is de tao.”

Bu Yentu 

“Dat spirituele is een instrument, net zoals denken en energie dat zijn. Hoe gevulder je gereed- schapskist is, hoe meer mogelijkheden je tot je beschikking hebt om op een ontspannen manier jezelf, de ander en jouw plek in het leven te vinden en steeds opnieuw te vinden. En dat is wat je volgens mij hier op aarde te doen hebt.”

Elke Wiss

De soloreiziger is in opmars. Dan gaat het niet om singles, maar om mensen met partner en thuiswonende kinderen. Ten tijde van het ‘gezin als hoeksteen van de samenleving’ was de gezinsvakantie heilig, maar steeds meer mensen met gezinsverantwoordelijkheden gaan er een paar dagen of weekje alleen op uit. Dat wordt niet meer gezien als een teken dat er wat mis is met het huwelijk. De individualisering heeft ook dit terrein bereikt. Energie opladen, jezelf beter leren kennen, heet het nu. Dan is het natuurlijk wel zaak dat sociale media niet je reisgenoten zijn, anders komt er van die zelfreflectie weinig terecht.
Alleen reizen is natuurlijk verre van nieuw, heel wat schrijvers hebben ermee hun creativiteit verhoogd. Psychiater Carl Jung zag in eenzaamheid en afgescheidenheid een onontbeerlijke voorwaarde van leven omwille van het eigen welzijn én dat van anderen. Als je niet voldoende jezelf kunt zijn, ben je voor anderen geen heldere spiegel. Jean Jacques Rousseau vertelde dat hij alleen kon mediteren tijdens het lopen. Rustig bewegen en natuur zonder interactie met anderen versterken het leven in het Nu. Volgens Ton Lemaire zijn we een auto-cratie geworden, een rijdende samenleving. Hij promoot het wandelen om de innerlijke krachten te ontwaren.
Sommigen gaan trouwens wel ver in hun liefde voor het alleen zijn, getuige de citaten hieronder. Aan beginnelingen willen deskundigen zoals Marleen Brekelman en Ondrej Mitas wel wat tips geven voor een soloreis(je). Begin met een kort verblijf, dicht bij huis, maar geef niet snel op. Zomaar gemakkelijk is het kennelijk niet. “Denk niet dat anderen je zielig vinden als je alleen aan een tafeltje zit. Dat is jouw gedachte en die gaat ten koste van je eigen plezier.” Maak foto’s, tekeningen of notities en vooral: verwen jezelf en geniet!

Alledaagse Wijsheden

“Ik houd van mezelf. Hoe meer ik alleen ben, hoe meer ik zonder vrienden ben, hoe minder ik door anderen word ondersteund, hoe meer ik mezelf respecteer.”  

Charlotte Brontë 

“Zich in gezelschap bevinden, zelfs in het beste, brengt algauw verveling met zich mee en leidt af. 
Ik houd ervan alleen te zijn. Ik heb nooit een kameraad gevonden die zo kameraadschappelijk was als de eenzaamheid.”  

Henry David Thoreau

De start van de Boekenweek staat weer voor de deur, dit keer met als thema ‘Eerste liefde’. In deze tijden van onderdrukking en geweld een dankbaar onderwerp. De grote aandacht voor ‘liefde’ in de boekenwereld heeft het CPNB ertoe bewogen om zo’n anderhalf duizend Boekenbalgangers te vragen naar de mooiste liefdeszin in de literatuur. Ik ben het met Rob Schouten eens dat het eindresultaat nogal mager en vreugdeloos is. De winnende zin valt te lezen in Arthur Japins boek ‘Een schitterend gebrek’ en luidt: “Dit is het enige wat telt, lieverd, dat iemand meer in je ziet dan je wist dat er te zien was.”
Béla Bartók zei ooit: “Competitie is iets voor paarden, niet voor kunstenaars.” Er zijn ook zoveel mooie liefdeszinnen en het hangt sterk van je levensvisie af of je erdoor geraakt wordt of niet. Schrijfster Carry van Bruggen laat haar hunkerende personage denken dat het ondenkbaar is dat iemand aan het begin het einde zou kunnen zien; het eigenaardige is juist dat het altijd naar ‘eeuwigheid’ smaakt.
Hier komt dus de levensvisie om de hoek kijken. Want natuurlijk smaakt het naar eeuwigheid, naar versmelting die als totale Eenheid de essentie van de Liefde is.
In haar beschouwing over de eerste liefde laat filosofe Jannah Loontjes ook de wetenschappers nog even aan het woord. Zij verklaren dat de grote indruk die de eerste liefde op je maakt, het gevolg is van een cocktail van chemische stoffen die voor het eerst door je lijf giert. In mijn ogen verklaren ze daarmee in feite niets, want die chemische stoffen zijn zelf een gevolg van de psychische gesteldheid, geen oorzaak. Die laatste is te vinden in de universele wetten en die zijn in een geseculariseerde wereld op de achtergrond geraakt.

Alledaagse Wijsheden

“Liefde is het wankelen en vallen zelf, geen einddoel, maar een kracht, niet een toestand die bereikt kan worden, maar een nooit eindigende beweging.”

Laszlo Földényi

“Wanneer we iets, wat dan ook, op zichzelf proberen te onderscheiden, blijkt het vast te zitten aan al het andere in het universum.”

John Muir 

“We doen alsof verliefdheid de ultieme zwakte is om te verhullen hoe sterk ze in werkelijkheid is.”

Emy Koopman

We horen en lezen het, de opwarming van de aarde met twee graden heeft rampzalige gevolgen, het nieuwe IPCC-rapport maakt dat weer duidelijk. Haarfijn is in kaart gebracht wat we moeten doen. Een systeemverandering en gedragsveranderingen zijn hiervoor nodig. Hoogleraar Heleen de Coninick, die meewerkte aan het rapport vertelt hier weloverwogen over. En we weten ook dat als de broeikassen onvoldoende worden beperkt en meer catastrofes komen, zoals nu al de klimaatrampen in Australië. Een groot verschil met het andere levensgrote probleemgebied, de oorlog in Europa, is dat er geen doorvoelde wanhoop doorklinkt in de woorden en beschrijvingen.
President Zelensky is daar wel een kei in. Ook de verhalen van de ooggetuigen spreken boekdelen.
De Oekraïense zestiger Elena, die eerst ondergedoken zat en is uitgeweken naar Boedapest, vertelt aan verslaggefster Iris Koppe  dat het een genocide is in Boetsja. “Dit is ‘denazificeren’ op zijn Poetins, gewone Oekraïense burgers afslachten.” De vertwijfeling en uitzichtloosheid zijn voelbaar. Ze raakt ook nog een belangrijk probleem: “Snap je nu trouwens dat we nooit met deze barbaren kunnen onderhan- delen. Nooit.” Al een tijdje is er in Oekraïne een nieuw woord: macroniet. De Franse president Macron maakte grote gebaren, maar deed in wezen niets voor de Oekraïners, aldus Elena “Hopelijk, alstublieft God, geef ons na Boetsja minder macronieten. Laat de wereld ons helpen met krachtige daden, niet met woorden.”
Het wordt tijd dat de klimaatproblemen ook rechtstreeks het hart raken en dat wij mensen massaal gaan meewerken aan de noodzakelijke gedragsveranderingen, gesteund door een sterk verminderde invloed van de kapitalistische levensvisie. Het betreft zoeken naar indringende toonaarden en bewoordingen die hierbij passen, waarbij partijpolitieke motieven losgelaten worden. Kortom, boven
de partijen uit regeren in het algemeen belang.

Alledaagse Wijsheden

“De beelden zijn gruwelijk. Maar de ogen ervoor sluiten is nog erger. De Europese Unie heeft dat té lang gedaan. (...) Er is geen enkele uitkomst van deze oorlog die normale betrekkingen met deze Russische president nog mogelijk maken. Zolang hij aan de macht is, is een breuk met Rusland onvermijdelijk. (...) Het lijdt geen twijfel dat de Oekraïners voor hun leven vechten. Daarvoor zal de rest van Europa ook wat pijn moeten lijden.”

Commentaar redactie NRC

“Eigenlijk vertekenen die beelden op tv en in de krant de werkelijkheid – alleen al door hun veelheid. Ten 1e verstrooit de veelheid van berichten, met ‘updates’ om het kwartier, onze aandacht. Er is steeds weer iets anders om kwaad of bezorgd over te worden; het nieuwe verdringt het oude. Ten 2e dreigen de berichten over de vele doden en verwoestingen ervoor te zorgen dat het getal in de plaats komt van het getelde. We raken gemakkelijker verontwaardigd over de aantallen dan ons te realiseren wat één enkele vermoorde zoon, één verkrachte moeder, één verwoeste toekomst betekenen. De roman daarentegen houdt ons dagenlang in zulke verschrikkingen vast.”

Paul van Tongeren

Het blijft een verwarrend begrippenpaar: ‘gelovigen’ en ‘niet-gelovigen’. Natuurlijk zijn we allen gelovigen, want ook mensen die niet in God, Allah of de Bron geloven, geloven dát dus. Wie weet het
nu 100% zeker? Wat dat betreft zijn de agnosten nog het meest reëel. Zij zeggen ronduit het niet te weten. Het is dan wel eigenaardig dat in het onlangs verschenen rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau deze agnosten bij de ‘niet-gelovigen’ worden ondergebracht, waarmee net iets meer dan
de helft in Nederland uit zogenaamd ‘niet-gelovigen’ bestaat.
SCP directeur Kim Putters noemt het opvallend dat het aantal hedendaagse spirituelen niet verder is toegenomen. Het zou erop lijken dat hedendaagse spiritualiteit eerder een voorportaal van seculari- sering is, dan een religie. Nee, een reliegie (‘geheel van denkbeelden, symbolen en rituele praktijken waarin een geloof aan het bovennatuurlijke wordt uitgedrukt’) is de spiritualiteit zeker niet. Zij wordt gekenmerkt door individualisering, zelfontwikkeling en zingeving. Daarom is spiritualiteit zeker ook geen voorportaal van secularisering. Laten we het gerust maar omdraaien, de spirituele tendensen groeien in de samenleving, zonder dat mensen zich het stempel ‘spiritueel’ willen opplakken.
Vandaag de dag kun je pleiten voor meer liefde op de werkvloer, zoals ondernemer Erik Smithuis doet. En daarbij gaat het niet om de romantische liefde waar anderen buiten staan, maar om liefde voor alle aspecten van het werk: je collega’s, de samenwerking, het behalen van resultaten. Niet het zoeken
naar eigen voordeel, dat op angst en controle stoelt. Denk aan liefde voor de creativiteit, liefde voor
het scheppingsproces én liefde voor het (eind)product of de dienst die je aanbiedt, aldus Smithuis.
“Heb oog voor de kwaliteiten van de ander. Wees liefdevol.”

Alledaagse Wijsheden

“Het is van wezenlijk belang dat een organisatie 0f een team spiritueel gezond is. Dit is het geval
als er sprake is van zingeving, bezieling en een inspirerende missie. (...) In de hedendaagse samenleving is een cultuur van vertrouwen en verbinding essentieel, ook in het samenwerken. Hierin staan waarden als respect, saamhorigheid, integriteit, aandacht én plezier centraal.”

Erik Smithuis

“Alles wat ooit wordt gezegd en gedacht, wordt bewaard in de allerhoogste vorm van bewustzijn die er bestaat. Dat is licht, dat is onvoorwaardelijke liefde. Dat mag je God noemen of Allah of de bron. Ik noem het universeel bewustzijn.”

Pim van Lommel

“Zonen die zonen vermoorden en vaders die wraak nemen, dat is in essentie wat oorlog is.” Dat raakt rechtstreeks het gevoel. Marian Donner stelt hiermee de wrange werkelijkheid aan de orde dat vooral jongeren het moeten ontgelden op het slagveld. Oorlog is een kapitalistisch verdienmodel, stellen anderen, en velen van ons steunen direct of indirect de wapenindustrie. Deze bedrijfstak heeft al jaren geleden Oekraïne bestempelt als een mogelijk lucratief verdiengebied.
Jaap Tielbeke begrijpt al die aandacht voor de oorlog wel, maar noemt het ook de tirannie van de actualiteit. Hij verwijst daarbij naar het alarmerende ipcc-rapport van 234 wetenschappers. En ja, dat wordt overschaduwd door de oorlog. Een Oekraïense klimaatwetenschapper die aan het rapport meewerkte brengt beide probleemgebieden samen. Online vanuit haar schuilkelder zegt ze dat we niet moeten vergeten dat zowel deze oorlog als de klimaatcrisis voortkomt uit onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen.
Vol van dergelijke inzichten beluister ik de toespraak van Volodymyr Zelensky. Vers van de pers, nog niet beïnvloed door reacties van anderen waartoe je je gaat verhouden, luisterde ik naar een feminiene hartenkreet, die masculien werd verwoord. Hij straalde een soort onverzettelijke doortastendheid uit en zijn gezichtsuitdrukking werd zachter toen hij aan het slot onze premier aansprak: “Dat weet jij ook Mark Rutte, ons EU lidmaatschap is van jullie afhankelijk.”
Natuurlijk waren veel van zijn uitspraken bekend, de kracht van zijn verhaal zat dan ook vooral in het totaalbeeld wat hij virtuoos schetste. Dat Nederland morgen zijn verjaardag viert van 450 jaar verlost te zijn van de Spanjaarden had ik niet paraat. Maar echt nieuw voor mij was Zelensky's oproep om je bij het project te voegen om Oekraïne te herbouwen en daarvoor een stad te kiezen die je herbouwen wil. “Zodat we echt jullie steun voelen. Nederland bedankt, leve Oekraïne!”

Alledaagse Wijsheden

“Climate change has a way of making everyone feel at once very small and bothersomely large –
big enough to worsen the problem, too tiny to stop it.”

New York Times

“Heel Europa moet in vrede leven. Ik droom van de dag dat de vluchtelingen na het einde van
de Russische agressie jullie bedanken om weer naar het herbouwde Oekraïne terug te keren.”

Volodymyr Zelensky

Het heftige nature-nurture debat is verdwenen. Tot de jaren 60, 70 van de vorige eeuw wisten we dat het allemaal om nature draaide. Het maakte de verschillen tussen mannen en vrouwen als groep overzichtelijk en rechtvaardigde een ongelijke behandeling. Maar de feministen, met name uit de masculiene hoek, veranderden het falikant naar nurture. Opvoeding en cultuur veroorzaakten de alle verschillen, spreken over de invloed van hormonen en genen was not done. Het is vandaag de dag voorbij, óf-óf heeft plaats gemaakt voor én-én.
Sociale- en neurowetenschappers onderzoeken er lustig op los. Hoogleraar psychiatrie Iris Sommer  ontdekte dat het mannenbrein simpelweg anders werkt dan het vrouwenbrein, meldt journalist Rianne van der Molen. (Dit neigt een beetje naar óf-óf en laten we wel wezen geen enkel brein werkt hetzelfde als een ander brein.) Hormomen spelen erbij een grote rol. Zo bleek dat het gebruik van testosteron (door transgenders) leidde tot een geringere angst om te falen, minder zelftwijfel en meer zelfvertrouwen.
Psycholoog Frederike Mewe richt haar onderzoek naar please gedrag vooral op vrouwen, omdat wereldwijd blijkt dat mannen over het algemeen meer zelfvertrouwen hebben. Vanuit deze invalshoek moet vrouwen dus weer geleerd worden hun zelfvertrouwen op te vijzelen, maar zogenaamd pleasen kan ook los van zelfvertrouwen een sociale functie hebben. Vanuit kracht het de ander naar de zin maken toont een vorm van inlevingsvermogen.
Bedrijfskundige Jeroen Smit heeft meer oog voor het probleem dat vrouwen zich als mannen moeten gedragen. Het diversiteitsbeleid in de top van het bedrijsleven wordt getekend door: ‘Word maar one of the boys’ en ‘Verkoop jezelf beter’. Dan krijg je dus ‘kerels met rokjes aan’, terwijl je écht ruimte moet maken voor vrouwen. M/V verschillen en humor liggen trouwens dicht bij elkaar. Roos Moggré geeft er een fraai voorbeeld van (laatste citaat hieronder).

Alledaagse Wijsheden

“Bij de honderd grootste Nederlandse bedrijven zijn meer topmannen die Peter heten (vijf) dan dat er topvrouwen zijn (vier).” 

Krantenbericht

“De meeste mannen zijn vriendelijke, alleszins redelijke kerels. Maar de meeste gewelddadige mensen, verkrachters, criminelen, moordenaars, belastingontduikers, corrupte politici, planeetvervuilers, aanranders en slaapverwekkende tafelgenoten zijn doorgaans, tja... mannen.”

Greyson Perrys

“Sexual overperception is dat mannen bij een paar vriendelijke woorden en een glimlach van een vrouw al snel denken dat zij in hem geïnteresseerd is.”

Mariska Kret

“Mannen gaan nou eenmaal eerder dood dan vrouwen. En dat is natuurlijk hun goed recht. Maar ergens vind ik het ook weer zo typisch mannelijk. Vertrekken als het moeilijk wordt. De ander achterlaten met de eenzaamheid en ellende, er zelf als eerste tussenuit piepen. We moeten het er maar mee doen. Puur omdat we het sterke geslacht zijn.”

Roos Moggré

Ooit hadden we de Morele Herbewapening, om precies te zijn officieel van 1938 tot 2001. Het was een informeel en internationaal netwerk van mensen van alle geloven en achtergronden. Wikipedia vertelt dat dit netwerk zich herhaaldelijk heeft onderscheiden op het gebied van verzoening tussen mensen of op sociaal gebied door te werken aan tolerantie en wederzijds begrip door persoonlijke verandering. Dat laatste is een belangrijke basis, individuele verandering waardoor mensen die zoeken naar rechtvaar- dige sociale verhoudingen zich kunnen bundelen. Overigens werd de beweging in 2002 opgevolgd door ‘Initiatives of Change’ die in veertig landen werkzaam is.
Morele Herbewapening, de begrippen spraken me altijd wel aan, omdat de innerlijke bewapening de geest en het hart betreft. Haar opvolger wil al diegenen verenigen en opleiden die bereid zijn om persoonlijk betrokken te raken bij het bevorderen van vrede, goed bestuur en een rechtvaardige en duurzame economie. Dat kunnen we vandaag de dag wel erg goed gebruiken, bevordering van de praktijk van dialoog, gedragsverandering en onderling vertrouwen. Als je geen groepsmens bent, kun
je natuurlijk ook individueel je bijdrage leveren.
Christine von Dreien geeft veel praktische adviezen wat je kunt doen om je trilling te verhogen en daarmee het angstniveau te verminderen. Niet alle zijn even gemakkelijk in het geseculariseerde werelddeel, zoals: jezelf als goddelijk schepsel erkennen. Het verhoogt echter wel je zelfrespect, zelfacceptatie en zelfliefde. Wat ook niet gemakkelijk is in deze oorlogstijd, maar wel essentieel: met je gedachten (!), woorden en daden geen schade toebrengen aan andere levende wezens. Lichtheid staat bij haar voorop, jezelf omringen met lichtvolle dingen, en met humor en licht in het leven staan. Maar ook: kritisch tegenover de massamedia staan en zelf nadenken.
Het Boeddhisme heeft ook adviezen voor innerlijke versterking, getuige de suggesties die verwoord zijn door Janwillem van de Wetering (citaat hieronder). 

Alledaagse Wijsheden

“Boeddhisme in de praktijk: Veel mediteren. Steeds proberen je bewust te zijn van wat je doet. Op een fatsoenlijke manier je brood verdienen. Vriendelijk spreken. Je daden proberen in de hand te hebben. Nooit de steeds terugkerende twijfel ontlopen. Niets aannemen tot je het zelf geprobeerd hebt. Geen dogma’s. Je mening niet aan anderen opleggen. Weten wanneer je lui bent, wanneer je trots bent, wanneer je hebberig bent, weten wanneer kwaadaardig bent.”

Janwillem van de Wetering

“Een mens is geen wezen, maar een worden.”

Jaggi Vasudev

Haar vader is een Oekraïner, haar moeder Russisch. “Ze hadden nooit ruzie.” Marina Ovsjannikova, ook wel de ‘Jean d’Arc van Rusland’ genoemd, toont met haar tv-boodschap ‘NO WAR’ hoe het alledaagse een grootmacht kan trotseren. Dat ze in Rusland figuurlijk niet op de brandstapel is beland, voor zover ik dat kan nagaan, is opmerkelijk. Want Vladimir Poetin raast door, hij kent maar twee soorten mensen, de vrienden/zuiveren en de vijanden/onzuiveren. Daarnaast dan nog de landverraders, die in zijn ogen niet meer waard zijn dan steekvliegen.
Die vrienden/vijanden instelling zie je bij mensen ook wel in het gewone sociale verkeer en het is altijd een gemankeerd zelfgevoel. Ruslandkenner Mark Galeotti, die de keiharde speech van Poetin Stalinis- tisch noemt, vertelt aan Pieter Jan Hagens dat de oorzaak 22 jaar aan de macht kan zijn, een ziekte, of wat dan ook. Maar je ziet in ieder geval iemand die de controle aan het  verliezen is. De dingen gaan in zijn ogen niet goed, als dat wel het geval was, hoef je niet te dreigen.
Galeotti ziet geen reden om naast de economische oorlog die we al met Rusland voeren, ook actief mee te doen met fysiek geweld. Maar bij het nachtmerrie scenario, als Poetin bijvoorbeeld chemische of zelfs kernwapens gaat gebruiken, moet dat wel. Dan wordt de rode lijn overschreden en we moeten duidelijk maken wat die rode lijnen zijn. Voorlopig blijft hij voorzichtig optimistisch.
Hij denkt wel dat Poetin spijt heeft van hoe hij begon, een inschattingsfout, het had in een paar dagen bekeken moeten zijn. Is er nog een uitweg voor Poetin? Een of ander peace deal dat genoeg ruimte laat om zijn gezicht at home te reden, denkt Garleotti. Dat begrijp ik, en ondertussen stuurt de menigte hem naar het Internationaal Gerechtshof, het Vredespaleis in Den Haag.

Alledaagse Wijsheden

“Rusland is aan het afglijden van autoritarisme naar totalitarisme. Er zijn heel ­weinig totalitaire regimes die zichzelf in stand hebben kunnen houden, want ze moeten zich verweren tegen interne en ­externe druk. Nu zien we veel propaganda. Als een totalitaire staat wegglijdt en men mensen niet kan overtuigen via propaganda, schakelt men vaker over naar terreur. Dus het risico bestaat wel dat critici straks als ­“onzuiver” zullen worden weggezet.”

Christophe Busch

Pieter Jan Hagens: “Laatste vraag: Kan Rusland deze oorlog winnen?”

Mark Galeotti: “Nó, hij is al danig afgezwakt in militaire mogelijkheden en in economisch opzicht in het land. Hij heeft Rusland teruggebracht naar de late jaren 70. Dat is geen goede plek voor hem om daar te zijn. (...) Poetin heeft zich met een negatief imago binnen de wereldgeschiedenis geplaatst.”

‘Hoe we zoveel van onszelf houden, dat we er stikeenzaam van werden.’ Deze kop pronkt boven het artikel van schrijver/auteur Jasper van den Bovenkamp. Toelichting: ‘Voor het zorgzame en het verbondene is slechts het ikkige en het zelvige in de plaats gekomen.’ Wat een begripsverwarring. Het zogenaamde ikkige heeft niets te maken met houden van jezelf, maar alles met een ego dat bevredigd wil worden. Echt van jezelf houden is inclusief, alles en iedereen hoort daarbij.
Heel wat psychiaters, filosofen, theologen tonen aan dat de sociale media een belangrijke oorzaak van groeiende eenzaamheid zijn, want die zijn bij uitstek ik-gericht. Hoogleraar Humanisme en Sociale Weerbaarheid Anja Machielse vraagt zich af waar al die eenzaamheid eigenlijk vandaan komt. “Beschikt een mensenziel over het intrinsieke vermogen eenzaamheid te ontstijgen of is ze er juist noodlottig toe veroordeeld?” Mijn antwoord zou zijn dat juist de ware, egoloze liefde die ontstijging mogelijk maakt en daarmee sluit ik mij aan bij Ruiz & Emrys (citaat hieronder).
Filosoof Miriam Rasch noemt de zelfhulpboeken narcistisch. Daar gaan we weer... Het aforisme ‘Ken uzelf’ wordt ons al duizenden jaren voorgehouden, want hoe kan iemand iets kennen als hij zichzelf niet kent. Maar enkele zinnen verder blijk ik het grondig met haar eens te zijn. Haar uitspraak betreft niet de lezer, maar de schrijver die narcistische trekken vertoont. Menig boek schreeuwt je toe dat je door het te lezen veel gelukkiger zal worden, echt in balans, etc. De schrijver weet niets van zijn/haar lezers, maar roept wel: ik sta erboven, ik weet het beter.
Ook in haar eigen beroepsgroep herkent Rasch trekjes van narcisme. Zo kinderlijk simpel als in zelfhulp boeken de taal vaak gebruikt wordt, zo ondoorgrondelijk taalgebruik tref je menigmaal bij filosofen aan. Ook dat is een klopje op de eigen schouder.

Alledaagse Wijsheden

“Ware liefde heeft niets te maken met ijdelheid of eigendunk. Van jezelf houden is niet hetzelfde als egoïsme. Het ego is het ik dat aandacht wil en complimenten. Liefde is energie die door ons lichaam stroomt en overal om ons heen aanwezig is. Geven we liefde, dan geven we onze levenskracht. Schenken we onszelf liefde, dan erkennen we wat we werkelijk zijn.” 

Michael Ruiz & Barbara Emrys

“Het klinkt ironisch, maar je hebt een heel sterk ego nodig om je ego los te laten.”

Richard Rohr

Zo’n drie weken geleden bereidde ik mijn blog van 25/2 voor met als hoofdthema onderwijs dat aandacht geeft aan innerlijk ontwikkelingen van de leerlingen. Dergelijke scholen bestaan al in Nederland, namelijk de Agora scholen. Een onderbreking om het nieuws te zien veegde in één klap het onderwerp van tafel. Rusland was Oekraïne binnengevallen, oorlog in Europa, foute boel. Nu pak ik Agora weer op, de scholen zijn veelbelovend voor een innerlijke en menselijke ontwikkeling van de jeugd.
Belangrijk uitgangspunt is het creëren van een leeromgeving die kinderen motiveert en recht doet aan de verschillen tussen kinderen. Voor bijvoorbeeld gevoelige en kunstzinnige kinderen is het reguliere systeem vaak te hoekig, te geestdodend, ze kunnen weinig kanten op met hum talenten en innerlijk leven. Het gaat om basis- en voortgezet onderwijs, maximaal achttien leerlingen per klas of, zoals dat heet, per schoolfamilie.
Bij autonoom leren neemt het kind de leiding, het kind bepaalt wat zinvol is voor hem of haar. Elk kind kiest een eigen leerroute, authentieke nieuwsgierigheid krijgt volop de kans. Het klinkt misschien als een onhaalbaar sprookje, zoveel vrijheid voor de kinderen. Maar het systeem is zeker niet vrijblijvend, deze verantwoordelijkheid leert het kind te ontwikkelen. Een goede basis is de voorbereiding op het leven, niet op een carrière.
Ook oefeningen in weerbaarheid horen daarbij, leren omgaan met frustraties en tegenslag. Ieder kind heeft een coach die helpt bij het verwezenlijken van de zelf gekozen leerreis, deze coaches spelen een sleutelrol op de achtergrond. Veelzijdig zijn de vijf werelden als basis van ontwikkelingen en groei van ieder kind: de wetenschappelijke, de kunstzinnige, de maatschappelijke, de sociale/ethische, en de spirituele wereld. Wat een vooruitgang zou het zijn als dit de algemeen aanvaarde leeromgeving wordt. ‘De meeste mensen deugen’, begrijpelijk dat Rutger Bregman er aandacht aan besteedde.

Alledaagse Wijsheden

“De ergste vorm van ongelijkheid is proberen ongelijke dingen gelijk te maken.”

Aristoteles

“We hebben nu vier jaar examens gehad en die kinderen hebben nooit huiswerk, een leraar of leerboek gehad. En toch allemaal geslaagd! Verschillende kinderen zijn in Delft gaan studeren.  Om het examen te halen, moet je naar een expert leerouder. Aan hem of haar stel je de vragen, zodat je specifieke uitleg krijgt over de zaken  waar je nog meer van moet weten voor het examen.”

Sjef Drummen 

“Agora garandeert dat ieder kind zich optimaal ontwikkelt en individueel gecoacht wordt vanuit vertrouwen, vrijheid en vreugde. En altijd met respect voor de autonomie van de lerende. Als ieder kind lachend naar school gaat en lachend uit school komt, gaat leren vanzelf.”

www.agora.nu / www.verenigingagoraonderwijs.nl

Nee, het was geen fijne aanjager, de coronacrisis, maar er kon voor de langere duur toch veel moois uit voortkomen: minder reizen en vliegen, beter omgaan met grondstoffen, voorrang voor regionale producten, rustiger in de winkels en op de weg, enzovoort. Menigeen, waaronder ikzelf, hoopte zich een slag in de rondte, zag al een echte ommekeer in ons gedrag. Maar het laatste woord van de losgelaten coronamaatregelen was nog niet gevallen, of de oude situatie baande zich alweer een weg terug naar het oude ‘normaal’.
Nee, dan die andere crisis. Een heel akelige aanjager, maar in één oorlogsklap is duidelijk dat we anders moeten gaan leven, anders omgaan met de grondstoffen. Olie- en gasprijzen explodeerden. We willen van het Russisch gas af. Dat vraagt individuele discipline, en meer zonne- en windenergie is nodig. Het veevoer wordt flink duurder, dus ook het vlees. Inkrimpen van de veestapel ligt voor de hand. Minder stikstof in de lucht, de vegetarische slager vaart er wel bij. Dan is er ook nog sprake van een ongekende koopkrachtdaling, een zege voor een overwegend rijk tot zeer rijk land. Tenminste, als je de armoede óók vermindert (citaat hieronder).
Een wake-up call van jewelste, we wachten af in welke vorm hij beklijft. Het is ook een call die ons stil doet staan bij de betekenis van deze daden van agressie. Carl Jung stelde de vraag: “Wanneer vallen mensen hun medemensen aan met wapengeweld en met bloedige daden?” Zijn antwoord luidde: “Zij doen dat als zij niet weten dat zijzelf hun medemens zijn.” Voor haat geldt hetzelfde, het trekt je energetisch naar beneden. Boeddha zei hierover: “Vasthouden aan woede is als vergif drinken en verwachten dat de ander sterft.”

Alledaagse Wijsheden

“Goddank daalt de koopkracht. Daarmee kan de economische krimp misschien toch al pijnloos worden ingezet. 2 à 3 procent daling, één meivakantie minder. Natuurlijk voor die armere, zeg 10%, is het wel rampzalig, maar de oplossing ia lachwekkend simpel. Zo’n 10% verdient een halve ton of meer. Die kunnen moeiteloos 10% missen. Vijfduizend euro. Twee flessen champagne per week. Daarmee red je én de armoede én het klimaat. Dat laatste lukt namelijk met 2% van het wereldinkomen, rekende historicus Yuval Harari laatst uit.”

Christiaan Weijts 

“Als er geen vijand van binnen zit, kunnen vijanden van buiten je niet kwetsen.”

Afrikaans gezegde

De wereld is onzekerder geworden, we leven met een gegroeid bewustzijn van klimaat en milieu- problemen. Een decennialang gegroeide ‘zekerheid’ die nu ook ter ziele is: wij leven in een werelddeel zonder oorlogsdreiging.  De Chinees-Amerikaanse hoogleraar archeologie, Anna Tsing vindt dat we moeten stilstaan bij onbepaaldheid en kwetsbaarheid, en ons niet moeten laten meeslepen door grootse verhalen over het einde van de wereld en hoe we op het laatste moment gered gaan worden, bijvoorbeeld door de techniek. Verhalen over vooruitgang evenmin als verhalen over ruïnes leren ons hoe we gezamenlijk moeten overleven. Zij schreef het boek: “De paddenstoel aan het einde van de wereld; Leven op de ruïnes  van het kapitalisme”.
Het boek verscheen in 2015 en is de afgelopen jaren in rap tempo uiterst relevant geworden, omdat haar uitgangspunt precariteit is, de kwetsbaarheid van en twijfels over onze mondiale economie. Het kapitalisme is afhankelijk van instituties die het in stand houden. Ze zijn taai, maar we zien ze vandaag de dag ook wankelen onder de problemen met grondstoffen. We ontwaren steeds meer de mogelijkheid van het einde van de beschavingen, dat is zeven jaar na het verschijnen van haar boek des te meer het geval. We moeten beter om ons heen kijken, vindt Tsing, wat zij illustreert met de paddenstoel aan het einde van de wereld: de matsutake.
Deze paddenstoel overleeft met de hulp van dennen op grond die industrieel totaal verwoest is. Onleefbare gebieden zijn leefbaarder geworden, matsutake-plukkers verhandelen hun waar in Japan. Van belang is dat er veel meer samenwerking komt tussen menselijke en niet-menselijke levenswijzen, vormen van assemblage. Daarvan is de matsutake een voorbeeld. Tsing is een vertegenwoordiger van de van de feministisch geïnspireerde antropologie, waarbij samenwerken belangrijker is dan winnen, concurrentie en uitputten.

Alledaagse Wijsheden

“In de afgelopen decennia hebben veel soorten wetenschappers aangetoond dat het niet zomaar een menselijke vooringenomenheid is om alleen menselijke hoofdrolspelers in onze verhalen toe te laten. Het is een culturele agenda gekoppeld aan dromen van vooruitgang door modernisering.”

Anna Tsing

“Het loslaten van groei betekent niet een lagere levensstandaard, het is geen terugval, het beoogt niet een wereld van vóór de uitvinding van penicilline, de telefoon, vaccinatie, internet. Deze verworvenheden kunnen blijven bestaan, zonder het waanbeeld van oneindige groei en rendement waarmee we zijn grootgebracht. Zonder valse hoop op onsterfelijkheid.”

Ramsey Nasr

Het voelde niet echt goed toen de Duitse bondskanselier Olaf Scholz aankondigde dat 100 miljard euro extra naar eigen krijgsmacht zou gaan en de zaal met volksvertegenwoordigers reageerden met een staand applaus. Natuurlijk, de verdediging van Westerse waarden is in deze tijd bepaald geen overbodige luxe, maar aan de andere kant is forse bewapening ook een zwaktebod. Het wordt onderdeel van een cultuur die we in Europa eigenlijk niet willen.
Evenzeer is het lastig als nationalisme, grenzen trekken, etc. weer een boost krijgen. De Oekraïners worden bewonderd om hun heldhaftig verzet en ze worden overstelpt met  wapens uit het Westen. Het wordt een ‘keerpunt in de tijd’ genoemd, maar willen wij die kant ook op, cultureel gesproken en betreffende klimaat en milieu. Volgens socioloog/filosoof Willem Schinkel moeten we de waarheid tot ons door laten dringen dat wapens destructieve terreur in de wereld brengen. Hij pleit voor geweldloos verzet en sabotage. Voor de bezetter wordt het dan onmogelijk om zich op de langere termijn te handhaven.
Ex-Clingendael directeur Ko Colijn en historicus Beatrice de Graaf zijn het erover eens dat meer ingrijpen in Oekraïne wenselijk is. In deze periode van great power competition moet je je realistischer, eventueel ook agressiever opstellen. En ook minder idealistisch. Dat is in mijn ogen riskant. Schinkel vraagt zich af of bewapening niet juist een op fundamentele manier meewerken met de agressor is. Zo’n honderd jaar geleden zei de Amerikaanse socioloog William Du Bois al: “De oorzaken van oorlog is de voorbereiding op oorlog.”
Ik ben wat dubbel over het geheel, maar de visie van Schinkel spreekt me wel aan. Geweld tegen de ander is verbonden met geweld tegen de aarde. Noem het, met alle trieste beelden, een nieuwe wake-up call om anders te gaan leven. 

Alledaagse Wijsheden 

“Het is zeker niet gezegd dat Rusland zijn gang mag gaan, of dat de schuld bij het Westen zou liggen. Het betekent wel dat het verklaren van het vaderland tot heilige grond. gevaarlijk is. Zodra het vaderland iets wordt om voor te sterven, moet verzet ertegen beginnen. Want waarom is het normaal dat vrouwen en kinderen moegen vluchten, maar mannen moeten vechten?”

“Zowel klimaatverandering als de oorlog maken duidelijk dat we op andere gronden moeten leven. We leven niet in een vaderland, maar op een aarde. En je sterft nooit voor het vaderland, je sterft door het vaderland. Dus temper de bewapeningsdrift, ons moet het gaan om andere manieren om
te léven.”

Willem Schinkel 

“Grote politieke misdadigers moeten altijd belachelijk worden gemaakt.” Deze woorden van dichter en (toneel)schrijver Berthold Brecht liet hij een van zijn personages in 1941 zeggen. Heel actueel destijds en nog steeds. Het satirische genootschap De Speld is er druk mee, Poetin krijgt hun volle laag. Een van hun vragen: “Wat heeft Poetin tegen Rusland?” Dan volgt er een indrukwekkende lijst van wandaden jegens Rusland van culturele en economische neergang tot en met de dood van duizenden jonge Russische soldaten en de kans dat het hele land in de as wordt gelegd. Waarna een ‘weloverwogen’ uitleg volgt om Poetins Ruslandhaat te verklaren.
Het is een uitlaatklep in deze barre dagen. Zonder een greintje satire is het ook goed om te beseffen dat Poetin de oorlog nu al verloren heeft. De beroemde Israëlische historicus Yuval Noah Harari onderbouwt deze visie. Ook als Poetin veldslagen wint, de oorlog zal hij verliezen. Want zouden de Russen in eerste instantie winnen, de haat is bij de Oekraïners stevig gezaaid, ze verzetten zich met hart en ziel. Dus zo’n bezetting kan geen stand houden. Iedere Oekraïner die gedood wordt, vergroot die haat. Het is geen mooie emotie, aldus Harari, maar in dit verband ronduit een schat. De verhalen gaan het winnen (citaat hieronder). Want die verhalen geven niet alleen Oekraïners kracht, maar ook de rest van de wereld.
Menigeen vraagt zich af wat Poetin bezielt, of hij paranoïde is geworden. Journalist Bert Lanting acht het mogelijk dat het idee dat er misschien iets los zit in het hoofd van de man die aan de nucleaire knop zit deel uitmaakt van zijn strategie. En wat de man bezielt? Joe Biden heeft er een antwoord op na zijn gesprek met Poetin: “Ik kijk u in de ogen en ik denk dat u geen ziel hebt.”

Alledaagse Wijsheden

“Naties zijn gebouwd op verhalen. Iedere dag die voorbijgaat, levert bijkomende verhalen op. Oekraïners zullen die niet alleen aan elkaar vertellen in de donkere dagen die dreigen, maar ook tijdens de volgende decennia en generaties.
De president die weigerde om de hoofdstad te ontvluchten, en aan de VS zei dat hij munitie nodig had en geen lift.
De soldaten van Slangeneiland die een Russische oorlogsbodem te verstaan gaven dat ze ‘konden oprotten’.
De burgers die Russische tanks probeerden af te stoppen door in hun pad te gaan zitten.
Dat is waarop naties gebouwd worden. Op lange termijn overstemmen die verhalen de tanks.” 

“Helaas zal deze oorlog nog een hele tijd duren. Maar het pleit is al beslecht. De afgelopen dagen hebben aan de hele wereld getoond dat Oekraïne­ een echte natie is, dat de Oekraïners­ een echt volk zijn en dat ze klaar en duidelijk niet onder het juk willen leven van een nieuw Russisch rijk. De hamvraag is hoelang het zal duren voor die boodschap ook door de dikke muren van het Kremlin gedrongen is.”

Yuval Noah Harari

Vanzelfsprekend staat de oorlog tegen Oekraïne centraal in alle praatprogramma’s. Ook bij Buitenhof, dat er de hele uitzending aan besteedt. Er wordt op gehamerd dat het geen Russische oorlog is, maar Poetins oorlog, gesteund door een kleine club ja-knikkers om hem heen. Volgens eurocommissaris Frans Timmermans begrijpt Vladimir Poetin niets van rechtsstatelijkheid en democratie. Hij vindt het nodig dat wij de trans-Atlantische band nog hechter smeden en het nieuws volgend blijkt dat proces in volle gang te zijn.
Onze geschiedenis neemt nu een definitieve wending! Daar zijn velen het over eens. Deze oorlog kleeft aan Poetins bloedige handen, aldus Timmermans. Het wordt een debacle voor hem en voor Rusland. Ook Derk Sauer en Ellen Verbeek zijn het daarover eens. Het echtpaar vertrok in 1990 vanuit Nederland naar Rusland. Nu zijn ze totaal in shock, evenals al hun Russische vrienden. Dit hadden ze niet verwacht, in de afgelopen decennia hebben ze niet eerder een woedende Poetin gezien die hiertoe in
staat is.
De Nederlandse commandant der strijdkrachten Onno Eichelsheim is van mening dat niemand een overwinning zal behalen; Poetin niet, evenmin als de Russische en Oekraïense bevolking. De Oekraïense president Zelensky beschouwt hij wel als een zeer moedige man die de bevolking moed inspreekt en zich als voormalige acteur in Oekraïne een waar staatsman heeft getoond.
In de reacties is niet alleen het afschuw over de oorlogsdaden te horen, maar ook de door het geweld in gang gezette kracht en verbondenheid tussen mensen en volken. Het betreft een integratie op alle niveaus. Hoe die zich verder zal ontwikkelen na deze wending in onze geschieden valt nog weinig over te zeggen. Wel is uiteraard te hopen dat het een blijvend nieuwe internationale werkelijkheid zal worden en dat de Russen, het volk, er deel van uit gaan maken.

Alledaagse Wijsheden 

“Wanneer de macht van de liefde wint van de liefde voor de macht, zal er vrede ontstaan.”

Jimi Hendrix

“Een atoombom kan alleen maar vernietigen. Liefde kan het innerlijk van mensen veranderen.
Liefde is de enige macht die een vijand kan veranderen in een vriend.”

“We have to love our enemies, we don’t have to like them.”

Martin Luther King 

Verheugd stuitte ik op een schoolvorm waar het innerlijk meten en weten bij uitstek wel de basis vormt van het lerend vermogen, breed gericht op het voortgezette onderwijs. (In het vorige blog was ik gestuit op boeren en bakkers die het gebrek aan leerkrachten in het lager onderwijs opvulden.) Het gaat om de Agora scholen. Ik pauzeerde even om naar het nieuws te kijken en viel in het slotstuk van M, met een verontrust ogende Margriet. Opeens zat ik dus midden in gesprekken over een Europese oorlog. Agora even opzij geschoven, want deze ontwikkeling, een oorlogsverklaring van Rusland aan Oekraïne, is echt foute boel.
De uit Rusland komende, in Nederland wonende German denkt niet dat Rusland een heel groot gevaar is, wat velen wel denken, dus hij maakt zich geen zorgen over de oorlog. Ondertussen wil hij zijn achternaam niet in de krant hebben, ‘te gevaarlijk’. Hij heeft  denk ik wel een punt: “Waar het Poetin écht om gaat, is aandacht.” Frits Abrahams brengt dit ook naar voren. In zijn ogen hebben Vladimir Poetin en Thierry Baudet één ding gemeen: aandachtverslaving. Zo’n persoon weet dat zijn gedrag ongepast is, maar “de afkeuring stijft hem juist in zijn beslissingen.” Tja, de gevolgen van Poetin reiken wel veel verder dan die van Baudet.
Poetin speelt wel erg hoog spel. Als gepoogd wordt de Russische operatie te hinderen, zegt hij, moet gerekend worden met gevolgen “zoals u nog nimmer in de geschiedenis heeft meegemaakt.” Met weemoed denk ik aan de nu bijna 91-jarige Michail Gorbatsjov, die zijn Russische presidentschap zo’n verlichte glans gaf. Wat zal die man op zijn oude dag, als hij geestelijk nog gezond is, van deze aanval denken.” Merkwaardige uitersten van leiders in de twee grootmachten: de Russische Gorbatsjov en Poetin, de Verenigde Staten Barack Obama en Donald Trump.

Niet Alledaagse Observaties

“Donderdag werd de wereld wakker in een nieuwe werkelijkheid, waarin de westerse logica niet blijkt op te gaan en slechts de wil van één man telt: die van Poetin. Na zijn toespraak maandag liet hij er al geen misverstand meer over bestaan dat hij van mening is dat Oekraïne geen bestaansrecht heeft en bij Rusland hoort.”

Carlijne Vos

“Dit betekent een volledige breuk van de Russisch-Amerikaanse relaties. Poetin zal als paria op het internationale toneel achterblijven.”

Jo Biden

“Poetin heeft alles. Het grootste land ter wereld, de grootste paleizen, onbegrensde macht, onmetelijke rijkdom. Het heeft van hem geen leuker mens gemaakt. (...)
De woede en minachting voor 'de clown Zelenski' - de Oekraïense president die  in een vorig leven
in een populaire televisieserie een president speelde - druipt van het scherm af. Poetins drijfveer is woede. Woede over al het vermeende onrecht dat hem en Rusland wordt aangedaan. Meestal is woede niet de beste raadgever.”

Derk Sauer

Een universitair filosoof poneerde eens de stelling dat een mens als blanco blad ter wereld komt, waarna ouders/verzorgers dat blad tot een persoonlijkheid gaan kleuren. Voor hem volkomen vanzelfsprekend. Ik had al zoveel verschillen tussen kinderen binnen hetzelfde gezin gezien, dat die blanco-blad theorie was voor mij juist volkomen onwerkelijk. Er is zo’n enorme variatie in karakters en gevoelsleven, van zeer jongs af aan, waardoor de invloed van de ouders op het ene kind anders uitpakt dan op het andere kind.
Die enorme schakering in geaardheid wordt wel in het tamelijk uniforme schoolsysteem geduwd, met de Citotoets als klap op de vuurpijl. Merel van Vroonhoven, voormalig topvrouw bij de Autoriteit Financiële Markten die de moed had zich om te scholen tot basisschool leerkracht, verzucht dat ons heilige geloof in ‘meten-is-weten’ kinderen reduceert tot een dashboard vol prestatie-indicatoren. Ouders die Havo voor hun kind al te min vinden, doen er nog een schepje bovenop. En dan te bedenken dat het échte weten van innerlijk meten komt.
Opbeurend in dit  verband is het verhaal van journalist Marieke Buijs. Hoe het tekort aan leraren door boeren en bakkers wordt verlicht via een onderwijsexperiment. Eén dag in de week worden kinderen ondergebracht bij leerzame plekken in de buurt, zoals een groentetuin. Directeur van de deelnemende Amsterdamse Huizingaschool, Susan Herrings, is er blij mee. Ze vindt een schoolstructuur waarin kinderen zitten te luisteren naar juf of meester achterhaald.
Bij dit project, ‘Samen leren in de wijk’, mogen kinderen ook zelf kiezen. Ze kunnen zo ‘in contact komen met boeren, bakkers, kunstenaars, acteurs, ingenieurs die hen nieuwe toekomstperspectieven kunnen aanreiken.’ Hoopgevend. De kritiek op het schoolsysteem en de Citotoets is bepaald niet nieuw, het lerarentekort lijkt nu de weg vrij te maken voor betere werkwijzen.

Alledaagse Wijsheden

“Waarom doen we of een toets die maar een piepklein beetje van de totale benodigde leerstof bestrijkt - rekenen en enkele meetbare delen van taal - een volwaardig beeld geeft van hetgeen een kind in zijn mars heeft? (...) We hangen er alles aan op, je toegang tot vervolgonderwijs en daarmee je gehele toekomst. In plaats van citoscores te zien voor wat zij zijn: een van de vele kleuren van de caleidoscoop die een licht werpt op de ontwikkeling van een kind.

Merel van Vroonhoven

“Cijfers, cijfers, cijfers, dat is waar we ons door laten leiden. Ook in het onderwijs. Maar niet alles is meetbaar. De kinderen hebben nieuwe plekken ontdekt en dingen beleefd waarvan ze niet eens wisten dat ze bestonden. Ze hadden autonomie en invloed op hun omgeving. Dat is zo anders dan wat we ze in de klas kunnen bieden, dat vergeten ze hun leven niet.”

Susan Herrings

Nederland gaat weer open en dezelfde dag komt de storm ons waarschuwen: Pas op, Pas op, Pas op, verval niet in oude, destructieve gewoonten!! Dat is wat innerlijke stormen in ieder geval doen en als de boodschap niet goed begrepen wordt, dan volgen nieuwe stormen. Terwijl de aardse stormen vooral op het moment suprême de volle aandacht krijgen, bestaat er over innerlijke stormen veel (tegeltjes)- wijsheid: ‘Levensstormen kunnen je beter of bitter maken.’, ‘Er zijn dingen die je alleen maar tijdens een storm kan leren.’ en ‘Een sterke ziel straalt na elke storm.’
Velen zijn het erover eens dat het gevoel op zichzelf niet onverdraaglijk is, maar dat je houding ertegenover dat veroorzaakt. Natuurlijk, de heler bij tegenslagen en treurige gebeurtenissen is acceptatie. Dat lukt niet zomaar en vluchten voor de storm heeft geen zin, de boodschap is dan
niet begrepen. In het begin van de storm draaien we er vaak wild omheen met en-toen... en-toen... gedachten en gesprekken. De pijn wordt vastgenageld.
Volgens Zuid-Koreaanse schrijver en zenboeddhist Haemin Sunim kunnen we negatieve emoties leren begrijpen door de rauwe energie van de negatieve emoties te ontdoen van taalkundige labels als ‘woede’ of ‘haat’ of ‘zwaar gemis’ en er dan rustig naar te kijken tot de energie langzaam in iets anders verandert. Voor een buitenstaander is luisteren zonder adviezen te geven belangrijk en vooral niet het zelfmedelijden aanwakkeren. Daarnaast wijst menigeen erop dat juist stilte je levenspad verlicht: ‘Door niet te spreken, zie je duidelijker’, aldus Ghandi.
Kahlil Gibran ziet in de eenzaamheid een stille storm die al onze dode takken afbreekt. In dat proces zal de boodschap van de ziel makkelijker herkend worden, de levensveranderingen waar zij om vraagt. Opstaan tijdens de storm, dat is de ware kunst.

Alledaagse Wijsheden 

“Als je uit de storm komt, ben je niet meer dezelfde persoon als die erin liep. Daar draait het bij deze stormen om.”

Haruki Murakami 

“Een gebroken hart is een vreemde heler van de ziel.”

Colette Baron-Reid

“Het hoogste blijft een vrije wil, die niet verward door vlees en bloed,
zich zelf getrouw in storm en stilte, wijl het goed is, doet.”

Emanuel Geibel

Had je net gedacht dat de maatregelen strenger zouden worden met een Volksgezondheid minister uit de medische wereld, staat daar een stralende Ernst Kuipers en roept enthousiast: “Het land gaat weer ópen!” Hij begrijpt er wat van, deze medische opgewektheid neemt angsten weg, wat uitstekend is voor de Volksgezondheid. En dat, terwijl in zijn opleiding en in de medische wereld er weinig aandacht wordt besteed aan de samenwerking tussen lichaam en geest. Proficiat!
Wie daarover mee kan praten is arts en onderzoeker Machteld Huber, altijd op zoek naar haar ‘innerlijke kompas, hoe je moet leven’ vertelt ze aan journalist Lodewijk Dros. Geïnteresseerd verdiepte ze zich in de denkbeelden van René Descartes, die de scheiding tussen geest en lichaam als axioma verkondigde. Dan kun je het lichaam dus zien als een machine en de arts is de monteur als die machine gebreken vertoont. De geest staat er los van. Dat beeld wordt nog sterk aangehangen, zowel bij medici als breder in de samenleving.
Huber onderzocht het begrip ‘gezond’, niet louter de afwezigheid van ziekten. In gesprekken met qua ziekten ervaringsdeskundigen viel op dat gezondheid niet als doel werd beschouwd, maar een middel om bij iets te komen dat belangrijk was voor de betrokkene. Ze gaf er de term ‘positieve gezondheid’ aan, met dimensies op mentaal gebied, lichamelijk, spiritueel/zingeving, kwaliteit van leven en dagelijks functioneren. Van de krachten die gezond maken, vindt ze zingeving de sterkste.
Mocht het er op lijken dat haar ideeën weinig weerklank vinden, het tegendeel is waar (zie  citaat hieronder). Toch merkwaardig dat in de praktijk van alledag er weinig mee gedaan wordt. Het zal de bekende ‘zweefangst’ zijn. En zoals we weten, een dergelijke vage angst is ongezond en blokkeert het logisch denken. 

Alledaagse Wijsheden

“Haar aanpak maakt school, haar ideeën duiken op in beleidsstukken; in de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid, in het Raamplan Artsopleiding 2020, en ze vinden weerklank bij zorgver- zekeraars. Toch is het niet alleen een succesverhaal, ze stuit ook op weerstand, zegt Huber.
"Want ik zaag aan de poten van het wereldbeeld van veel dokters.”
De essentie van positieve gezondheid is volgens haar dat de zorgverlener de patiënt niet alleen adviseert wat te doen, maar ook diens zelfreflectie in gang zet. Dat gebeurt door het bespreken
van een vragenlijst waarin alle gezondheidsdimensies voorbijkomen. Huber noemt dat ‘het andere gesprek’. “Het gaat niet zozeer om het stellen van een diagnose, maar om de patiënt te laten nadenken over hoe het met hem of haar gaat, op al die terreinen. En waar iemand naartoe wil.”

Lodewijk Dros

Aforismen zou je een verfijning van quotes kunnen noemen. Bij de laatste gaat het om een aanhaling, het zegt nog weinig over de kwaliteit of zeggingskracht ervan. In de wetenschap is het een plicht om aanhalingen van het werk van anderen te gebruiken, anders wordt het niet als wetenschappelijk beschouwd. Op puur origineel eigen onderzoek, op basis van jarenlange praktijkervaring, kun je niet promoveren.
Kenmerken van aforismen zijn: kort en bondig, helder en pittig, kernachtig dus. Ze brengen vaak een boodschap van wijsheid over, maar ze kunnen ook grappig of absurd zijn. Wiet van Broeckhoven was daar een kei in: “Heeft uw dak veel geleden onder de storm? — Dat kan ik u pas zeggen als ik het dak heb teruggevonden.” Wat de wijsheid aforismen betreft, Hazrat Inayat Khan, oprichter van de Internationale Soefi Beweging, was daar in het begin van de vorige eeuw een goed voorbeeld van. Een ervan die me erg aanspreekt:
“Het verschil tussen geest en ziel is
zoals het verschil tussen zon en de straal.
De straal is de straal van de zon,
maar toch is de zon de zon
en de straal de straal.”
De 19^e-eeuwse schrijver Oscar Wilde staat ook bekend om zijn aforismen productie, hij is een meester in de korte quotes: “Iets definiëren is iets limiteren.” en “Wees jezelf; alle anderen zijn al bezet.” en “Ik ben niet jong genoeg om alles te weten.” Een beroemde schrijver en aforismen maker uit de 17^e eeuw is François de la Rochefoucauld. Veelvukdig benoemt hij de zwakkere kanten van de mens, maar ook: “Het is nodiger de mensen te bestuderen dan de boeken.” en “Afwezigheid doet de middelmatige hartstochten verminderen en de grote toenemen, zoals de wind de kaarsen uitdooft en het vuur aanwakkert.”

Alledaagse Wijsheden 

“De meest voorkomende manier waarop mensen hun macht opgeven, is dat ze denken dat ze geen macht hebben.”

Alice Walker

“Het is fantastisch wat je kunt krijgen als je er rustig, duidelijk en met autoriteit om vraagt.”

Meryl Streep

“Het is absoluut nog steeds mogelijk om een verschil te maken. De belangrijkste momenten in de geschiedenis zijn niet de decennia in het verleden; ze gebeuren nu, vandaag, in onze levens.”

Michelle Obama

‘Zo, die is oud geworden!’ Zo’n uitspraak zegt weinig over de leeftijd van de persoon in kwestie, maar veel over de lijfelijke gebrekkigheid en een uitgebluste uitstraling. Het enige dat bij het begrip ‘oud’ nog warmte kan opwekken is als twee jonge mensen zeggen samen oud te willen worden. Dat duidt op vergroeid raken, samen op een bankje, genietend van wat nog kan. Het zegt weinig over echte liefde die in de loop van het leven gegroeid is, noch over opgedane wijsheid.
Ondertussen krijgen we via pensioenblaadjes, advertenties van reisorganisaties, e.d. het ouderenbeeld aangereikt van twee blije, goed geconserveerde, monogaam ogende, hetero zestigers. De zeven vinkjes van Joris Luyendijk zijn er goed op van toepassing, weinig lesbische, donkere, Surinaams of Marokaans ogende mensen worden in het zonnetje gezet, evenmin tref je daarbij veel minder gecultiveerde lieden aan.
De blijheid heeft de lege uitstraling van het verplichte genieten, het is geen blijk van doorleefde levens- ervaring en opgedane wijsheid. Wat zich hier wreekt is de seculiere instelling binnen onze maatschappij, ook bij veel gelovigen, en daaraan gekoppeld de drang om het min of meer gezonde leven zoveel mogelijk te rekken. Niet de universele verbondenheid wordt omarmd, maar het aardse genoegen.
In feite komt de wens van legalisering van de euthanasie hier ook uit voort.
Overigens is het beeld van het verplichte genieten op de oude dag vrij nieuw. Aristoteles schreef al dat ouderen meer met herinnering leven dan met hoop, schrijft Douwe Draaisma, hoogleraar geschiedenis van de psychologie. Het zou ook hun praatziekte verklaren, ze houden niet op over het verleden te praten. Dan kan ik de huidige beeldvorming toch wel toejuichen. Ik zie het dan ook als een fase waarin we los moeten komen van straffe godsdienstgeboden om je individueel te kunnen verbinden met de wereld van de geest.

Alle daagse Wijsheden

“Er is de paradox dat ‘oud’ in veel levens het langste tijdvak is — met de minste nuances om het in te delen. Soms wordt onderscheid gemaakt tussen jonge senioren en oudere senioren (ook senioren noemen we liever niet ‘oud’) of tussen de derde en de vierde leeftijd, maar daarmee houdt de erkenning van fasen en stadia wel zo ongeveer op. Ook hier verraadt de taal iets over het algemene beeld van de ouderdom: het is een statische levensfase, zonder ontwikkeling of variatie, het leven is erin tot stilstand gekomen. Oud is oud.”

Douwe Draaisma

“Ouder worden is niet het inhalen van een verloren jeugd, maar een nieuwe fase van kracht en mogelijkheden.”

Betty Friedan 

“Wie oud wil worden moet bereid zijn oud te worden.”

Omdenken.nl

(vervolg)

Charles Foster heeft gelijk als hij stelt dat René Descartes de wereld verdeelde in materie en geest, twee gebieden die niet met elkaar verbonden zijn. Ja, deze visie heeft grote invloed gehad op de wetenschap. Maar er is juist de laatste eeuw steeds meer sprake van tegengas. Neem de kwantum- fysica, de idee dat de waarnemer via de geest invloed heeft op wat waargenomen wordt, is zeer aannemelijk gebleken. Er is dan geen sprake van objectief onderzoek.
Heel wat natuurkundigen, waaronder Albert Einstein, maken duidelijk dat er niet zoiets is als vaste substantie. Alles is met alles verbonden, alles is in beweging, en hoe hoger de trilling is hoe dichter de geest wordt benaderd. De universele Eenheid, die in oeroude wijsheidstelsels wordt beleden, wordt nu ook in wetenschappelijke termen voor het voetlicht gebracht.
Daarbij komt een ontwikkeling aan de basis van onze westerse samenleving. Steeds meer mensen, ervaren deze Eenheid en verbinden haar met hun innerlijke ontwikkeling en levenszin. Of je het nu God, Bron, Al noemt, maakt niet uit, een kerkgenootschap is ervoor niet nodig. Deze oprukkende stroming van een individuele verbinding met al-wat-is, krijgt steeds meer invloed.
Foster stelt dat mensen goed kunnen functioneren in gemeenschappen tot zo’n honderdvijftig mensen. Hij zweert de doorgevoerde individuatie af. Maar juist die kant moeten we op om met vallen en opstaan tot een wereldwijde integratie te komen. Langs die weg kunnen internationaal wantoestanden aan de kaak gesteld worden.
Als we ons niet ontdoen van het geest tegenover materie denken voorspelt Foster dat het afgelopen is met de mensheid, dan gaan we aan reductionisme en rationalisme ten onder. Maar daar zijn we in toenemende mate dus juist wel mee bezig, zowel in de wetenschap als aan de basis. Gelukkig maar, want met doemdenken kom je niet ver.

Alledaagse Wijsheden

“Wat we op dit moment nodig hebben is een ‘losser worden’ van de star vastgehouden intellectuele inhoud in de stilzwijgende infrastructuur van het bewustzijn, samen met een ‘smelten’ van de ‘hardheid van het hart’ ten opzichte van het gevoel. Het ‘smelten’ van de emotionele kant zou misschien het begin van oprechte liefde genoemd kunnen worden., terwijl het ‘losser worden’ van gedachten het begin van het ontwaken van creatieve intelligentie is. De twee gaan noodzakelijker- wijs samen.”

David Bohm  (fysicus, 1987)

“Alleen wanneer iemand zich verbindt met de heiligheid van al het leven, inclusief de wezens in de gesteenten, de dieren, de planten en bomen, de Moeder zelf, kan iemand werkelijk een begrip krijgen van de Eenheid. Want alles heeft zijn eigen plaats in het grote weefgetouw van het leven. Alles straalt een eigen Licht uit. Alles verdient Liefde.”

Cathelijne Philippo        

Dierenarts, advocaat, filosoof, reiziger, taxidermist en hoogleraar medische wetgeving en ethiek aan de universiteit van Oxford – wat voor iemand moet je je daar bij voorstellen... Nou, iemand die met zoonlief een poos gaat leven als een dier en daar een succesvol boek over schrijft. Daarna gaat leven als een mens in de oertijd zo’n 40.000 jaar geleden, als boer zo’n 11.000 jaar v. Chr. en in de huidige verlichtingstijd van de laatste vier eeuwen. En weer een succesvol boek van professor Charles Foster (1962).
Daarbij komt zijn uitgesproken mening over Descartes en de eeuwen erna waarin de ratio is gaan overheersen. Hij heeft geen goed woord over voor het materialistische, reductionistische verlichtings- paradigma. Tegen die achtergrond heeft hij te doen met de biologen. Hen was verzekerd dat de natuur geen geheimen heeft, alles zou zijn geruststellende plekje krijgen binnen het verlichtingsparadigma. Voor veel wetenschappers is het een ongemakkelijk gezwalk tussen twee werelden die niet met elkaar stroken. Ze zijn materialistische reductionisten van negen tot vijf, omwille van hun salaris en hun aanstelling, en uit cognitieve dissonantie. Eenmaal thuis aaien ze hun hondje.
Geen fijne manier van leven en Fosters dringende advies is dan ook om volledig mens te worden en één leven te leiden. Nu denk je, dit alles aanhorende, dat zo’n man toch wel ‘uitgekotst’ zal worden in het traditioneel academische milieu. Dat verwacht hij zelf ook en blijft er vrolijk onder. Op internet ontwaar ik een foto van een innemend lachende man en zijn boek ‘Leven als een mens’ is doorspekt met humor. Zijn uitgangspunt dat wij van de natuur zijn vervreemd onderbouwt hij krachtig, maar zijn visie op de huidige ontwikkelingen onderschrijf ik niet geheel.       Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden

“Voor de verlichtingstaliban is wetenschap geen methode, maar een religie.”

“Biologen zijn misleid. Het paradigma kraakt in zijn voegen. Dawkins is een gênante kwast. Het genetisch determinisme is dood. We weten dat genen allerlei spannende gesprekken aangaan met hun omgeving en Joost mag weten hoe breed dat begrip ‘omgeving’ uiteindelijk zal blijken. Dier- en plantkundige Jean Baptiste de Lamarck is terug, nadat er zolang op hem is afgegeven, maar nu onder de noemer ‘epigenetica’. (...) Het wordt tijd dat biologen uit de kast komen om te erkennen dat de macht van hun oude, versleten axioma’s al die tijd is overdreven.”

Charles Foster

Roze en blauwe muisjes en babykleertjes is toch wat uit de tijd. Zo niet voor de bladenwereld, daar staan de kleuren nog recht overeind. Aan de ene kant heb je Linda., Libelle, Flair aan de andere kant Elzevier, Vrij Nederland, HP/De Tijd. Het betreft niet alleen de lezers, ook de redacties en afbeeldingen. Wel geldt dat vrouwen al wat meer geëmancipeerd zijn, zij hebben in grotere getale een plaats weten te veroveren in de ‘mannenbladen’. Voorbeeld ervan zijn Filosofie Mag. en Psychologie Mag., de nadruk op denken/beschouwingen resp. op voelen/innerlijk onderzoek. Bij het eerste blad hebben mannen, niet eens al te royaal, de overhand, het tweede blad wordt gerund door vrouwen met een enkele man hier en daar.
Nu leek me dat Happinez wel eens een androgyne blad zou kunnen zijn wat deze meetissues betreft. Niets is minder waar, een en al roze. Negen op de tien afbeeldingen tonen een vrouw en een grote meerderheid van de redactie en artikelen schrijvers is vrouw. Dat terwijl mannen zich wel roeren in
de spirituele wereld, goeroes zijn vaak man (al te goed betaalde goeroes altijd). Nu hoop ik maar dat blauw ook het succesvolle Happinez leest, je kan er veel van leren. Wat is bijvoorbeeld Restoratieve Yoga? “Je lichaam ontspannen, je aandacht naar binnen richten en tot in het diepst van je wezen voelen dat alles goed is zoals het is.”
Nuttig dus. Het verhaal over bomen  spreekt me aan. Vandaag stormde het en dan zie je, voel je de enorme kracht van bomen, de onderlinge verbondenheid. Je hebt ook heilige bomen, bedevaartsbomen. Vroeger werden ze omringd door talloze verhalen, schrijft Nicole van Borkulo. En welke boom past bij jou? Enthousiast kies ik voor twee bomen in mijn tuin, de uitleg is boeiend! 

Alledaagse Wijsheden

“Vrouwen die zich uitspraken, onafhankelijk waren of afweken van de rest werden eeuwenlang vervolgd als heks. Mogelijk is de impact daarvan nog altijd voelbaar. Wie nu van zich laat horen, loopt immers ook kans bespot te worden, maar dan op social media (...) Zo maakte bijna iedere vrouw die te veel uit de pas liep kans om als heks bestempeld en veroordeeld te worden. Een angst die zoveel vrouwen zo lang in zijn greep heeft gehad, dat hij tot op heden nog voelbaar is. Brandstapelangst, noemt Susan Smit het.”

Sarah Domogala

“Wat geeft bomen hun magische wijsheid? Als we ze beter begrijpen, kunnen we misschien wat van ze leren. Al is het dat ze nooit haast hebben en met elkaar kunnen leven in perfecte harmonie. Daarbij heeft elke boom zijn eigen specifieke helende gave. Vind de boom die bij je past, en leer je verbinden met zijn kracht.”

Nicole van Borkulo

Aan alle kanten bereiken de geluiden ons, het roer moet om, de samenleving moet socialer worden in brede zin. Protestbewegingen om bossen en de natuur in het algemeen te beschermen, om de kloof tussen arm en rijk te dichten, tegen racisme, voor vrouwenzaken. Het opmerkelijke is dat het in hoge mate om linkse issues gaat, maar als we dan eens in de zoveel jaar naar de stembus mogen, overheerst het rechtse geluid. Het vermeende eigenbelang krijgt de voorrang. De werkelijke stoot voor vooruit- gang, zijn veranderingen van de fundamenten van ons sociale leven, op weg naar werkelijke verbondenheid.
Filosoof Robin Abbing sprak met ecofeminist Dirk Holemans. Hij vertelde haar dat het feminisme onmisbaar is in de strijd tegen klimaatverandering. De klimaatcrisis en de onderdrukking van vrouwen hebben dezelfde oorzaak: de westerse hiërarchische manier van denken. De man boven de vrouw, de mens boven de natuur. Maar ook op andere terreinen vinden we dat terug, De westerse landen boven andere volken, de scheve verhouding tussen sociale klassen. Voor ecofeministen is de westerse mens of de man dus niet het probleem, het verschijnsel ‘hoger’ en ‘lager’.
Het gevolg dit wereldbeeld is dat protestbewegingen moeten samenwerken om een werkelijke kanteling tot stand te brengen. We hebben een relationeel wereldbeeld nodig, ten aanzien van de natuur en van menselijke verhoudingen. Antropoloog Jason Hicks stelde dat alleen als de milieubeweging en arbeiders- beweging gaan samenwerken, er een eerlijke transitie valt te realiseren. Filosoof en ecofeminist Val Plumwood gaat verder: als álle rechtvaardigheidsbewegingen de handen ineenslaan, kunnen we écht structurele verandering teweegbrengen. Aan de basis zal daarvoor nodig zijn dat mensen minder seculier het eigenbelang voorop stellen. 

Alledaagse Wijsheden

“We zitten op een kantelpunt. De oude manieren van leren, leiden, samenwerken, ondernemen en organisaties inrichten bieden geen toereikend antwoord meer. Het is duidelijk dat het oude verhaal over onze wereld – waarin economische en technologische vooruitgang ten koste gaat van mens en natuur, zonder oog voor de menselijke maat, – niet matcht met de huidige realiteit. We hebben nieuwe denkkaders nodig, een nieuw paradigma dat ons ondersteunt op weg naar een duurzame, rechtvaardige en menswaardige samenleving.”

Seren Dalkiran

“De zittende macht zal nooit de drijvende kracht zijn achter een omslag. Daarvoor zijn de problemen waar we mee geconfronteerd worden te veel verstrengeld met economische belangen. Omdat mensen zeggen: ‘We pikken dit niet langer.’ Mensen zoeken in eerste instantie naar individuele oplossingen. Maar toch moet je, om echt iets te veranderen, als collectief zeggen dat het anders moet.”

Pepijn Brandon

(vervolg)

Overigens heeft Christiaan Weijts wel een suggestie waarom het verzet zo beperkt blijft. Velen, met name de laptopklasse met vaste banen, merken vooral comfortabele voordelen van de crisis. Minder reizen, uitslapen, kalmer tempo en de beurskoersen exploderen. We hebben het te goed. Grote verliezers zijn de zzp’ers. Dan de vraag van Weijts of het  niet al te scherp is gesteld, of het betekent dat ouderen en kwetsbaren geïsoleerd moeten worden. Wat zijn onze waarden? Het betekent in mijn ogen dat ouderen een boost krijgen om zich actiever op te stellen, de dood te accepteren als behorend bij het leven. Van de babyboomgeneratie mag je zo’n  ziekte- en stervensemancipatie toch wel verwachten.
En zoals dat gaat, als eenmaal je oog ergens op gevallen is, dan stapelen dit soort geluiden zich op. Op de vraag van Esther Lammers en Niels Markus (Trouw) of de manier waarop het kabinet met corona omgaat een masculiene werkwijze is, met een ‘hamer’ het virus ‘plat slaan’, antwoordt Mona Keizer, oud staatssecretaris van economische zaken, dat daar wel wat inzit. Klopt, maar dan wel doorgeschoten masculiniteit gebaseerd op angst. Zij voorziet een samenleving die binair wordt, alsof er maar twee smaken zijn. Of je wilt de boel op slot, of je bent ertegen.
Filosoof Ad Verbrugge verduidelijkt tegenover Bina Ayar (HP/De Tijd) dat angst in een massacultuur bezworen wordt door cancel-gedrag of door zich te verschuilen achter de grote meerderheid of ‘experts’. Zelf geen verantwoordelijkheid nemen. En ook in ‘prikgraag Portugal’, Europees kampioen corona vaccineren, rijzen de twijfels. Critici zijn vooral ook bezorgd om de beperkte burgerrechten. Bruno Fialh vertelt aan Jurriaan van Eerten (Trouw) dat het covid vaccin nooit verplicht moet worden, want het is een aanval op de grondwet. “Vergeet niet, we komen uit een dictatuur.” 

Alledaagse Wijsheden

“Volgens Ad Verbrugge dreigen we in een intensieve ‘menshouderij’ terecht te komen; een samenleving waarin de massa voortdurend met cijfers en data worden gemonitord en geregisseerd tot bepaald gedrag.”

Bina Ayar   

“Je kunt lang discussiëren over de vraag wat vrijheid is. Maar vrijheid is in ieder geval niet een overheid die bepaalt dat je moet bewijzen dat je gezond bent voordat je aan het publieke leven mag deelnemen.”

Raisa Blommestein 

“Wij ontkennen niet dat het virus bestaat. We zijn het echter oneens met het beleid. Het  ontnemen van burgerrechten is veel gevaarlijker dan het virus zelf.”

 Bruno Fialh

Grandioos, meesterlijk verwoord oftewel ideeën die ik graag eens eerder op dit niveau in een van de landelijke kranten had gelezen. Schrijver Christiaan Weijts verbaast zich in de NRC over het uitblijven van breed verzet tegen de corona-aanpak. Hij baseert zijn visie mede op het nieuwe boek van de linkse Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han: ‘Palliativgesellschaft’. Een veelzeggende titel, in onze ‘palliatieve samenleving’ zijn alle levenskrachten gericht op het louter verlengen van het biologische leven.
Weijts mengt zich in een corona manifestatie en ervaart de sfeer van een Koningsdagfeestje met de ondertoon van onbehagen en chagrijn. De eensgezindheid heeft iets griezelig. Als hij bij een koffiekiosk met een dicht opeengepakte menigte een mondkapje opzet, krijgt hij nijdige blikken en opmerkingen als ‘verrader’, NSB’er. Terecht constateert hij dat de ene dictatuur (het huidige corona beleid) nog niet verlaten is of er wordt alweer een nieuwe gestart.
De tegengeluiden komen nu van wappies en enkele wijsgeren, aldus Weijts. “De druk van de consensus perst elk tegengeluid meteen naar de marges.” Dat is link. Opmerkelijk is dat ‘links’ zich bij ons doorgaans achter de lockdown strategie schaart, terwijl de principiële kritiek vooral van (extreem) ‘rechts’ komt. Klopt, wat ik ook niet begrijp is waarom bijvoorbeeld D66 zo uitgesproken voor 2G/vaccinatieplicht is. Laten ze een voorbeeld nemen aan hun zusje Volt.
Voor minimale medische risico’s offeren we allerlei niet-medische waarden maximaal op – geestelijk welzijn, verbinding, sociale en religieuze rituelen, culturele ontplooiing. We moeten in gesprek gaan over wat onze waarden zijn en wat we ervoor willen riskeren, zegt Weijts. Het boek van Han geeft daar een scherpe aanzet toe. Misschien iets te scherp, denkt hij. Want wat zijn de gevolgen voor ouderen en kwetsbaren? Nu, daar weet ik wel wat op.        Wordt vervolgd

Alledaagse Wijsheden 

“Waarom blijft het zichtbare, massale verzet tegen de eenzijdige strategie van sturen op medische cijfers beperkt tot de groep waar je je als weldenkend individu liever niet mee associeert? Zeker niet als er malloten tussen lopen in gestreept uniform van concentratiekampgevangenen.”

“In onze verkrampte respons op de pandemie ziet Han een regelrechte voortzetting van het neoliberalisme. (...) De markt en Big Tech hebben ons toch al veranderd in consumenten en datapakketten, stelt Han. Privacy gaven we vrijwillig uit handen en nu leggen wij ons neer bij een ‘regime van digitale surveillance’ waarbij ‘de samenleving van overleven’ uiteindelijk zal inzien dat ze ‘haar liberale principes moet opgeven’ voor maximale beheersbaarheid van onwelkome verschijnselen als ziekte, en voor de weigering dood en lijden te aanvaarden.” 

“Inmiddels voeren Frankrijk en Italië 2G in, en dreigt ook Nederland te kiezen voor wat de facto een vaccinatieplicht is. (...) En dat alles wordt afgekondigd op persconferenties, zonder politiek debat vooraf, zonder maatschappelijk debat, in overleggen met niet-gekozen OMT-leden, zonder aanwezigheid van de pers. De Tijdelijke Wet Maatregelen Covid-19 wordt stilzwijgend verlengd, als een abonnement. Ben ik een wappie als ik beweer dat we die liberale principes allang kwijt zijn en de democratie hier rammelt?”

Christiaan Weijts

“Hoe overleven we de ontrouw van mijn man?” De vrouw zegt boos en teleurgesteld te zijn vanwege het feit dat haar man enkele maanden een relatie met een collega had die hem adoreerde. Een relatietherapeut geeft advies op schrift en start met begrip: heel pijnlijk om je ineens niet meer de belangrijkste te voelen. Geen lekker begin, daar zit je dan als gerechtvaardigd slachtoffer. Waar komt toch die eis vandaan de belangrijkste voor een ander te moeten zijn?
Elders lees ik dat iedereen kan vreemdgaan, over de schreef gaan en iedereen kan bedrogen worden. Alleen al het woordgebruik sluit nuances uit. Ja, geadoreerd worden kan het ego strelen. Er kan ook op zielsniveau een klik zijn, een zware verliefdheid en dan gaat de gevoelens dieper. Als we spreken over liefde bedrijven, dan gaat het, uitgaande van het begrip liefde, niet om de daad, maar om die diepere gevoelens.
Zo weet je ook dat bij grensoverschrijdend gedrag het ego de basis vormt. We zitten middenin de soap van The Voice of Holland en de familie de Mol, waarbij al dergelijk gedrag op de set naar  buiten komt. Er is geen sprake van liefde bij de ‘dader’, maar van een tekort aan zelfwaardering. Die waardering moet bij anderen weggezogen worden, zonder respect voor die ander. Dat vraagt dus om zelfreflectie, om die zelfwaardering wel te voelen. Terecht dus ook dat dader Jeroen Rietbergen, toen nog partner van Linda de Mol, hulp heeft gezocht bij een psycholoog.
Johny de Mol reageerde sterk. Hij combineerde de aardse wetten behendig met de universele wetten en noemde zijn ‘aangewaaide oom’ Rietbergen een ‘ongelooflijke klootzak’ en voegt eraan toe ‘dat we ook van hem houden’. Gedrag afkeuren en de liefde als mens blijft.

Alledaagse Wijsheden

“Niet alleen de juryleden die direct over het lot van de deelnemers beslissen, iedereen die bij het programma werkt verhoudt zich in een machtspositie ten opzichte van de deelnemers. Dat iemand op een prominente positie als Jeroen Rietbergen dat niet begrijpt, zegt genoeg  over hoe weinig prioriteit wordt gegeven aan bewustzijn over machtsmisbruik binnen de organisatie. (...) Het is tijd voor gelijkwaardige systemen waarin welzijn van alle mensen belangrijker is dan financieel gewin voor een paar machtige mensen en organisaties.”

Nadine Ridder

“De werkelijkheid van macht is dat deze de basis van liefde dat leven is, ondermijnt. Daar waar macht speelt, kan liefde niet stromen.”

“Wat zinvol is, wordt bepaald vanuit de liefde voor de eigen kracht. Het staat in dienst van de eigen kracht en niet van de overwinning op de ander.”

Sun van Meijel

‘De roaring fifties; vernieuwers van de jaren vijftig’ heet het boek van journalist Ad van Liempt. Natuurlijk liepen er wel wat vernieuwers rond, maar ‘roaring’ was het verzuilde decennium niet. En dat is maar goed ook. De roaring twenties luidden de zware jaren dertig in. Gelukkig hebben de volwassenen het in de jaren vijftig rustiger, zuiniger, ‘saaier’ gedaan om het land weer op te bouwen, mat vadertje Drees aan het roer. In de twee decennia erna is daar volop van geprofiteerd, met veel sociale veranderingen als gevolg.
Weinigen willen terug naar ‘die goeie ouwe tijd’ met de schande van gedwongen huwelijken, religieuze ge- en verboden, intense sociale controle, etc. In de twee decennia erna werd het ‘ik’ ontdekt, gepaard gaande met het terugdringen van het ‘wij’ als gemeenschap. Het is een wezenlijke vernieuwing die uiteraard ook haar uitwassen kent. Maar om een verbinding op grotere schaal te ervaren, zal toch eerst dat ‘ik’, los van de groep met haar oordelen, onder de loep genomen moeten worden. Daarmee zijn we in de decennia erna in toenemende mate aan de slag gegaan.
Mensen creëren steeds meer een eigen ‘religie’, waartoe ook het atheïsme behoort. Oosterse en Westerse wijsheden worden samengebracht. Dat legt een zware wissel op het individu. Als je daar je plek niet in kunt vinden, als de zingeving ver te zoeken is, liggen wangedrag en depressies op de loer. Maar het is wel de weg om te volgen, de individuele verbinding aangaan met het universum. De pandemie lijkt eraan mee te werken, meer rust voor heroverwegingen. In de verte achter ons hebben de jaren vijftig voor dit alles dus een belangrijke bodem gelegd.

Alledaagse Wijsheden

“We worden uitgenodigd om te leven waar we altijd van hebben gedroomd, wat we onszelf altijd hebben verboden om dat we te klein over onszelf dachten. We vieren dat we iets in ons hebben dat niet door de dood kan worden vernietigd. Onze waardigheid bestaat niet in wat we bereiken, maar in wat we zijn. We zijn kinderen van God. We zijn van Gods soort.”

Anselm Grün 

“De behoefte aan instemming van anderen komt voort uit een basis van onbegrip over de wetten van het Universum en zij gaat in tegen wie-jij-werkelijk-bent. (...) Er is geen relatie die belangrijker is om te bereiken dan de relatie tussen jou, in je fysieke lichaam, hier en nu, en de Ziel/Bron/God van waar jij komt.”

Esther & Jerry Hicks

In de vorige blog schreef ik dat angst aan de macht is. Laat er nu een app zijn om een mens van angstfobieën af te helpen. Hij is ontwikkeld door gezondheidspsycholoog Tara Donker, gebaseerd op cognitieve gedragstherapie en gericht op hoogtevrees, vliegangst en spinnenangst. Dan moet het toch ook mogelijk zijn er een te fabriceren voor virusangst. Laten we eerst maar eens de persconferentie van vanavond afwachten, misschien is de angst al wat geluwd.
De middenstand laat geducht van zich horen, ‘het chagrijn in de maatschappij neemt toe’ (debatexpert David van der Meulen), dus ik ben benieuwd of Rutte & Kuipers van alles nog ferm dicht willen houden. Van der Meulen en Esmeralda Kleinreesink hebben ook nog tips voor Kuipers. Dezelfde uitbundige lichaamstaal en net zulke de korte zinnen als Hugo de Jonge. Maar geen cijferbrij en het spreek- gestoelte kan weg.
Dat laatste is zo waar. Als je alleen je hoofd laat zien (en wat schouder) maak je geen hartverbinding. Je suggereert dat alles wat je te berde brengt gebaseerd is op het verstand. Ik vind het altijd een raar, afstandelijk schouwspel bij lezingen. Andere tips, opgetekend door journalist Eefje Oomen: meer plaatjes, minder bloemrijke beeldspraak, niet voor dominee spelen en minder beschuldigend naar de ongevaccineerden wijzen. En het allerbelangrijkste: een eigen misstap durven toegeven. Nuttig, we gaan het vanavond zien.
Maar ja, zwartkijkers zijn er ook. De wereldgezondheidsorganisatie stelt dat binnen acht weken de helft van alle Europeanen besmet kan worden met de omikronvariant. Hoogleraar medische microbiologie Bert Niesters vreest een ontwrichte samenleving bij te veel versoepelingen. Te weinig personeel voor scholen, thuiszorg, politie, etc, het kan een grote impact hebben op de logistiek van het land. Ga er maar aanstaan, ik wens het koppel Rutte & Kuipers veel succes.

Alledaagse Wijsheden

“Ik werk in het hoger onderwijs én op een ic. Ik vind dat ik een goede afweging van belangen kan maken. Mijn persoonlijke conclusie is dat al het onderwijs open moet en open moet blijven.”

Peter van der Voort  (hoogleraar, intensivist)

“Als we blijven verspreiden, dragen we bij aan het in stand houden van de pandemie. Roepen
dat alles open moet, betekent: laat voortrazen, die pandemie. Wanneer gaan we dit niveau overstijgen?”

Ginny Mooij  (antropologe, lid van het voormalige Red Team)

“Ware genezing gaat verder dan methodes, technieken en zelfs resultaten. Het westerse technologische denken van ‘doe er wat aan’ wordt overtroffen door de werking van ziel en geest,
en door diepere mysteries die we op onze weg naar heelheid ondervinden.”

Melanie Reinhart

Zo, ze zitten, volledig missionair, mensen met een missie. Je zal toch vol enthousiasme aan je eerste werkdag beginnen en de mensen voor wie je gaat werken vertellen je en masse dat het vertrouwen in jou gering is. De hoogste functies, roepen het minste vertrouwen op. Wat een gebrek aan psychologisch inzicht om als volk zo met leiders te starten. “Ambtenaren waarschuwen ‘hun’ nieuwe bewindslieden meteen voor het ‘sluimerend ongenoegen’ bij burgers” lees ik in de krant. Leuke job om aan te begin- nen... Maar met Mark Rutte voorop reageren de ‘slachtoffers’ onaangedaan en zeer verbeteringsgezind. Bovendien ervaren ze een chemie in de groep.
De nieuwkomelingen van buiten, Robbert Dijkgraaf en Ernst Kuipers, komen er nog het beste vanaf met het waarderingscijfer zeven. Gelukkig maar, vooral de laatste moet een megaklus klaren. Gaat hem dat lukken? Zoals gezegd (blog 5/1) had ik graag een spiritueel specialist naast hem gezien, maar ja, zover is dit land nog niet. Kuipers begint al krachtig, nee hoor, geen versoepeling van de lockdown, daar is geen ruimte voor. Ik verwacht dat een spiritueel specialist meer vertrouwen zou hebben in een goede afloop en sportscholen, horeca, winkels royaal had opengegooid. Maar ja, de angst is nog te veel aan de macht.
Wat Kuipers misschien niet geliefd maakt, maar wat zeker moet gebeuren, is zich niet beperken tot het ad hoc beleid van de aantallen coronabesmettingen en daarmee burgers verantwoordelijk maken, maar onderliggende oorzaken aanpakken. Schrijftser Roxane van Iperen wijst er terecht op dat geen enkel kabinet de belangrijkste risicofactoren heeft aangepakt, zoals intensieve veeteelt, diertransporten, de voedingsindustrie, ontbossing of het collectieve reisgedrag. Aan de slag dus en vooral ook samenwerken met minister Henk Staghouwer van landbouw, natuur en voedselkwaliteit en minister Mark Harbers van infrastructuur en waterstaat.

Alledaagse Wijsheden

“Het is belangrijk om nu rustig te blijven en in paniek te raken.”

Ab Osterhaus via De Speld, over de komst van de omnikronvariant

„Because I am human, I learn to understand what it means to change things with love, to live with truth and to think with freedom.“

Christina von Dreien 

De 89-jarige Anton Philips, die zich sinds kort relatietherapeut mag noemen, wil de wereld beter maken door stellen te helpen in de liefde. Zijn gedrevenheid om je ergens voor in te zetten, zodat het leven niet zinloos wordt, blijkt uit het gesprek met NRC-redacteur Rinskje Koelewijn. Vanuit het ouderlijk gezin heeft hij het zoeken naar zingeving meegekregen, ook het geloof in God. Overigens ziet hij weinig verschil tussen een liefhebbende god en een liefhebbend universum.
Daarmee geeft hij in feite aan wat liefde waarlijk is, namelijk de totale eenheid. Het is eigenlijk vreemd dat we voor de warme, intieme gevoelens van een koppel geen ander woord hebben dan liefde en een liefdesrelatie. Jiddu Krishnamurti betoogde al dat vrijheid en liefde samengaan. Liefhebben is niets terugvragen, zelfs niet het gevoel hebben dat je iets geeft. Liefde is ook geen emotie, één tussen de vele andere emoties. Volgens Michael Ruiz is liefde energie die door ons lichaam stroomt en overal aanwezig is. Zij beperkt zich dus niet tot een of enkele relaties. Relaties kunnen wel bewustwording stimuleren
Tarotkenner Gerd Ziegler is er stellig over. Gelukzaligheid is niet in de buitenwereld te vinden, het kan alleen in ons innerlijk ontwikkeld worden. Geen enkele relatie kan echt bevredigen, elke ‘liefde’ is een tussenstap, geen eindpunt. Ik ben dus wel benieuwd hoe Anton Philips zijn praktijk vorm en inhoud gaat geven. Hij wil in de jaren die hij hopelijk nog voor zich heeft mensen helpen verdieping en verbinding te ervaren in een liefst levenslange relatie. Mooi, maar laat die mensen dan wel weten dat het een opstapje is naar wat liefde werkelijk betekent, een opstap die bij je eigen innerlijke ontwikkeling begint. Ik ga nog broeden op een adequaat woord voor ‘relatieliefde’.

Alledaagse Wijsheden

“Ik denk dat er in het algemeen een gapende kloof is tussen de feiten zoals ze werkelijk zijn en dat wat de mensen ervan voorstellen.”

George Santayana

”We moeten waarschijnlijk vaker naar binnen gaan in onszelf, om de verbinding met het Zijn te herstellen, aangezien het maar al te vaak wordt verscheurd, niet alleen door onze ondeugden, maar ook door onze deugden. Want zowel ondeugden als deugden willen altijd buiten leven. Maar door constant uiterlijk leven vergeten we het Zelf en daardoor worden we ook heimelijk egoïstisch in onze beste pogingen. Wat we bij onszelf verwaarlozen, versmelt zich in het geheim met onze acties jegens anderen. Door ons te verenigen met het Zelf, met Zijn, bereiken we God – de Bron – en ervaren we eenheid en balans.”

Carl Gustav Jung

“Wanneer je op het Geheel verliefd bent geworden, wanneer de vereniging met het Geheel zich voltrekt, alleen dan zul je vervuld en bevredigd zijn.”

Gerd Ziegler 

Van een directeur van een verzorgingshuis hoorde hoogleraar psychologie René Diekstra dat gevoelens van zinloosheid ouderen veel zwaarder vallen dan eenzaamheid. Veel ouderen worstelen met ingrijpende zingevingsvragen. Diekstra verbindt dat aan de belangrijke vraag of zingeving tegen Covid helpt. Als je belangrijke doelen in je leven hebt, ben je wellicht meer immuun tegen besmetting en ziektesymptomen. Zo ja, dan kan de kwetsbaarheid een psychische oorzaak hebben, de levensdoelen zijn op.
Duidelijke taal, ouderen mentaal boosten met levensdoelen, wat trouwens ook voor heel wat anderen in deze Covid tijden een goede therapie zou zijn. Het geeft aan hoe eenzijdig verbanden worden gelegd, vooral vanuit de materiële invalshoek, vanuit het autonome lichaam los van de invloed van de geest. Medium Janneke Leber pleit voor een ministerie van spiritualiteit en dat zou in deze tijd zo gek nog niet zijn. Gewoon onderbrengen bij Volksgezondheid lijkt me ook een goed idee.
De nieuwe minister Ernst Kuipers redeneert, voor zover ik hem gevolgd heb, vooral vanuit die matriële hoek. Is het niet buitengewoon wenselijk om naast hem een minister van Spirituele Zaken te laten functioneren. Ik heb wel een geschikte kandidaat op het oog: schrijfster Susan Smit. Ze kan hem adequaat aanvullen, ik denk dat de twee elkaar wel liggen, dus een vruchtbare samenwerking moet mogelijk zijn.
Ook de wetenschap kan worden ingeschakeld, want de invloed van de geest op de lichamelijke gezondheid is meetbaar. Genoeg onderzoek en theoriën op dit gebied. Ik denk dat wetenschapper en de nieuwe minister van onderwijs Robbert Dijkgraaf hier wel spiritueel oog voor heeft. Uiteindelijk gaat het natuurlijk alle ministeries aan, van binnenlandse zaken, via economische zaken tot en met buitenlandse zaken. Bedenk wel dat het overgrote deel van de Nederlanders een geloof aanhangt, inclusief het ‘ietsisme’, het geloof in een onbepaalde matafysiche kracht.

Alledaagse Wijsheden

“Ik pleit ervoor alle ouderen toegang te geven tot een levensdoeleninterview. Daaruit zal niet alleen blijken dat alle mensen een ingeboren wil tot zingeving hebben, maar ook dat het levend houden van die wil het verschil maakt. Reden om dit tot het belangrijkste advies aan jezelf en anderen te maken: zorg dat je doelen nooit opraken! (...) Ik denk er met enkele collega’s over om in Leiden naast de covid-boostertent van de GGD een mentale boostertent op te zetten.”

René Diekstra

“Er is iets wat ons in leven houdt.
Iets wat ons laat ademen, wat ons hart laat kloppen.
Iets wat de natuur laat groeien, wat de zon doet opkomen.
Dat iets, het iets met vele namen, daarover gaat dit boek.”

Wallace D. Wattles (1860-1911, boek: The science of getting rich, 1910)

Het nieuwe jaar begint hoopvol, eindelijk komen jongeren in beweging tegen de uitwerkingen van de coronamaatregelen. Het komt uit studentenhoek. Dat is de groep waar je ook revolutionaire acties kan verwachten. Jongeren die nog geen verantwoordelijkheid hebben in de maatschappij, dus vrijer zijn hun visie naar buiten te brengen. We zagen het in de jaren 60/70 van de vorige eeuw. De massale studen- tenopstanden in de Westerse wereld leidden tot sociale veranderingen met minder vanzelfsprekend respect voor autoriteit en een grotere sociale vrijheid.
De jongeren van nu hebben alle reden om in opstand te komen. Hun vrijheden worden ingeperkt, het onderwijs wordt aangetast, wat desastreuze gevolgen heeft voor de (mentale) gezondheid van jongeren, die zelf niet zo vatbaar zijn voor ernstige gevolgen van een besmetting. Los nog van het feit dat het voor de hele bevolking een verzwakking betekent op den duur (zie citaat hieronder). De corona aanpak getuigt eerder van een soort anti-Darwinistische invalshoek.
Max von Kreyfelt sprak met een groep studenten die een enorme demonstratie voorbereidt voor aanstaande zaterdag op de Dam. Ook spreekdemonstraties zijn gepland. Veelzeggend is dat bijna alle jongerenafdelingen van politieke partijen enthousiast waren om mee te doen. Doel is om jongeren bewust maken van de zorgwekkende proporties van mentale schade voor deze groep heeft en wat de gevolgen zijn voor de toekomst. Het gaat ook over de angst, het tegen elkaar uitgespeeld worden. Jongeren, die zijn opgevoed in de sfeer: ‘stel vragen’, ‘doe je eigen ding’, vallen hierdoor vaak stil.
Dat is een mentale klap. 
Het recht op onderwijs is onvoorwaardelijk, stellen de jongeren, fysiek onderwijs zonder QR-codes moet gewaarborgd worden. Hopelijk wordt de beweging invloedrijk en kunnen ze de zorgelijk situatie voor jongeren op de woningmarkt erbij betrekken. De naam van de demonstratie: ‘Jongeren zijn het zat’.

Alledaagse Wijsheid 

“Het hoort bij de natuur dat er ziekteverwekkers rond gaan. Ik wil de dood niet bagatelliseren, maar in de natuur verdwijnen bij tijd en wijle ook de ouderen en zwakkeren uit een populatie. Wat wij nu doen is het omgekeerde: om de ouderen en de zwakkeren te beschermen, gaan we jonge, gezonde mensen op het spel zetten. De mensheid komt daar als populatie zwakker uit. Ik kan me daar niet in vinden. En sterven mensen dóór corona of mét corona? Het overgrote deel van de mensen die overlijden, kent een onderliggend lijden.”

Ferdinand van der Neut